Βεβαίως ο πρόεδρος του ΣΑΤΑ δεν είναι ο πρώτος που πιστεύει ότι θα σταματήσει την τεχνολογική εξέλιξη. Τα ίδια πίστευαν την εποχή του Γουτεμβέργιου οι γραφιάδες που διαμαρτύρονταν με πάθος ζητώντας να σταματήσει η λειτουργία των τυπογραφείων, επειδή θα έχαναν τη δουλειά τους. Οπως γνωρίζετε όμως, η λειτουργία των τυπογραφείων όχι μόνο δεν σταμάτησε, αλλά δημιούργησε και εκατομμύρια θέσεις εργασίας μέσω της διάδοσης της γνώσης. Εννοείται ότι, αν είχαν "δικαιωθεί" οι γραφιάδες, αφενός δεν θα υπήρχαν σήμερα εφημερίδες και φυσικά δεν θα διαβάζατε καν αυτό το άρθρο, και αφετέρου δεν θα είχε διαδοθεί μέσω των τυπωμένων βιβλίων η γνώση που οδήγησε στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και στην αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού αλλά και του προσδόκιμου ζωής σε όλη τη Γη.
Για να μην παρεξηγηθούμε, διευκρινίζουμε ότι η υπεράσπιση του ιδιωτικού συμφέροντος είναι όχι μόνο θεμιτή, αλλά και επιβεβλημένη. Αρκεί να μη γίνεται σε βάρος του κοινού συμφέροντος και των επόμενων γενιών. Σε κάθε περίπτωση πάντως, θα ήταν λάθος να περιμένουμε από τα θύματα της 4ης βιομηχανικής επανάστασης να δεχτούν απαθή τις βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες επιπτώσεις, στο όνομα ενός μακροπρόθεσμου παράδεισου. Θα μου πείτε: Χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι έζησαν ακολουθώντας το δόγμα "ζήσε μαύρε μου να φας τριφύλλι" στον θρησκευτικό ή τον... σοσιαλιστικό παράδεισο· γιατί να μην υπομείνουν μερικούς αιώνες ακόμα, μέχρι να ολοκληρωθεί η 4η βιομηχανική επανάσταση; Η απάντηση είναι αυτονόητη: Γιατί ο καπιταλισμός που κυριάρχησε με τη βοήθεια της... τυπογραφίας, όχι μόνο βελτίωσε το βιοτικό επίπεδο, αλλά δημιούργησε και απαιτητικούς πολίτες που θέλουν "εδώ και τώρα ζωή χαρισάμενη", όχι μετά θάνατον, ούτε σε κάποιον σοσιαλιστικό παράδεισο που θα οικοδομηθεί πάνω στα πτώματα των μαρτύρων του.
Από εκεί και πέρα, αν η ζωή ήταν... παραμύθι, οι κοινωνικοί εταίροι θα κάθονταν σε ένα τραπέζι και θα συναποφάσιζαν για τον νέο καταμερισμό εργασίας και για μια διανομή του εισοδήματος που θα επέτρεπε σε όλους να ζουν χωρίς το άγχος της ανεργίας και της φτώχειας. Δυστυχώς όμως η ανθρωπότητα, παρά τη σημαντική πρόοδο που έχει κάνει, δεν έχει κατακτήσει ακόμα εκείνο το επίπεδο του πολιτισμού που θα της επέτρεπε να συνεχίσει την πορεία της χωρίς συγκρούσεις, πισωγυρίσματα, πολέμους, καταστροφές και νίκες πάνω στις οποίες θα θεμελιωθούν τα επόμενα επιτεύγματα, τα οποία με τη σειρά τους θα οδηγήσουν σε νέες συγκρούσεις ανοίγοντας νέους κύκλους στην Ιστορία.
Για πολλούς λόγους λοιπόν θα ήταν μεγάλη ανοησία να περιμένουμε από την παγκόσμια πολιτική, επιχειρηματική και πνευματική ελίτ να σχεδιάσει το μέλλον με βάση τις παρούσες ανάγκες που εκφράζουν πιο δυναμικά όσοι απειλούνται περισσότερο από την 4η βιομηχανική επανάσταση. Οπως συνέβη και στο παρελθόν, έτσι και τώρα οι μελλοντικές παραγωγικές σχέσεις -και κατ' επέκταση ολόκληρη η κοινωνία και οι θεσμοί της- θα διαμορφωθούν με βάση τις αυξανόμενες δυνατότητες, τις εκατέρωθεν ανάγκες, τα συγκρουόμενα συμφέροντα, τα οράματα και τις προσδοκίες που δημιουργεί η 4η βιομηχανική επανάσταση. Αν στο κάδρο προστεθούν τα τυχαία γεγονότα, αλλά και τα πρόσωπα που ανοίγουν δρόμους σε κάθε εποχή, θα έχουμε μπροστά μας πλήρη την εικόνα ενός απρόβλεπτου μέλλοντος... για το οποίο δυστυχώς η παγκόσμια κοινότητα αρνείται ν' ανοίξει διάλογο.
Ουσιαστικά η παγκόσμια κοινότητα έχει ξεχαστεί κάπου στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν κυριαρχούσε το αίτημα για καθιέρωση του οκτάωρου και της πενθήμερης εργασίας. Από τότε, αν και κύλησε πολύ αίμα στο μυλαύλακο της Ιστορίας, και ενώ οι τεχνολογικές δυνατότητες επιτρέπουν να μειωθεί ακόμα περισσότερο ο χρόνος εργασίας χωρίς κινδύνους για την οικονομική ανάπτυξη, δεν έχει διατυπωθεί με την ίδια ένταση ένα αντίστοιχο παγκόσμιο αίτημα, που θα οδηγούσε αρχικά σε αύξηση των θέσεων εργασίας και στη συνέχεια σε αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης. Ετσι τις τελευταίες δεκαετίες οι εργαζόμενοι αλλά και οι επαγγελματίες, είτε δουλεύουν πολύ περισσότερες από οκτώ ώρες και δεν έχουν χρόνο να ξοδέψουν τα όποια χρήματά τους όπως αυτοί θα ήθελαν, είτε... χάνουν την εργασία τους και ως άνεργοι έχουν χρόνο αλλά δεν έχουν χρήματα για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους.
Μέχρι η παγκόσμια κοινότητα να συνειδητοποιήσει ότι, αφενός, είναι άσκοπο να επιδιώκει το σταμάτημα της τεχνολογικής εξέλιξης, και αφετέρου ότι ο κίνδυνος από την αστάθεια που προκαλεί η απώλεια θέσεων εργασίας είναι μεγαλύτερος από οποιονδήποτε άλλο, η πολιτική επιχειρηματική και πνευματική ελίτ θα εξακολουθεί να σχεδιάζει το μέλλον με βάση τις ανάγκες του 19ου αιώνα. Ομως, η δυνατότητα παροχής ενός βασικού εισοδήματος σε όλους τους ανθρώπους ανεξαιρέτως (είτε εργάζονται είτε όχι) για την κάλυψη των βασικών αναγκών στέγασης, διατροφής και ενδυμασίας, καθώς και η ριζική μείωση του χρόνου εργασίας σε ένα με δύο τρίμηνα το έτος ώστε να υπάρχει χρόνος για ταξίδια (τη μόνη ακόρεστη ανάγκη του ανθρώπου, πάνω στην οποία θα βασιστεί η κοινωνία των υπηρεσιών μετά την 4η βιομηχανική επανάσταση), μπορεί να φαντάζει σήμερα ουτοπική, αλλά κάπως έτσι φάνταζε το οκτάωρο και η πενθήμερη εργασία όταν ξεσπούσε η 1η βιομηχανική επανάσταση.
Θα ζήσουμε στις μέρες μας αυτές τις αλλαγές; Εκτιμώ ότι κανένας δεν μπορεί να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα. Αν όμως δεν τις ζήσουμε, το αδιέξοδό μας θα οδηγήσει σε συγκρούσεις, μπροστά στις οποίες το αιματοκύλισμα του 19ου και του 20ού αιώνα θα μοιάζει με ρυάκι μπροστά στο Αμαζόνιο.
Θανάσης Λαγός
Εmail: lathanasis@yahoo.gr
