Μιλώντας στην «Ε», ο Κυρ. Ευσταθίου -μέλος της διεπιστημονικής ομάδας του ΑΠΘ η οποία, επί χρόνια τώρα ασχολείται με την αποκρυπτογράφηση τόσο του μηχανισμού όσο και κειμένων που διασώθηκαν σε μεταλλικά φύλλα, με τα οποία ήταν επενδεδυμένο το κουτί του- επισημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι ο μηχανισμός αποτελεί τον πρώτο αναλογικό υπολογιστή. Οπως πρόσφατα αποδείχθηκε μάλιστα από την ομάδα του ΑΠΘ, στην πρώτη σε παγκόσμιο επίπεδο διδακτορική διατριβή για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων -που εκπόνησε το μέλος της, η διδάκτωρ του Τμήματος Φυσικής Λίνα Αναστασίου-, ο μηχανισμός δεν αποτελεί όργανο ναυσιπλοΐας, αλλά πιθανότατα αστρονομικό εργαλείο.

Σημειώνεται, ότι στο τέλος Αυγούστου ή στις αρχές Σεπτεμβρίου -όπως είπε στην «Ε» ο Κυρ. Ευσταθίου- θα επαναληφθούν οι αρχαιολογικές καταδύσεις στην περιοχή του ναυαγίου, στη θαλάσσια περιοχή των Αντικυθήρων.

Σχετικά με τον μηχανισμό, έχει ήδη προηγηθεί ανάλογη διάλεξη στην Costa Navarino, όπου φιλοξενείται τις τελευταίες ημέρες ο Κύπριος πανεπιστημιακός.

- Κύριε καθηγητά, ποια είναι η ανακοίνωση που θα κάνετε στην Καλαμάτα για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων;

«Η ανακοίνωση αφορά το αποκαλούμενο «θραύσμα d», που παρ’ όλες τις προσπάθειες των ερευνητών μέχρι σήμερα, παγκόσμια, δεν μπόρεσαν να το εντάξουν στον μηχανισμό. Η ομάδα του ΑΠΘ το κατόρθωσε όμως κι έτσι τα νέα μοντέλα που θα κατασκευαστούν θα έχουν μια επιπλέον ένδειξη. Ηδη τα αποτελέσματα της έρευνάς μας θα δημοσιευτούν σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό στην Αμερική. Στην εν λόγω διάλεξη θα είναι η πρώτη φορά που θα ανακοινωθεί στο ευρύ κοινό αυτό το αποτέλεσμα, καθώς εγώ προσωπικά επιλέγω τέτοιες ανακαλύψεις να τις ανακοινώνω όχι από τη Θεσσαλονίκη ή την Αθήνα, αλλά από πόλεις στην περιφέρεια. Ο λόγος είναι η ευαισθησία που έχω, γιατί κι εγώ από ένα χωριό της Κύπρου κατάγομαι».

- Τι αφορά η ανακάλυψη;

«Σε έρευνα που ολοκληρώθηκε, η ομάδα του ΑΠΘ κατόρθωσε να εντάξει το "θραύσμα d", το οποίο αποδείχθηκε ότι υπολόγιζε την εξίσωση του χρόνου. Υπολόγιζε, δηλαδή, τη διαφορά του αληθή χρόνου από τον μέσο χρόνο. Με άλλα λόγια, υπολόγιζε για κάθε μέρα του χρόνου πόσα λεπτά πρέπει να αθροιστούν ή να αφαιρεθούν στην ώρα που μας δείχνει ένα ηλιακό ρολόι (αληθής χρόνος) για να βρούμε την ώρα, που δείχνουν τα σημερινά ρολόγια (μέσος χρόνος)».

- Πότε εκτιμάτε ότι κατασκευάστηκε ο μηχανισμός και τι δυνατότητες έχει;

«Οι νεότερες έρευνες δείχνουν ότι ο μηχανισμός έχει κατασκευαστεί μεταξύ 200 και 150 π.Χ. Χρησιμοποιείτο για τον ακριβή υπολογισμό της θέσης του Ηλιου, της Σελήνης και πιθανώς των πλανητών στον ουρανό. Υπολόγιζε τις φάσεις της Σελήνης, προέβλεπε εκλείψεις Ηλίου και Σελήνης και προσδιόριζε την ημερομηνία τέλεσης των αρχαίων στεφανιτών αγώνων (Ολυμπιακοί, Πύθια, Νέμεα, Ισθμια). Την μπροστά και την πίσω επιφάνεια κάλυπταν μπρούντζινες πλάκες με ημερολογιακές, αστρονομικές κλίμακες και δείκτες. Εμπεριείχε αστρονομικές, γεωγραφικές και τεχνολογικές οδηγίες χρήσης».

- Πώς εξηγείτε ότι δεν έχουν ανακαλυφθεί κι άλλοι ανάλογοι μηχανισμοί;

«Είναι γεγονός ότι δεν έχουν βρεθεί, αν και τόσο εγώ όσο και όλοι όσοι ασχολούμαστε, είμαστε πεπεισμένοι ότι υπάρχουν και άλλα αντίγραφα. Κι αυτό το βασίζω στο εξής: Ο μηχανισμός, εκτός από την εκπληκτική του τεχνολογία, με τα πάνω από 40 γρανάζια, έχει και πολλά κείμενα. Στο προηγούμενο μοντέλο που είχαμε φτιάξει, είχαμε αποτυπώσει περίπου 2.000 γράμματα, τα οποία είχαν διαβαστεί μέχρι τότε. Στο νέο μοντέλο, που ήδη κατασκευάσαμε τις προηγούμενες ημέρες, είναι καταγεγραμμένα 3.000 γράμματα. Ολα αυτά τα γράμματα εμπεριέχουν γεωγραφικούς, αστρονομικούς και μαθηματικούς όρους. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του κειμένου αποτελεί, ουσιαστικά, ένα εγχειρίδιο χρήσης, ένα manual. Οπότε ερωτώ, αν εγώ κατασκεύαζα ένα όργανο για τον εαυτό μου, χρειαζόμουν εγχειρίδιο; Αρα εκτιμάμε ότι είναι ένα μηχάνημα που κατασκευάστηκε κατά παραγγελία, κι αυτό από μόνο του αποδεικνύει ότι κατασκευάστηκαν κι άλλοι τέτοιοι μηχανισμοί. Ενα δεύτερο στοιχείο είναι ότι ο μηχανισμός, όπως τουλάχιστον πιστεύει η ομάδα του ΑΠΘ, κατασκευάστηκε στη Ρόδο. Από τη διεθνή ομάδα, κάποιοι άλλοι, όπως ο Τόνι Φριθ από την Αγγλία, πιστεύουν ότι κατασκευάστηκε στις Συρακούσες από τον Αρχιμήδη. Είτε έτσι είτε αλλιώς, όμως, κατασκευάστηκε κάπου, αλλά χρησιμοποιήθηκε αλλού -κι αυτό πώς προκύπτει; Ο μηχανισμός είναι, αποδεδειγμένα πλέον, κατασκευασμένος για ένα γεωγραφικό πλάτος που ταιριάζει στην Κέρκυρα, στη Δωδώνη, σε εκείνη την περιοχή. Αρα, κατασκευάστηκε αλλού για να χρησιμοποιηθεί κάπου αλλού. Κι αυτή είναι η δεύτερη ένδειξη ότι δεν πρέπει να είναι το μοναδικό».

- Αποκλείετε εσείς να υπάρχει γραμμένο κάπου το όνομα του κατασκευαστή;

«Ισως και να υπήρχε, αλλά αν σκεφτεί κανείς ότι βρήκαμε κάποια θραύσματα από τα φύλλα που κάλυπταν τις όψεις του μηχανισμού, φαίνεται πως μάλλον δεν βρήκαμε το συγκεκριμένο κομμάτι που περιείχε το όνομα του κατασκευαστή».

- Η αποκρυπτογράφηση του μηχανισμού και η ανάγνωση των κειμένων σε αυτόν πώς έγινε δυνατή;

«Χρησιμοποιήθηκαν δύο βασικές τεχνολογίες, η μία όχι και τόσο νέα. Για την αποκωδικοποίηση του μηχανισμού, το βασικότερο εργαλείο ήταν η βιομηχανική αξονική τομογραφία, η οποία έχει τεράστια διαφορά από την ιατρική, τόσο ως προς την ισχύ όσο και ως προς τη λειτουργία του μηχανήματος, καθώς επιτυγχάνεται ακρίβεια χιλιοστού του χιλιοστού. Οσον αφορά την ανάγνωση των κειμένων, βοήθησε πάρα πολύ η τεχνολογία PDM Dome, τεχνολογία που την εξέλιξε η Hewlett Packard, ειδικά για την περίπτωση του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Με δυο λόγια, η τεχνολογία αυτή δίνει τη δυνατότητα να φωτογραφίζεις -σε πολύ υψηλή ανάλυση- ένα ακίνητο αντικείμενο, αλλάζοντας, μέσω προγράμματος υπολογιστή, τη γωνία του φωτισμού σε κάθε λήψη φωτογραφίας, έτσι ώστε να έχεις πολλαπλές φωτογραφίες του εν λόγω αντικειμένου με διαφορετική κάθε φορά σκίαση. Στη συνέχεια, αναλύονται οι φωτογραφίες, μέσω ενός αλγόριθμου, κι αυτό βοήθησε να διαβαστούν γράμματα τα οποία δεν ήταν δυνατόν να διαβαστούν με κανέναν άλλο τρόπο.

Επιπλέον, χρησιμοποιήθηκαν πολλά λογισμικά, πολλά από τα οποία εξέλιξε η ομάδα του ΑΠΘ κι έτσι φθάσαμε στο αποτέλεσμα που φθάσαμε».

- Πού αποδίδετε το επιτυχημένο αποτέλεσμα της προσπάθειας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης;

«Το ΑΠΘ μπόρεσε να έχει επιτυχία γιατί συγκρότησε μια διεπιστημονική ομάδα. Κι αυτό γιατί ο μηχανισμός είναι κάτι μηχανολογικό, προβλέπει αστρονομικά μεγέθη και έγινε στην αρχαιότητα. Γι’ αυτό σχηματίσαμε μια ομάδα, όπου εγώ είμαι μηχανολόγος, ο Γιάννης Σειραδάκης καθηγητής Αστρονομίας και η Στέλλα Δρούγου καθηγήτρια Αρχαιολογίας -η διάδοχος του Μανόλη Ανδρόνικου στη Βεργίνα. Μαζί μας ήταν η Λίνα (Μαγδαληνή) Αναστασίου η οποία είχε τελειώσει το Ιστορικό - Αρχαιολογικό και τη Φυσική, με μεταπτυχιακό στην Υπολογιστική Φυσική. Παράλληλα, ως προς τα μηχανολογικά έγιναν τρεις διπλωματικές που καθοδηγούσα εγώ, κι αυτή τη στιγμή γίνονται δύο διδακτορικά. Ακόμα έχουμε μαζί μας και τον αρχαιολόγο δύτη Αλέξανδρο Τούρτα, ο οποίος είναι ένας από τους δύο δύτες που θα βουτήξει στην ενάλια ανασκαφή που θα γίνει. Στήθηκε δηλαδή μια ομάδα με όλες τις ειδικότητες που ήταν αναγκαίες για να παραχθεί αποτέλεσμα. Πεποίθησή μου είναι ότι αν δεν δημιουργήσεις μια ομάδα για να διερευνήσει διεπιστημονικά ένα αντικείμενο, δεν μπορείς να έχεις ικανοποιητικά αποτελέσματα».

- Θα υπάρξουν και νέες ερευνητικές καταδύσεις στην περιοχή των Αντικυθήρων;

«Να ξεκαθαρίσουμε, αρχικά, ότι οι περσινές καταδύσεις στο ναυάγιο των Αντικυθήρων δεν έγιναν με στόχο να ανασυρθεί κάτι. Κι αυτό το λέω γιατί η τηλεόραση έλεγε ό,τι της κατέβαινε. Οι περσινές καταδύσεις έγιναν για τον ακριβή εντοπισμό και την καταγραφή του ναυαγίου, κάτι που έγινε με εξαιρετική επιτυχία. Τώρα λοιπόν, είναι πλήρως χαρτογραφημένο το σημείο στο οποίο θα ψάξουν κατά την ενάλια ανασκαφή, που θα γίνει φέτος. Απ’ όσο γνωρίζω, 25 Αυγούστου θα μαζευτεί στο σημείο η ομάδα για να ξεκινήσει το προκαταρκτικό στάδιο και υπολογίζω ότι τέλος Αυγούστου με αρχές Σεπτεμβρίου θα ξεκινήσει η νέα ενάλια ανασκαφή. Η οποία, βεβαίως, δεν θα αφορά αποκλειστικά τον μηχανισμό -θα είμαστε πολλοί τυχεροί αν βρουν κάτι- αλλά το γενικότερο ναυάγιο, καθώς υπάρχουν εξαιρετικά πράγματα εκεί κάτω, σύμφωνα και με τις μαρτυρίες της αρχικής ανακάλυψης του 1900. Το πλοίο καθ’ εαυτό ήταν μια ρωμαϊκή ολκάς, μήκους 70 και πλάτους 25 μέτρων, και όπως έχουμε ανακαλύψει, είχε περιπλεύσει τα μικρασιατικά παράλια και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και όπως μαρτυρούν νομίσματα που είχε ανασύρει ο Κουστό το 1976, το ναυάγιο έγινε το 75 π.Χ. Για την εποχή του ήταν τεράστιο σκάφος».

- Θα μπορούσε ο μηχανισμός να αποτελεί μέρος του εξοπλισμού του πλοίου;

«Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι ο μηχανισμός ήταν όργανο ναυσιπλοΐας, υπάρχουν κάποιες μικρές ενδείξεις  και το ψάχνουμε, αλλά ακόμα δεν έχουμε βρει χρόνο για εμπεριστατωμένη έρευνα πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα».

- Καταλήγοντας, κύριε καθηγητά, θα ήθελα να σας ρωτήσω γιατί δεν βρίσκουμε άλλα δείγματα από την -εξελιγμένη, όπως αποδεικνύεται- τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων;

«Οι Ρωμαίοι δεν είχαν ενδιαφέρον για τα Μαθηματικά. Με την εισβολή τους στην Ελλάδα, το ελληνικό επιστημονικό σύστημα κατέρρευσε. Παράλληλα προέκυψε η άνοδος του χριστιανισμού που επικεντρώνεται στο να αναζητεί την πνευματικότητα χωρίς να ενδιαφέρεται για τα εγκόσμια. Ετσι, έσβησε σιγά - σιγά, η γνώση -που βεβαίως δεν ήταν διάχυτη, αλλά περιοριζόταν σε μερικούς επιστήμονες σε συγκεκριμένα κέντρα, στην Αθήνα, στη Ρόδο λόγου χάριν. Μετά από ορισμένα χρόνια λοιπόν, έπαψαν να υπάρχουν άνθρωποι που γνώριζαν πώς να κατασκευάζουν ή να επιδιορθώνουν αυτά τα πολύπλοκα μηχανήματα. Χώρια που αρκετά από τα συστατικά τους ήταν πολύτιμα, κασσίτερος, χαλκός -έτσι, όσα χάλασαν μάλλον πήγαν σε χυτήρια. Αυτό διασώθηκε επειδή έτυχε να είναι σε πλοίο που ναυάγησε και προφυλάχθηκε στο βυθό της θάλασσας».