Ετσι είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα όσα γράφει γι’ αυτήν ο Τούρκος αξιωματούχος και περιηγητής Evliya Çelebî στο πέρασμά του το 1670. Ο Evliya Çelebî διαχωρίζει την Ανδρούσα με το κάστρο της από το βαρόσι των Ρωμιών. Ο Çelebî αναφέρει:
«Κατακτήθηκε το 906 (1500-1) από το Μπαγιεζίτ Βελή (Bayezit II). Κατά την άλωση καταστράφηκε και εγκαταλείφθηκε… Εχει τέσσερις γωνίες, μια πύλη και 25 σπίτια. Το τζαμί φτιάχτηκε στο όνομα του Σουλτάνου Μπαγιεζίτ. Οι κάτοικοί του κινδυνεύουν από τους άπιστους της Μάνης, γιατί το κάστρο δεν έχει ούτε τάφρο, ούτε προστατεύεται από φύλακες. Για τούτο, μόνοι τους προσφέρουν τα χρήματα για τις επισκευές του τείχους και τη νύχτα κάνουν σκοπιές οι ίδιοι (...) Το βαρόσι αποτελείται από 100 κεραμοσκέπαστα σπίτια με μεγάλους μπαξέδες πάνω σε πλαγιά. Τα πιο πολλά είναι σπίτια Ρωμιών. Υπάρχουν 20 καταστήματα κι ένα τζαμί που πριν ήταν εκκλησία…» (Το κείμενο και τα στοιχεία προέρχονται από το Οδοιπορικό στην Ελλάδα (1668-1671) του Evliya Çelebî - εκδ. ΕΚΑΤΗ, σε απόδοση από τα Τουρκικά από τον κ. Δημ. Λούπη).
Για την ιστορία της Ανδρούσας αυτό το κείμενο έχει μεγάλη αξία, αφού όπως φαίνεται ακόμα και την εποχή της στυγνής Α' τουρκοκρατίας η πόλη είχε σαφώς ελληνικό εμπορικό και αστικό πληθυσμό. Το δε κάστρο φαίνεται ότι την εποχή του Çelebî (1670), βρισκόταν σε πραγματικό μαρασμό. Αν μάλιστα αναλογιστούμε και το ξεθεμελίωμα που έγινε εκατό χρόνια αργότερα (1770) από τους Αλβανούς του Οσμάν, μετά τα Ορλωφικά, τότε εύκολα καταλαβαίνει κανείς γιατί το κάστρο αυτό δεν συνοδεύεται από πολεμικές δάφνες.
Στη Β΄ βενετοκρατία, το 1686, η περιοχή όπως και όλος ο Μοριάς ανάσανε λίγο μετά την εγκατάσταση των Βενετών του Morosini. Μετά όμως το σύντομο διάλειμμα και την αποχώρηση των Βενετών, το 1715, άρχισε η Β΄ τουρκοκρατία και η Ανδρούσα έγινε "ιμλάκιον", δηλαδή αυτοκρατορική κτήση. Τότε ήταν μεγάλο αγροτο-αστικό κέντρο, σαφώς μεγαλύτερο από την Καλαμάτα. Αναφέρεται μάλιστα ότι στην Ανδρούσα κατοικούσαν τότε 1.600 Τούρκοι και 7.000 Ελληνες με δυναμική οικονομική ζωή.
Ομως αυτή η εποχή της ακμής της Ανδρούσας κράτησε μέχρι τα Ορλωφικά του 1770. Τότε, μετά την αποχώρηση των Ρώσων, οι πολυάριθμοι Αλβανοί μουσουλμάνοι του Οσμάν ξεθεμελίωσαν και την Ανδρούσα όπως και άλλες μεσσηνιακές πόλεις. Η Ανδρούσα ήταν το ορμητήριό τους μέχρι το 1779, όταν ο Τούρκος Καπουδάν-πασάς Χασάν, συμμαχώντας και με τους Ελληνες κλέφτες και αρματολούς, κατάφερε να τους εξοντώσει και να τους διώξει από το Μοριά.
Το 1821, η Ανδρούσα ελευθερώθηκε αμέσως μετά την Καλαμάτα, στις 24 Μαρτίου. Από εδώ έστειλε ο Κολοκοτρώνης σε όλους το μήνυμα του γενικού ξεσηκωμού. Τότε μετά από πολιορκία και παρά την αντίσταση των αποκλεισμένων Τούρκων υπερασπιστών του, το κάστρο καταλήφθηκε από οπλαρχηγό Πέτρο Μπούρα από το Διαβολίτσι. Εδώ μεταξύ των άλλων αγωνιστών έδρασε και ο Ιωσήφ, ο επίσκοπος Ανδρούσας, που έγινε και ο πρώτος Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων της νεώτερης Ελλάδος.
Το κάστρο της Ανδρούσας είναι εύκολα επισκέψιμο, Σχεδόν μέσα στο χωριό, δίπλα στο δρόμο, μπορεί κανείς να το επισκεφθεί τα ερείπιά του. Μεγάλη εγκατάλειψη, προφανώς από ανυπαρξία πόρων, του διατηρητέου ιστορικού μνημείου. Ομως παρά την εγκατάλειψη, δεν μπορείς να μη θαυμάσεις την ποικιλομορφία στη δόμηση των πέντε πύργων του κάστρου. Κάθε πύργος είναι διαφορετικός. Αλλος με κυκλική, άλλος με τετράγωνη άλλος με παραλληλόγραμμη κάτοψη, οι πύργοι συνιστούν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του κάστρου της Ανδρούσας. Η περίμετρος του φρουρίου πρέπει να είχε σχήμα τραπεζίου. Στα ανατολικά του, εκεί όπου σώζεται ο τετράγωνος πύργος, ήταν το εσωτερικό κάστρο, ο καστρόπυργος του εκάστοτε διοικητή της Ανδρούσας (donjon) καθώς και το δικαστήριο.
Το νοτιοδυτικό τμήμα των τειχών του οχυρού "χάνεται" στα σπίτια του χωριού. Αυτά τα "χαμένα" τείχη πρέπει να προμήθευσαν με άριστο οικοδομικό υλικό πολλά από τα σπίτια της περιοχής. Κάτι βέβαια που γινόταν παντού όπου υπήρχαν παλιά και απροστάτευτα κάστρα. Η λεπτομερής καταγραφή του χαμένου ίχνους του νοτιοδυτικού τείχους, θα δώσει τα όρια αλλά και τη συνολική έκταση του οχυρού.
Στην αναγκαιότητα που "γέννησε" το κάστρο της Ανδρούσας θα πρέπει να αναζητήσουμε και τον τρόπο της ανάπτυξής του. Συνήθως τα οχυρά που έχουν αμιγή στρατιωτικό και αμυντικό ρόλο τα συναντάμε σε δύσβατες και απόκρημνες κορυφές ή σε δυσπρόσιτα μέρη. Το κάστρο της Ανδρούσας, που είχε κυρίως πολιτική και δευτερεύουσα στρατιωτική σημασία, έπρεπε να φτιαχτεί εδώ, πάνω στο λοφίσκο, για να ελέγχει κυρίως την οικονομική ζωή της περιοχής. Ετσι οι φρουροί του κάστρου, για να μπορούν να βλέπουν μακριά, έπρεπε να έχουν τη βίγλα τους, το παρατηρητήριό τους. Αυτή η βίγλα ήταν ο τετράγωνος πύργος που υπάρχει στην άκρη του κάστρου σχεδόν ξεκομμένος απ’ αυτό.
Πλησιάζοντας στην εσωτερική πλευρά των τειχών δεν μπορείς να μη θαυμάσεις τις οξυκόρυφες, τοξωτές αψίδες και τις κόγχες με τα ένθετα κεραμικά κτερίσματα. Περνώντας έξω από τα τείχη, βλέπεις το ταπεινό κάστρο να μεταμορφώνεται από πάνω σου σε αξιόλογο οχυρό, κυρίως στη βορειοανατολική πλευρά του. Πριν τα drone, μια εποπτική και συνηθισμένη θέση, για να δει κανείς συνολικά το κάστρο της Ανδρούσας, ήταν από τον απέναντί του λόφο, όπου υπάρχει το νεκροταφείο και ο βυζαντινός Ναός του Αγίου Γεωργίου.
Η βλάστηση στη γύρω περιοχή με τα δέντρα της ελιάς και τα κυπαρίσσια αλλά και τα βάτα και τις αγριοσυκιές δίνει χρώμα αλλά προσφέρει και άλλοθι για την εγκατάλειψη, τα αγριόχορτα και τα αγκάθια που υπάρχουν στον περίβολο του κάστρου, που άλλωστε αποτελεί ιδιωτική ιδιοκτησία…
Κάστρα και οχυρά της Μεσσηνίας: Το κάστρο της Ανδρούσας (α΄μέρος)
