Η ιατρική τεχνολογία και η φαρμακολογία έχουν σημειώσει τόσο μεγάλη πρόοδο, ώστε είναι πλέον δυνατό ο χρόνος της ζωής ασθενών να παρατείνεται σε μεγάλο βαθμό. Γίνεται προσπάθεια αντιμετώπισης οποιασδήποτε ασθένειας ενώ ο θάνατος συνιστά συνήθως αποτέλεσμα συναπόφασης ασθενούς και γιατρού  να μην παραταθεί η ζωή με τη χρησιμοποίηση τεχνικών μέσων υψηλής τεχνολογίας. Ακριβώς επειδή υφίσταται σήμερα αυτή η δυνατότητα να «ελέγχεται» σε κάποιο βαθμό ο χρόνος θανάτου του ανιάτως ασθενούς, έχει τεθεί το ερώτημα αν το άτομο είναι ελεύθερο να επιλέξει ή αν υπάρχει μια οιονεί υποχρέωση για ζωή, ένα ερώτημα που έχει προκαλέσει σοβαρά νομικά και ηθικά προβλήματα. Εξάλλου το καίριο ερώτημα για το κάθε πρόσωπο –ανεξαρτήτως αν είναι πλήρως ή μειωμένα προς καταλογισμό- είναι αν δύναται κάποιος τρίτος να λαμβάνει αποφάσεις που αφορούν στη δική του ζωή. Εν ολίγοις έχει το δικαίωμα ο γιατρός να συνεχίζει να κρατά τον ασθενή στη ζωή, μολονότι ο ίδιος ο ασθενής δεν επιθυμεί την παράταση της ζωής του; Ή αντιστρόφως δικαιούται ο γιατρός να διακόψει τη θεραπεία του ασθενούς παρότι ο ασθενής θέλει να την συνεχίσει; Το κύριο πρόβλημα από την πλευρά του γιατρού είναι ο σαφής και ακριβής προσδιορισμός των ορίων των υποχρεώσεων του έναντι του ασθενούς. Πολλά , όμως και δύσκολα ως προς την απάντηση είναι τα ερωτήματα που τίθενται σε αυτό το σημείο. Μέχρι ποιο σημείο φτάνει η δυνατότητα επέμβασης του γιατρού όταν αυτός δεν γνωρίζει την ακριβή θέληση του ασθενούς; Όταν ο ασθενής δηλώνει την επιθυμία του να μην υποβληθεί σε θεραπεία , ο γιατρός πρέπει να την σέβεται ή όχι; Αν αντιστρόφως ο ασθενής δηλώνει την πρόθεση του να υποβληθεί σε θεραπεία, ενώ ο γιατρός θεωρεί ότι αυτό είναι ανούσιο και μάταιο , πρέπει να παρέμβει προκειμένου να παρατείνει τη ζωή του ασθενούς; Πρόκειται για ερωτήματα που κατά την γνώμη πολλών πρέπει να απαντηθούν από την ιατρική επιστήμη και όχι από την νομική. Όμως ο περιορισμός του προβλήματος της ευθανασίας αποκλειστικά στο πεδίο της ιατρικής και η απομάκρυνσή του από το χώρο του δικαίου είναι εντελώς εσφαλμένη. Από το άρθρο 5παρ.2Σ συνεπάγεται η υποχρέωση του κράτους για προστασία όλων των προσώπων που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια , οπότε το εν λόγω έννομο αγαθό δεν μπορεί να αφεθεί στη διακριτική ευχέρεια των ιατρών, ακόμα και για ελάχιστο χρονικό διάστημα πριν από το θάνατο, αφού κάτι τέτοιο θα ήταν προφανώς αντισυνταγματικό, καθώς επίσης και πάρα πολύ επικίνδυνο. Αναμφισβήτητο, βέβαια είναι ,ότι οι περισσότεροι γιατροί πράττουν βάσει του ΚΙΔ, μένοντας πιστοί στον όρκο του Ιπποκράτη, και ότι ακόμα και όταν προβαίνουν σε πράξεις ευθανασίας, το κάνουν από οίκτο και συμπόνια προς τον ασθενή, αλλά αναμφίβολα υπάρχει και η πιθανότητα καταχρήσεων, καθώς το δίκαιο δεν δύναται να ελέγχει πάντα τα κίνητρα και τις σκοπιμότητες των γιατρών. Αυτό καθίσταται περισσότερο κατανοητό  αν ληφθεί υπόψη ότι όταν ο ασθενής δεν έχει τα οικονομικά μέσα  να πληρώσει τη θεραπεία του, η διακοπή θεραπείας του μπορεί να μην οφείλεται μόνο στον οίκτο των γιατρών,  πιθανότητα η οποία υφίσταται και σε περίπτωση ευπορίας του ασθενούς, οπότε  και οι κληρονόμοι του θέλουν να αποκτήσουν την περιουσία όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Επιπροσθέτως ο θάνατος μπορεί να επισπευσθεί προκειμένου να αφαιρεθούν ζωτικά όργανα . Τέλος πιθανή είναι και η δυνατότητα εσφαλμένης ιατρικής γνωμάτευσης.  Συνεπώς το πρόβλημα της ευθανασίας είναι ένα ηθικό, κοινωνικό και ιατρικό, καθώς επίσης και ένα νομικό πρόβλημα ,και ως εκ τούτου, το δίκαιο πρέπει να καθορίσει επακριβώς τα δικαιώματα τόσο των ασθενών όσο και των γιατρών.  Η Ορθόδοξη εκκλησία  προσεγγίζει το τέλος της ζωής με την απόρριψη της οποιαδήποτε μορφής προκλητής ή επιτρεπτού του θανάτου, δηλαδή απορρίπτει κάθε μορφής ενεργητικής, παθητικής, εκούσιας ή ακούσιας ευθανασίας. Αποφεύγει να θέσει γενικούς κανόνες για τα ηθικά θέματα. Για την Ορθόδοξη πίστη η προσωπική ελευθερία και προσωπική αγάπη ταυτίζονται  και συνιστούν το πραγματικό ον. Η θρησκεία απαλλαγμένη από κάθε είδους δόγμα, δεν επιθυμεί την συνέχιση μιας επώδυνης ζωής.  Παρά το ότι η Ελλάδα θεωρείται μια από τις συντηρητικές χώρες για την ευθανασία είναι αξιοσημείωτο ότι ήδη λειτουργούν διάφοροι σχηματισμοί με την συμμετοχή ειδικών  επιστημόνων με σκοπό τη δημιουργία ενός βατού πλαισίου για την ευθανασία. Ενδεικτικά αναφέρω την Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής καθώς και την Επιτροπή Βιοηθικής της Εκκλησίας.  Μερικά ηθικά διλλήματα που προκύπτουν σε ασθενείς τελικού σταδίου είναι :  

• Ποιος θα πάρει αποφάσεις για τον ασθενή;  

• Πώς θα ορίσουμε την συναίνεση ;  

• Tι σημαίνει να μην εφαρμόσουμε ανάνηψη στον ασθενή και πότε ; 

 • Πρέπει να διακόψουμε την ενυδάτωση ;  

• Είναι σωστή η αναβολή ή η διακοπή της θεραπείας ; 

 • Είναι εναλλακτική λύση η καταστολή στο τέλος της ζωής ;  

• Πόσο διαφέρει η καταστολή από την ευθανασία ή την υποβοηθούμενη αυτοκτονία ; 

 • Είναι τα ηθικά διλλήματα διαφορετικά από τα νομικά προβλήματα ;  Καθώς τα ηθικά θέματα είναι πολύπλοκα και δύσκολα στα νοσοκομεία θα πρέπει να υπάρχει επιτροπή ηθικής που θα καθοδηγεί την ιατρική ομάδα να παίρνει αποφάσεις, η οποία βέβαια θα είναι και στη διάθεση των ασθενών και των οικογενειών τους.    Η ευθανασία συνιστά ένα ζήτημα το οποίο σχετίζεται με την ελευθερία αυτοκαθορισμού του ατόμου και ειδικότερα ,με το δικαίωμα στο θάνατο. Στο άρθρο 5παρ.2Σ κατοχυρώνεται το δικαίωμα της ζωής , όχι όμως και το δικαίωμα στο θάνατο. Εντούτοις το άρθρο 5παρ.1Σ,στο οποίο κατοχυρώνεται η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, που αποτελεί ένα γενικό δικαίωμα της ελευθερίας, καθώς επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις , και το άρθρο 2παρ.1Σ, όπου κατοχυρώνεται η ανθρώπινη αξία, παρέχουν τη δυνατότητα στο άτομο να προστατεύσει το δικαίωμα στο θάνατο, όταν επέρχεται χωρίς την αρωγή τρίτων προσώπων ,άλλως πρόκειται για ευθανασία , η οποία ναι μεν αφορά στο εν λόγω δικαίωμα , αλλά, η νομιμότητα της οποίας θα κριθεί από τη στάθμιση των συγκρουόμενων δικαιωμάτων της ελευθερίας αυτοκαθορισμού και του δικαιώματος της ζωής.Ειδικότερα δεν συνιστά άδικη πράξη η κατά κυριολεξία ευθανασία, η έμμεση ενεργητική , η παθητική που συντελείται με τη βούληση και απαίτηση και μετά από πλήρη ενημέρωση του ασθενούς για την κατάστασή του και τις εναλλακτικές λύσεις που έχει, και η αποχή του γιατρού από λήξη μέτρων τεχνητής παράτασης της ζωής όταν ο ασθενής έχει χάσει οριστικά και αμετάκλητα τις αισθήσεις του. Αντίθετα η άμεση ενεργητική ευθανασία, παθητική παρά την αντίθετη θέληση του ασθενούς, η παθητική όταν ο ασθενής δεν έχει εκφρασθεί έχοντας προοπτικές παράτασης της ζωής , η αποσύνδεση από μηχάνημα τεχνητής διατήρησης στη ζωή και η ευθανασία νεογέννητων με σοβαρές σωματικές και πνευματικές επιβαρύνσεις, συνιστά άδικη πράξη. Συνεπώς από την εν λόγω στάθμιση προκύπτει κάθε φορά το αν η ευθανασία επιτρέπεται ,ούσα σύμφωνη με το δίκαιο, ή όχι.  Επομένως στη σημερινή έννομη τάξη δεν υπάρχει το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, με οποιαδήποτε μορφή ,όπως η ευθανασία. Αν η Πολιτεία θελήσει στο μέλλον να αναλάβει πρωτοβουλία και να αναγνωρίσει ένα τέτοιο δικαίωμα θα πρέπει να λάβει υπόψη της τις απόψεις των ισχυρά κοινωνικών ομάδων που την αποτελούν. Τέτοιες είναι η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος και οι παρέχοντες υπηρεσίες υγείας, που αποτελούν φορείς ατομικών δικαιωμάτων και δικαιούνται να συνδιαμορφώνουν και να  συνδιατυπώνουν μαζί με την Πολιτεία, τους κανόνες βιοηθικής, όπως αυτοί εμφανίζονται μέσα  από την πρακτική της δημόσιας πρακτικής και διατυπώνουν το δημόσιο συμφέρον.  Μόνο μέσα από μια ελεύθερη διαλεκτική προκύπτει, μέσα σε μια δημοκρατία το τι είναι κοινωνικά ηθικό και μέσα στα πλαίσια αυτά οφείλει να κινηθεί ο νομοθέτης. Κάθε εκ των άνω επιβαλλόμενη νομοθετική αποδοχή της αυτοδιαθέσεως της ανθρώπινης ζωής στερείται δημοκρατικής νομιμοποίησης.  Οπωσδήποτε όμως το ζήτημα του τέλους της ζωής πρέπει να έχει ως επίκεντρο του τον άνθρωπο. Ο θάνατος αφορά το άτομο προσωπικά, αφού  πλήττει αποκλειστικά το ίδιο. Απαιτείται όμως η θεσμοθέτηση ειδικής διαδικασίας, η οποία θα αξιολογεί εάν σε κάθε αίτημα για ευθανασία τηρούνται μια σειρά από διαδικαστικές προϋποθέσεις, όπως η έκφραση γνήσιας και αβίαστης προσωπικής επιθυμίας για ένα ευχάριστο τέλος αλλά και η ύπαρξη μιας ασθένειας που χωρίς να χαρακτηρίζεται ως ανίατη, εντούτοις λαμβάνεται ως επώδυνη από τον ασθενή, κρίνεται επιβεβλημένη.  Τελικά η συνεχής εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας μας ωθεί να ελπίσουμε ότι θα γίνει πραγματικότητα «η ζωή των ανθρώπων της χρυσής εποχής» όπως την περιγράφει ο Ησίοδος στο έργο του «Έργα και Ημέραι» στίχοι 112-117 «σα θεοί ζούσαν ,έχοντας ανέγνοιαστη ψυχή, χωρίς ολότελα κόπους και πόνο και ούτε τα φοβερά γεράματα ήταν απάνω τους και πάντα ίδιοι στα πόδια και χέρια χαίρονταν στα συμπόσια έξω από όλα τα κακά και πέθαιναν σα δαμασμένοι από τον ύπνο».   Ας κάνουμε λοιπόν πιο εύκολο αυτό το ταξίδι των συνανθρώπων μας που έχουν ανεβεί στη βάρκα και διασχίζουν την Αχερουσία λίμνη!

ΒΙΝΑ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ

Bons «MAIEYTIKH» MSc «ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ» MSc «ΠΡΟΗΓΜΕΝΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΗ ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ» 

Πηγές

• Κατρούγκαλος Γ., «Το δικαίωμα στη ζωή και στο θάνατο», Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα , Αθήνα –Κομοτηνή  1993  

• Μανιτάκης Αντ. «Βιοηθική και Σύνταγμα»  σελ.233-238 

 • Συμεωνίδου – Καστανίδου Ελ. «Η ευθανασία στο ποινικό δίκαιο» Δημοσιεύματα Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα- Θεσσαλονίκη 2007 

 • Βιδάλης Τ., «Βιοδίκαιο» τόμος πρώτος :Το πρόσωπο  Δημοσιεύματα Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα –Θεσσαλονίκη 2007 • Εθνική Επιτροπή Βιοηθικης «Εισήγηση σχετικά με την τεχνητή  παράταση της ζωής» 

• Παπαγιάννης Δ., «Ευρωπαϊκό δίκαιο» Τέταρτη έκδοση ,Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα Αθήνα – Κομοτηνή  2011  

• Καράμπελας Λ., «Η ευθανασία και το δικαίωμα στη ζωή και στο θάνατο», Εκδόσεις Εστία, Αθήνα 1987