Παρουσιάστηκε στην αίθουσα της Πινακοθήκης Σύγχρονης Τέχνης στο Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας, στις 11 Απριλίου, η νέα συλλογή διηγημάτων της Τίνας Κουτσουμπού που κυκλοφόρησε πρόσφατα, με τη φροντίδα των εκδόσεων ΑΩ και τίτλο «Το νερό που μ’ εκδικήθηκε».
Το νερό, λοιπόν, με συμβολική σημασία στη λογοτεχνία, συνηθίζεται κυρίως στο δημοτικό τραγούδι να είναι της άρνης ή της λησμονιάς ή ακόμη να εξαγνίζει και να λυτρώνει. Ο τίτλος του νεότευκτου βιβλίου, αν και υπαινίσσεται μια ακόμη ιδιάζουσα ιδιότητα του νερού, θα αποκωδικοποιηθεί ευχάριστα και θα απαλυνθεί το φαινομενικό βάρος του, όταν το ομώνυμο διήγημα αποκαλύψει την ιαματική επενέργειά του.
Η Τίνα Κουτσουμπού, άτομο με συνεχείς ανησυχίες, από το 2012 και έπειτα κατασταλάζει μέσα της και τολμάει μια αντιστροφή ρόλου. Μετά από χρόνια εντρύφησης στα βιβλία ως αναγνώστρια, αποφασίζει να μεταβάλει τα αποθέματα της ψυχής και του νου σε δικό της λόγο. Αρχικά με δειλές δημοσιεύσεις σε διάφορα έντυπα, φτάνει να υπηρετεί μέχρι σήμερα, στον έντεχνο πεζό λόγο, με συνέπεια τη μικρή φόρμα, το διήγημα, ένα απαιτητικό, δηλαδή, είδος για εκείνους που γνωρίζουν. Ο γράφων, σε σύντομο χρόνο και με περιεκτικό λόγο, πρέπει να πει μια ιστορία, στην οποία με επάρκεια θα αναδείξει κυρίως τον κεντρικό ήρωα, τους δορυφόρους του αλλά και θα δώσει έμμεσα τη δική του ματιά απέναντι στα πράγματα.
Μετά από τέσσερις συλλογές διηγημάτων και έναν τουριστικό οδηγό τσέπης για την Καλαμάτα, η Τίνα Κουτσουμπού στο πρόσφατο βιβλίο της αναδημοσιεύει οκτώ από τις ιστορίες που είχαν συμπεριληφθεί σε δύο παλιότερες μικρές συλλογές διηγημάτων της. Αγαπημένες ιστορίες της πρώιμης αλλά και τότε ώριμης γραφής της, στέκονται επάξια κοντά στις δεκαοκτώ καινούργιες, οι οποίες αποτελούν ένα επαινετό απόσταγμα της ωριμότητάς της στην τέχνη της αφήγησης.
Η Τίνα Κουτσουμπού δεν αμφιταλαντεύεται πια με το υλικό της, αποφασίζει ποιο θα είναι αυτό και το δαμάζει χρησιμοποιώντας με επιτυχία ποικιλότροπα τις αφηγηματικές τεχνικές και με λεπτότητα τη γλωσσική ύλη. Γιατί η γραφή μπορεί να δίνει διέξοδο στην ανάγκη του γράφοντος να μιλήσει για ό,τι κρίνει ότι θέλει να μοιραστεί με άλλους ανθρώπους, δεν σημαίνει όμως ότι το αποτέλεσμά της συνιστά λογοτεχνία. Αυτό κρίνεται από τη συγκινησιακή χρήση της γλώσσας και τον τρόπο χειρισμού του υλικού.
Με μεγάλη, λοιπόν, προϋπηρεσία στη λογοτεχνική ανάγνωση, όπως προαναφέρθηκε, η Τίνα Κουτσουμπού επιλέγει γράφοντας να δώσει τη δική της ματιά σε πρόσωπα και καταστάσεις του σήμερα. Το σύγχρονο κοινωνικό περιβάλλον είναι εκείνο που την κινητοποιεί. Οι ήρωές της είναι πρόσωπα απλά, καθημερινά που έχουν ανάγκη να βρουν διέξοδο στο όνειρο, στη φυγή, στην απελευθέρωση από τα δεσμά που επιβάλλουν οι κοινωνικές συμβάσεις, οι αντιξοότητες, τα στερεότυπα. Δίπλα τους οι πιο δεύτεροι χαρακτήρες, άλλοτε στέκονται βοηθητικοί στις επιδιώξεις τους, όπως στην περίπτωση της φυσικοθεραπεύτριας, και άλλοτε αυτοί οι δεύτεροι δημιουργούν εμπόδια στους πρώτους, στην προσπάθειά τους να σπάσουν τα δεσμά αυτού που οι ίδιοι θεωρούν ως μιζέρια. Τι πιο ανθρώπινο π.χ. από την ανάγκη για αναψυχή όταν το καλεί το μέσα σου, τι πιο ανθρώπινο ωστόσο όταν το μέσα, ο ψυχισμός, εκείνου με τον οποίο συμβιώνεις, είναι διαφορετικός; Ένα απλό παράδειγμα για να αντιληφθούμε μέρος από το ψυχολογικό υπόστρωμα του βιβλίου, συχνά και το ιστορικό, αφού η Τίνα Κουτσουμπού χτίζει το παρόν των ηρώων της με βάση την κληρονομιά που κουβαλούν από εκείνη την Ελλάδα την ταλαιπωρημένη, την Ελλάδα της μετανάστευσης, της δυσκολίας, της ανάγκης, που ξέρει όμως σήμερα, στην εκδοχή των απογόνων της, να δείχνει αλληλεγγύη και υποστήριξη στον Σύρο πρόσφυγα, στον άστεγο του άστεως, στον Χασάν των φαναριών, κάνοντας την υπέρβαση και δημιουργώντας απόκλιση από το συχνά κοινωνικώς αναμενόμενο. Η μεταφυσική της Τίνας, απλή, τρυφερή και συγκινητική στα Σταχτοσκορπίσματα συναντά την αέναη ροή του χρόνου που χρωστά στον ήρωα τις ομολογημένες και κυρίως τις ανομολόγητες επιθυμίες ή και φιλοδοξίες που έχει, όποιες και αν είναι αυτές, ακόμη και ως ασχολούμενος με τη λογοτεχνική γραφή, σ’ ένα ευφυές παιχνίδι πραγματικού – φανταστικού που ξαφνιάζει.
Πυρήνας μιας τάσης της Κουτσουμπού για μετάβαση σε πιο διαφορετικό κλίμα από το κλίμα του συνόλου των αφηγήσεων, το παιγνιώδες και κρυπτικό χιούμορ, με το οποίο χειρίζεται τη μεγαλοκοπέλα του διηγήματος «Όσα φέρνει η στιγμή», τη συμπαθέστατη Κλέα (Χαρίκλεια) και τους τόσο ολοκληρωμένους χαρακτηρολογικά ήρωες που την περιβάλλουν. Αν εδώ εστιάζει κανείς στη μεστότητα των χαρακτήρων, η συγκίνηση περισσεύει, ξεχειλίζει θα έλεγα, στον ρομαντισμό των αφηγήσεων «Τάνγκο» και «Μυστική συνομιλία», ένα ρέκβιεμ εξομολόγησης και απολογισμού που θα αγγίξει τα πιο ώριμα ηλικιακά ζευγάρια.
Από τις ιστορίες της Κουτσουμπού τίποτε το μικρό και ανθρώπινο δεν λείπει. Ερωτικές αντιζηλίες που ανατρέπουν ζωές, μωροφιλοδοξίες επίδοξων κληρονόμων, ματαιωμένοι ή αδικοχαμένοι έρωτες, το αθάνατο ελληνικό σόι με τις τσιριμόνιες του, οι αθώες φιλίες και οι έρωτες της εφηβείας, η επιμονή του Έλληνα στο μορφωτικό αγαθό ως κοινωνική καταξίωση και ταυτόχρονα και ως μέσον επιβίωσης, το σκοτεινό τοπίο της αβεβαιότητας για τους νέους του τόπου μας που βιώνουν με σύγχρονους όρους την ξενιτιά, συνυφασμένη και με τη μοίρα άλλων ηρώων που τη γεύτηκαν στην παλιότερη ή στη σύγχρονη εκδοχή της. H έκφανση του brain drain έρχεται, στην Ελλάδα της μετανεωτερικότητας, να συναντήσει την υποστήριξη προσφύγων, μεταναστών, αστέγων στο παρανοϊκό τοπίο της σύγχρονης αντίφασης, στο οποίο όμως η Κουτσουμπού θεάται τους ήρωές της με παραμυθητικό τρόπο.
Στέρεοι οι πυλώνες αναφοράς της στην ελληνική οικογένεια, οι γλυκιές μορφές του παππού και της γιαγιάς, σταθερή αξία η μόρφωση και η καλυτέρευση της τύχης που τη ζορίζει ο ωραίος αλλά συχνά περίκλειστος, όπως είπαμε, σε ευκαιρίες ελληνικός τόπος, που έχει αναμφισβήτητα συμβάλει μ’ αυτή την ιδιαιτερότητά του στη διαμόρφωση των πεποιθήσεων και των χαρακτήρων των ανθρώπων του. Κάποιοι γίνονται ευάλωτοι και ασταθείς, άλλοτε και πονηροί, κυρίαρχα όμως με ευαισθησίες και νοιάξιμο για τον συνάνθρωπο, όταν καταλυτικά η μικρότητα δίνει τη θέση της στη μεγαλοψυχία.
Στον ιστό των αφηγήσεων οι χώροι είναι συνυφασμένοι με τα πρόσωπα και η γράφουσα τους χρησιμοποιεί για να υπηρετούν συνολικά το αφηγηματικό της πλαίσιο. Καλαμάτα, Αμερική, Αυστραλία, Αγγλία, τόποι στους οποίους οι ήρωες κυνηγούν τα όνειρά τους και πάντα η Αθήνα θαμπή και λαβωμένη στα χρόνια της κρίσης. Ωστόσο, τα άστεα, και κυρίως το άλλοτε κλεινόν, αγκαλιάζουν τον ξένο, τον πλάνητα, τον άστεγο της κρίσης, σε μια υπέρβαση ανθρωπιάς, που σπάνια συναντάται χωρίς μεμψιμοιρία.
Ο αναγνώστης, λοιπόν, της Τίνας Κουτσουμπού θα μοιραστεί τα βάσανα, τα βασανάκια και τα συναισθήματα των ηρώων της, θα αφυπνιστεί συνειδησιακά, αλλά εκείνο που θα του μείνει είναι η ιαματική αύρα της ανθρωπιάς, της αλληλεγγύης, της τρυφερότητας, της γλυκύτητας η αίσθηση της φυγής προς το όνειρο, γιατί οι ήρωες της Τίνας Κουτσουμπού είναι κεντημένοι με συγγραφική αγάπη και κατανόηση για την ανθρώπινη πλευρά τους, συχνά με επίγνωση πως θυματοποιούνται εκόντες άκοντες, κατά την προλογίζουσα το βιβλίο Διώνη Δημητριάδου. Πάντως η δικαιοσύνη, αληθοφανής οπωσδήποτε στην αφήγηση, καιροφυλακτεί στο μικρό αυτό σύμπαν της Τ.Κ., έστω για όσο διαρκεί η ανάγνωση, κι αυτό άλλωστε αναμένουμε να προσφέρει η δύναμη του λογοτεχνικού λόγου.
Στον συγκεκριμένο λόγο η γλώσσα είναι απλή, όπως και τα περιγράμματα των ηρώων που αναδεικνύει, ενώ ο κοσμητικός της φόρτος περιορίζεται στο επίθετο, στην εύστοχη παρομοίωση και στη μεταφορικότητα, όπου είναι αναγκαίο, ώστε το συνολικά απλό ύφος, με ιδιωματικά στοιχεία όταν πρέπει, να προσιδιάζει αρμονικά στην συνολική σύλληψη κάθε αφηγήματος.
Σας προτείνω, λοιπόν, να ταξιδέψετε με την Τίνα Κουτσουμπού, είτε αφηγείται τριτοπρόσωπα, ως εποπτεύουσα την αφήγηση, είτε εκφράζεται με την πρωτοπρόσωπη φωνή κάποιου ήρωα, στις εικσιέξι σφιχτοδεμένες αφηγηματικά ιστορίες της. Η κατάργηση της γραμμικότητας του χρόνου έχει υποκατασταθεί από τις αναδρομές και το παιχνίδι παρόντος – παρελθόντος είναι γοητευτικό τόσο, ώστε να ζήσετε με ενδιαφέρον τους ήρωές της, να κινητοποιηθείτε συναισθηματικά ποικιλοτρόπως και να ανιχνεύσετε έμμεσα και τα αίτια των καταστάσεων που καταγράφει σε κάθε ιστορία. Πάντως για να λυτρωθείτε προσωρινά με τον ανακουφιστικό αντίλογο της γράφουσας στη σκληρή καθημερινότητα της πραγματικής ζωής, που συχνά βάναυσα καταργεί την οποιαδήποτε ελπίδα.
Διαβάστε λοιπόν και αναλογιστείτε τι ο χρόνος ακόμη σας χρωστά, σύμφωνα με μια ιστορία του βιβλίου. Μπορεί και να το κερδίσετε!
