Μελετήματα, τα 26 διηγήματα της Αντωνίας Παυλάκου, ακόμη και δυναμικές αναφορές για το πώς και γιατί ορισμένες συμπεριφορές γίνονται χρόνιες καταστάσεις, ανεπανόρθωτες, οδηγώντας «το παιχνίδι» σε θανατηφόρες λύσεις, Αφηγηματικές αναφορές που ίσως αν αποκαλύπτονταν νωρίτερα έγκαιρα, κάποιες τραγωδίες να είχαν αποφευχθεί. Η λογοτεχνία έχει αυτές τις δυνατότητες; προκύπτει ευλόγως το ερώτημα. Μα η τέχνη δε γίνεται για την Τέχνη έχει και οδηγητικό χαρακτήρα.
Ερευνάται το φαινόμενο του θεσμού της οικογένειας. Όλο και σμικραίνει, περιορίζεται o αριθμός των γεννήσεων. Γάμος δε σημαίνει απλώς την ολοκλήρωση μιας σχέσης αλλά το ξεκίνημα συνύπαρξης, σύζευξης στοιχείων ανθρωπίνων. «Συνυπηρέτηση» για ένα κοινό σκοπό. Η Λογοτεχνία όπως κάθε τι προβληματίζει γιατί δεν κόβει το νήμα αλλά το υφαίνει σταδιακά ερμηνεύοντας. Αυτό προσπαθεί να καταδείξει η συγγραφέας. Δεν αποδεικνύει, υποδεικνύει ότι υπάρχουν οριακές καταστάσεις πριν την οριστική ρήξη των ιματίων. Υπάρχουν τρόποι να αποφευχθούν, ισοζύγια όχι διαζύγια. Και η Λογοτεχνία έχει λόγο στα διαδραματιζόμενα. Οι θεσμοθετήσεις αιωνόβιες αλλά οι άγραφοι νόμοι δείχνουν καμιά φορά τον δρόμο της ηθικής διάσωσης. Ίσως γιατί το εθιμικό δίκαιο δύσκολα αλλάζει( ή καθόλου). Χρειάζεται μια κάποια ωρίμαση που τροφοδοτείται από όποιες «πηγές λαλέουσες» το ενισχύουν.
Δεν πέρασε ανεπιστρεπτί ο καιρός των παρόντων περιστατικών. Δηλωτικό ότι πάντα θα υπάρχουν κατάλοιπα, όσο θα υπάρχουν γονικά πρότυπα ή όσο επίγονοι, δασκαλεμένοι από τους γεννήτορες. Γεννήματα της φαντασίας πάντως δεν είναι. Αποκυήματα σκέψεων, γνωμών, θησαυρίζονται στα διηγήματα αυτούσια ή παραλλαγμένα με την κάθε περίσταση συνταιριασμένα –τι σημασία έχει; Ομογενοποιημένα ή νοθευμένα ή παραποιημένα, οι προσωπικές εμπειρίες γίνονται εκφάνσεις γεγονότων, μαρτυριών, γνωμών, παραστατικών της προηγούμενης ή τρέχουσας πραγματικότητας- αδιάφορο.
Έτσι ζωντανές, παραστατικές εικόνες, πλασμένες με μαεστρία από τη συγγραφέα, αναδεικνύουν καταστάσεις ζοφερές και προκύπτουν λύσεις ολοκληρωτικές ή καταλυτικές. Αναστρέψιμα πάθη που σημαδεύουν ζωές δέχονται τρόπους επίλυσης, λυτρωτικής ατομικής απογείωσης ή έστω προσγείωσης.
Και η Ιστορία εμμέσως συμμετέχει στην εξιστόρηση, δραματοποιώντας καταστάσεις ή ομαλοποιώντας τες που καταχωρίζονται ως μετεμφυλιακές ή μελλοντικές εκφάνσεις, ακόμα και ως αμφίδρομες ταλαντεύσεις. Τελικά η «κάθαρση» εξιλεώνει, μπορεί να υφίσταται στη σκιά, αλλά επανέρχεται στο προσκήνιο όταν η γυναίκα συνειδητοποιήσει την πραγματική της ανθρώπινη υπόσταση. Το καθήκον μεθερμηνεύεται όχι ως δουλική υπόθεση πλέον αλλά ως ισότιμη ανθρώπινη ισορροπία. Πάντα στην επικαιρότητα.
Όσο για τη βιωματική ή όχι εμπειρία όπως και να ’χει η συγγραφέας είναι παντού και πάντοτε παρούσα. Μυθοπλαστικά στοιχεία ή όχι μεταπλάθονται –είναι θέμα τεχνικής– αναλόγως των ακουσμάτων, θεωριών, βιωμάτων, ιδεών. Τίποτα δεν μένει ατόφιο εμβολιάζεται από παρελθόν, παρόν και προσβλέπει στο μέλλον. Υφίσταται ο ψυχισμός της συγγραφέως ως υπόβαθρο, με το διδακτικό της παρελθόν να συναλλάσσεται, να καταγράφεται και να αναδεικνύεται. Η αιώνια γυναίκα(μάνα, σύζυγος, κόρη): το θέμα. Κάτι από χαρακτήρα, ουσία, ιδεολογία, σκοπό, υπάρχει έμμεσα, κι έτσι η αληθινή υπόσταση, γίνεται όσο ποτέ καθαρότερη, διαυγέστερη, ουσιαστικότερη. Αντικειμενική, ούτε Ιστορία υπάρχει. Είναι υπόθεση του καθενός να ενσωματώνει τον άνθρωπο στα διηγήματά του, τα οποία δεν είναι απλές αφηγήσεις ιστοριών αλλά παραστάσεις λόγω τέχνης, δυναμικές εξηγήσεις παρατηρήσεων, οραμάτων, μετατροπών, μεταθεωρήσεων –γιατί όχι.
Ιδεολογική προσέγγιση ή αισθητική ακόμη και διδακτική, είτε το θέλουμε είτε όχι υποθάλπει. Είναι μεθερμηνευόμενο το προσωπικό στοιχείο. Και δεν είναι απαραίτητα θέμα βίωσης. Ο χειρισμός των γεγονότων, οι λέξεις που χρησιμοποιεί η συγγραφέας, η ψυχολογία της στιγμής, ο τρόπος αντιμετώπισης των ευθυνών που αναλογούν στον καθένα, ακόμη και ο τρόπος θέασης της Ιστορίας ή των ιστορημάτων, η κριτική θεώρησή τους, είναι ατομική υπόθεση προσωπο-κεντρικής υφής. Όποιος το ζει σε καθημερινή διάσταση σε όλες τις εκφάνσεις μέσα από απτές ή ακουστικές καταστάσεις, το επισημαίνει. Τα πάντα διαδραματίζονται. Οι σημερινές συνθήκες το επιβεβαιώνουν, οι μαρτυρίες δεν την αφήνουν ανεπηρέαστη. Προβληματίζεται και τις αξιοποιεί, μέσω του λόγου, διεκτραγωδώντας εικόνες και φάσεις γεγονότων, προκειμένου να κινητοποιήσει, να ενεργοποιήσει, να αφυπνίσει.
Τα αφηγήματα δεν έχουν μόνο αναφορικό, λόγου χάριν, χαρακτήρα αλλά και δοκιμιακό, συμβουλευτικό –υπογείως– διαφαινόμενο.
Η επιτυχία του παρόντος βιβλίου έγκειται στην αληθοφάνεια έστω και παρωχημένων εποχών που έχουν κάτι να πουν. Δρομέας η ζωή και πώς να την προλάβεις;
Το βιβλίο της Αντωνίας Παυλάκου εκδόθηκε τον Απρίλιο του 2023 από τις εκδόσεις 24γράμματα.