Ένας ευέξαπτος νεαρός Έλληνας από τη Λιβαδειά, στη διάρκεια ενός γαμήλιου γλεντιού όπου ήταν κουμπάρος, «αρπάχτηκε» με τον γιο του τοπικού μπέη, που ήταν καλεσμένος στο γάμο, για μια κούπα κρασί. Η φιλονικία κατέληξε στη δολοφονία του νεαρού Τούρκου. Ο νεαρός Έλληνας για να ξεφύγει από το μένος του Τούρκου μπέη, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει αμέσως τη Λιβαδειά. Ήταν ο Λάμπρος Κατσώνης που είχε γεννηθεί το 1752. Η αντιτουρκική δράση του είχε ήδη ξεκινήσει.
Κυνηγημένος, κατέφυγε στους Λιβανάτες και από εκεί, προστατευόμενος του πειρατή Ανδρέα Βερούση, έφτασε στην Ύδρα. Στη συνέχεια πέρασε στη Ζάκυνθο για περίπου δύο χρόνια και από εκεί πήγε στο Λιβόρνο. Λόγω του θάρρους αλλά και της εμπειρίας του κοντά στον Βερούση, σε ηλικία 18 ετών κατατάχθηκε ως αξιωματικός στον ρωσικό στόλο. Μαζί με τους αδελφούς Ορλώφ, το 1770 πήρε μέρος στα Ορλωφικά και συμμετείχε στην πολιορκία της Κορώνης αλλά και τη ναυμαχία του Τσεσμέ.
Μετά τη λήξη του ρωσοτουρκικού πολέμου το 1774 κατέφυγε στην Κριμαία και κατατάχθηκε στο ελληνικό τάγμα του ρωσικού στρατού κι έφτασε στον βαθμό του λοχαγού. Κι ενώ βρισκόταν στο λιμάνι του Ουτσακώφ, δεν είχε ξεχάσει την πειρατική δράση του. Κατέλαβε εύκολα ένα τουρκικό φορτηγό και ο αρχιστράτηγος Ποτέμκιν με θαυμασμό, τον προβίβασε σε ταγματάρχη. Στη διάρκεια του επόμενου ρωσοτουρκικού πολέμου (1787 – 1792), με έναν μικρό στόλο, το 1787 άρχισε τις επιδρομές του εναντίον των τουρκικών πλοίων που δρούσαν στα ελληνικά πελάγη.
Το καλοκαίρι της επόμενης χρονιάς στην Κάρπαθο, ο τουρκικός στόλος καταδιώκοντας τον Κατσώνη, έπαθε μεγάλη ζημιά. Αυτό του απέφερε τον βαθμό του υποχιλίαρχου ενώ ταυτόχρονα, μετά από διαταγή της αυτοκράτειρας Αικατερίνης Β´, ο στόλος του ονομάστηκε «στόλος της Ρωσικής αυτοκρατορίας». Ο Κατσώνης, με νέο ορμητήριο την Κέα, μαζί με τον Ανδρέα Βερούση, συνέχισαν την πειρατική δράση τους και το 1790 οργάνωσαν επιδρομές φθάνοντας μέχρι τα μικρασιατικά παράλια.
Στην προσπάθειά του να επιτεθεί σε ένα τμήμα του τουρκικού στόλου στον Άγιο Γεώργιο της Σκύρου, έπαθε μεγάλη ζημιά. Τα εννέα πλοία του, λόγω κακοκαιρίας, καθυστέρησαν κι έπεσαν σε τουρκική ενέδρα στην Άνδρο. Οι Τούρκοι τον κατανίκησαν κι αυτός κατάφερε να διαφύγει τραυματισμένος με μόλις δύο από τα πλοία του. Παρά την ήττα του, είχε προκαλέσει σημαντικές απώλειες στον τουρκικό στόλο. Κατέφυγε στα Κύθηρα και η Αικατερίνη Β´ του απένειμε τον βαθμό του χιλίαρχου διατάζοντάς τον παράλληλα να συντονίσει τον πειρατικό στόλο του με τον «στόλο της Ρωσικής αυτοκρατορίας» στη Μεσόγειο. Ο Κατσώνης δέχθηκε και τον χειμώνα του 1791 είχε στην Τεργέστη καινούργιο στόλο. Το ίδιο καλοκαίρι συνήφθη όμως ανακωχή και υπογράφτηκε η Συνθήκη του Ιασίου.
Ο Κατσώνης, αψηφώντας τις διαταγές, κατέφυγε στο Πόρτο-Κάγιο και με συνεργάτη τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, ξεκίνησε τον δικό του αντιτουρκικό αγώνα εκδίδοντας τον Μάιο του 1792 το πολεμικό μανιφέστο του: «Φανέρωσις του εξοχωτάτου χιλιάρχου και ιππέως Λάμπρου Κατσώνη» κατηγορώντας τους Ρώσους για αγνόηση του ελληνικού Αγώνα. Η Αικατερίνη του αφαίρεσε τον βαθμό του χιλίαρχου και του απαγόρευσε τη χρήση της ρωσικής σημαίας.
Οι Τούρκοι σε συνεργασία με τους Γάλλους επιτέθηκαν στον πειρατικό στόλο του Κατσώνη στο Πόρτο-Κάγιο κι αυτός μόλις που κατάφερε να σωθεί. Κατέφυγε στην Αγία Πετρούπολη και το 1798 του απονεμήθηκε ο βαθμός του συνταγματάρχη.
Η δράση του Λάμπρου Κατσώνη ήταν θετική για το ελληνικό ζήτημα, αφού κυρίως περιόρισε τη δράση του τουρκικού στόλου.
Ο Λάμπρος Κατσώνης υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες, δολοφονήθηκε το 1805 στην Κριμαία.
