Δημοσιεύθηκε μια ακόμη έρευνα μας, μετά από αξιολόγηση των κριτών, η οποία πραγματοποιήθηκε με ημι-δομημένες συνεντεύξεις από αυτοδιοικητικούς της Μεσσηνίας και της Αρκαδίας που είχαν την ευθύνη της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων και της ανακύκλωσης. Το ερευνητικό ερώτημα ήταν η αξιολόγηση των τοπικών πολιτικών στήριξης της κυκλικής οικονομίας στη διαμόρφωση κουλτούρας και κινήτρων για επιχειρήσεις και νοικοκυριά και η εξαγωγή συμπερασμάτων.

Είναι μια συλλογική ερευνητική δουλειά του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου που έγινε από τον Ηλία Μακρή, τον Σωτήρη Αποστολόπουλο και τον Παναγιώτη Δημητρακόπουλο.

Η έρευνα είχε παρουσιαστεί στο σημαντικό διεθνές συνέδριο "40th Business & Economics Society International (B&ESI) Conference" που πραγματοποιήθηκε στη Φλωρεντία της Ιταλίας και σήμερα δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό "Interdisciplinary Environmental Review" (Inderscience publishers).

• Η παρούσα έρευνα εξετάζει την αποτελεσματικότητα των πολιτικών που λαμβάνονται στην τοπική αυτοδιοίκηση σχετικά με την κυκλική οικονομία προς δύο κατευθύνσεις: στη διαμόρφωση μιας οικολογικής κουλτούρας για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις

• και στη δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για την παροχή κινήτρων. Εντοπίζει επίσης ανεπάρκειες, αποτυχίες και καλές πρακτικές.

Οι πολιτικές που εφαρμόζονται προς τα ζητήματα της κυκλικής οικονομίας ακολουθούν συνήθως τρεις κατευθύνσεις:

• Ευρωπαϊκά

• Εθνικά

• Τοπικά θεσμικά όργανα.

Ο κύριος φορέας που εκπροσωπεί τους τοπικούς θεσμούς που διαμορφώνουν πολιτικές σχετικές με την κυκλική οικονομία στην Ελλάδα είναι η Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Το γραμμικό οικονομικό σύστημα ευθύνεται για την υπερκατανάλωση πόρων που υπερβαίνει την ικανότητα του πλανήτη να τους αναπληρώνει, γι' αυτό και αναζητούνται συνεχώς νέα βιώσιμα συστήματα μέσω της κυκλικής οικονομίας (Palmié et al., 2021- Hofmann, 2019- Oghazi and Mostaghel, 2018). Από τη Συμφωνία του Παρισιού το 2015 έως τη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή στη Γλασκόβη το 2021, έχουν καταναλωθεί πάνω από μισό τρισεκατομμύριο τόνοι νέων πόρων και έχουν εξ ορυχθεί πάνω από 70% περισσότεροι πόροι από αυτούς που μπορεί να αναπληρώσει ο πλανήτης (CGR, 2022). Επιπλέον, η κυκλική οικονομία είναι σε θέση να παρέμβει αποφασιστικά στα συστήματα παραγωγής και κατανάλωσης (Kirchherr et al., 2017a) και να επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην καθημερινή ζωή των πολιτών αλλά και στη λειτουργία των επιχειρήσεων (Hobson and Lynch, 2016).

Από αυτή την άποψη , τα νέα βιώσιμα συστήματα ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης απαιτούν έγκαιρη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών και των επιχειρήσεων προκειμένου να είναι αποτελεσματικά (Korsunova et al., 2021- Blasi et al., 2021- Fonseca and Domingues, 2018). Απαιτείται μια νέα κουλτούρα σε θέματα κυκλικής οικονομίας (Grafström και Aasma, 2021- Salvioni και Almici, 2020) καθώς και η ευαισθητοποίηση πολιτών και επιχειρήσεων σχετικά με τις επιπτώσεις της υπερκατανάλωσης πόρων και την ανάγκη μετάβασης σε βιώσιμα συστήματα (Apostolopoulos et al., 2023, Kirchherr et al., 2017b- Rizos et al., 2016).

Η παρούσα πρωτογενής έρευνα εξετάζει τις τοπικές πολιτικές σε θέματα κυκλικής οικονομίας σε τρεις πτυχές που δεν έχουν διερευνηθεί σε βάθος μέχρι σήμερα:

• Τη δημιουργία ενός συστήματος που θα ενημερώνει και θα ευαισθητοποιεί τους πολίτες,

• Τη δημιουργία μιας κουλτούρας κυκλικότητας μεταξύ των πολιτών, των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων και

• Τα κίνητρα για τη συμμετοχή και την υποστήριξη της κυκλικότητας.

Η παρούσα μελέτη επικεντρώνεται στον αντίκτυπο των πρωτοβουλιών της τοπικής αυτοδιοίκησης στις προαναφερθείσες πτυχές.

Συγκεκριμένα, κρίσιμος είναι ο τρόπος συλλογής και παρουσίασης των δεδομένων, από τις τοπικές αρχές και την κεντρική διοίκηση αντίστοιχα. Απαιτούνται σημαντικές αλλαγές για να βελτιωθεί η εμπιστοσύνη του κοινού στην εγκυρότητα των δεδομένων, συμβατές με τους προτεινόμενους δείκτες από την ΕΕ και τον ΟΟΣΑ (Heshmati, 2017).

Η ποιοτική έρευνα στοχεύει στην καλύτερη κατανόηση των απόψεων και των εμπειριών των ανθρώπων που βιώνουν το φαινόμενο (Apostolopoulos et al., 2021- Ungar, 2004- Fossey et al., 2002), γεγονός που αποτελεί κρίσιμο ζήτημα για την ανίχνευση των εμπειριών και των απόψεων των ανθρώπων που σχεδιάζουν πολιτικές για την κυκλική οικονομία.

Ευρήματα

Με βάση τα παραπάνω, επιλέξαμε δώδεκα στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης (Δήμαρχοι και αρμόδιοι Αντιδήμαρχοι) από την Ελλάδα, τα οποία είναι αρμόδια στις λήψεις αποφάσεων για θέματα στερεών αποβλήτων και κυκλικής οικονομίας, όπως η διαχείριση προόδου της ανακύκλωσης.

Τα ευρήματα παρουσιάστηκαν βάση των τριών θεματικών ενοτήτων:

• δίκτυα πληροφόρησης και ελέγχου

• πολιτικές διαμόρφωσης της κουλτούρας

• κίνητρα για τη συμμετοχή των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων

Δίκτυα πληροφοριών και ελέγχου

Κατά την ανίχνευση του κατά πόσον οι Δήμοι έχουν διαμορφώσει δίκτυα πληροφόρησης για την κυκλικότητα για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, προέκυψαν δύο στοιχεία. Το πρώτο στοιχείο έδειξε ότι οι δήμοι μεταξύ τους έχουν μεγάλες αποκλίσεις στην ανάπτυξη δικτύων πληροφόρησης για τους πολίτες, τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Το δεύτερο στοιχείο αφορά την υστέρηση στην ευαισθητοποίηση των πολιτών σε θέματα κυκλικής οικονομίας λόγω της μη λειτουργίας αποτελεσματικών δικτύων πληροφόρησης και επικοινωνίας

Πολιτικές διαμόρφωσης πολιτισμού

Η έρευνα έδειξε ότι οι μηχανισμοί υποστήριξης και πληροφόρησης για την κυκλική οικονομία από την τοπική αυτοδιοίκηση είναι αδύναμοι. Αυτός είναι ο λόγος που αρκετές προσπάθειες που έγιναν στο παρελθόν δεν υιοθετήθηκαν από τους πολίτες σε μεγάλο βαθμό.

Από την έρευνα επιβεβαιώθηκε ότι υπάρχει συνεργασία μεταξύ της τοπικής αυτοδιοίκησης και των σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και με ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα (όπως τα πανεπιστήμια), προκειμένου οι μαθητές να ευαισθητοποιηθούν περισσότερο σ τ α θέματα της κυκλικής οικονομίας.

Κίνητρα για τη συμμετοχή νοικοκυριών και επιχειρήσεων

Οι Δήμαρχοι και αρμόδιοι Αντιδήμαρχοι που συμμετείχαν στην έρευνα πιστεύουν ότι το εθνικό σχέδιο στρατηγικής για την κυκλική οικονομία κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση, προωθεί την κοινωνική οικονομία και παρέχει στους πολίτες, τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις κίνητρα για να συμμετάσχουν σε αυτήν.

Επίσης η έρευνα έδειξε ότι δεν υπάρχουν κοινές εγκαταστάσεις ή άλλοι υποστηρικτικοί μηχανισμοί που θα διευκόλυναν και θα υποστήριζαν τις επιχειρήσεις ανακύκλωσης, μειώνοντας το λειτουργικό τους κόστος.

Τέλος, θα πρέπει να δημιουργηθούν στρατηγικές συνεργασίες μεταξύ των τοπικών αρχών, των επιχειρήσεων, των ιδρυμάτων (όπως τα πανεπιστήμια) και της τοπικής κοινωνίας για τη διεξαγωγή έρευνας σχετικά με την κυκλικότητα και την προώθηση των βέλτιστων πρακτικών της κυκλικής οικονομίας γενικά, αξιοποιώντας τα χρηματοδοτικά προγράμματα που προέρχονται από την ΕΕ (για παράδειγμα: αξιοποιώντας από κοινού τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά μέσα στο πλαίσιο της προσέγγισης της τετραπλής έλικας: κυβέρνηση - κοινωνία - πανεπιστήμια - επιχειρήσεις).

1 Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

2 Τμήμα Οικονομικών και Διοίκησης, Neapolis University, Κύπρος

* Corresponding author