Το λιμάνι της Καλαμάτας τα προπολεμικά χρόνια αποτελούσε κρίσιμη υποδομή για την οικονομία της πόλης και τη ζωή σε αυτή. Στον πόλεμο και την κατοχή όμως έχει στόχος διαρκών βομβαρδισμών (Απρίλιος 1941 Ιταλοί και λίγες ημέρες αργότερα Γερμανοί, Μάιος 1944 Αγγλοι) που προκάλεσαν ζημιές. Οι οποίες έγιναν τεράστιες από τις ανατινάξεις των Γερμανών το Σεπτέμβριο του 1944 όταν υποχωρούσαν και θέλησαν να το καταστρέψουν για να μην χρησιμοποιηθεί σε περίπτωση απόβασης και πλήγματος στα μετόπισθεν. Το εύρος των ζημιών αλλά και τα έργα αποκατάστασης που είχαν ξεκινήσει, παρουσιάζει σε ένα άρθρο του στη «Σημαία» στα τέλη του 1951 ο τότε πρόεδρος της Λιμενικής Επιτροπής Κωνσταντίνος Δουβόγιαννης. Ένα άρθρο που παρουσιάζει ιδιαίτερο ιστορικό ενδιαφέρον.
Γράφει λοιπόν για τις καταστροφές: «Ο λιμήν των Καλαμών υπέστη κατά την πολεμικήν περίοδον εκ της εχθρικής δράσεως μεγάλας ζημίας ισοδυναμούσας με αληθείς καταστροφάς, επί των πάσης φύσεως κατασκευών αυτού, ήτοι εις τα κρηπιδώματα, προκυμαίας, μώλον, αντιβραχίονα, δίκτυα υδρεύσεως και ηλεκτροφωτισμού και εις τα μέσα φορτοεκφορτώσεως. Ειδικότερον δε τα δυτικά κρηπιδώματα μήκους 375 μέτρων εις α δύνανται να πλευρίζουν μεγάλα σκάφη λόγω του προ αυτών μεγαλυτέρου βάθους της θαλάσσης, αποτελούνταν εκ τούτου το ζωτικότερον τμήμα του λιμένος, ανετινάχθησαν καθ’ όλον αυτών το μήκος, βάσει μεθοδικού και μελετημένου σχεδίου καταστροφής υπό των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής κατά την εκ της πόλεώς μας αποχώρησίν των. Συνεπεία των επηνεχθεισών ζημιών ο λιμήν κατά την απελευθέρωσιν ευρίσκετο εις ερείπια η δε προπολεμική ικανότης αυτού είχε μειωθεί εις το ελάχιστον, καθόσον μεγάλα τμήματα ζωτικής ανάγκης δεν ηδύναντο να χρησιμοποιθώσιν».
Χρήματα δεν υπήρχαν αλλά: «Η Λιμενική Επιτροπή στερουμένη πόρων, κατέβαλεν προσπαθείας και επέτυχεν δια χρημάτων εκ κρατικής επιχορηγήσεως αρχικώς και εν συνεχεία δια των μικρών πόρων του Λιμενικού Ταμείου, την κατά το δυνατόν ταχυτέραν επισκευήν των ζημιών επιτακτικού χαρακτήρος και επειγούσης ανάγκης, αποβλέψασα κατ’ αρχήν εις την λειτουργίαν ζωτικών τμημάτων του λιμένος, ως και εις την πρόληψιν επικινδύνου επεκτάσεως υφισταμένων ζημιών, εξ ής θα επήρχετο αχρήστευσις άλλων τμημάτων αυτού».
Και ο κ. Δουβόγιαννης γράφει για τις πρώτες παρεμβάσεις οι οποίες αποτυπώνουν και την έκταση και τα σημεία των καταστροφών: «Ούτω κατά τον ανωτέρω σκοπόν εξετελέσθησαν κατά προτεραιότητα τα εξής κύρια έργα: 1) Επισκευή του βορειοδυτικού τμήματος και των δυτικών κρηπιδωμάτων και της αντιστοίχου προκυμαίας και καθαρισμός της νηοδοχής του λιμένος εκ των ναυαγίων, δημιουργηθείσης ούτω της δυνατότητος πλευρίσματος μεγάλων πλοίων «λίμπερτυ» εις το τμήμα τούτο - 2) Επισκευή των κατεστραμμένων τμημάτων του αντιβραχίονος και της ανατολικής προκυμαίας, κατάστασης δυνατής της χρησιμοποιήσεως και των τμημάτων ούτων – 3) Επισκευή του προσήνεμου μώλου (λιμενοβραχίονος). Δια της εργασίας ταύτης εκλείσθη το υπάρχον άνοιγμα μήκους 50 μέτρων του καταρρεύσαντος προφυλακτηρίου τοίχου του λιμενοβραχίονος, συνεπεία του οποίου η έξωθεν θάλασσα επεκοινώνει εις το σημείον τούτο με τα ύδατα του λιμένος, ενισχυθείσης και της διατομής του μώλου εις τα ασθενή και επικίνδυνα σημεία δια νέων ογκολίθων και ούτω απεφεύχθη ο κίνδυνος αποκοπής του μώλου. Προσέτι δε επροστατεύθη ο προφυλακτήριος τοίχος επί μήκους 80 εισέτι μέτρων μέχρι της κεφαλής του μώλου εκ του αμέσου κινδύνου καταρρεύσεώς του λογω υποσκάψεως της εξωτερικής βάσεως αυτού και της επιστέψεως του μώλου, ήτις κατάρρευσις θα είχεν ως επακόλουθον συνέπειαν την σχεδόν αχρήστευσιν του λιμένος – 4) Καθαίρεσις και ανακατασκευή του ημίσεως περίπου κρηπιδότοιχου της ανατολικής πλευράς της δεξαμενής του λιμένος, όστις είχε εκκλίνει υπέρ τα 60 εκατοστά της αρχικής του ευθυγραμμίας, καταστάς ούτω απολύτως ετοιμόρροπος καταρρεύεως εντός της δεξαμενής του λιμένος, συνεπεία της οποίας επί πολύν χρόνον θα καθίστατο αχρησιμοποίητον το τμήμα τούτο και ήθελαν απαιτηθή πολλαπλασία δαπάνη δια την επισκευήν του και ανέλκυσιν εκ του βυθού των εκ της καταρρεύσεως υλικών».
Μετά τις «σωστικές» ακολούθησαν έργα κρίσιμης σημασίας για τη λειτουργία του λιμανιού: 1) Επετεύχθη προοδευτικώς η επισκευή των υπολοίπων δυτικών κρηπιδωμάτων καθ’ όλον το εκ 375 μέτρων μήκος μετά των δεστρών και κλιμάκων αυτών – 2) Η ολοκλήρωσις επιστρώσεως δια κυβολίθων και σκυροκονιάματος της δυτικής προκυμαίας 10.000 περίπου τετραγωνικών μέτρων – 3) Ο καθαρισμός δια του εκσκαπτικού μηχανήματος «Σαμψών» τους πυθμένος της νηοδοχής του λιμένος και των έμπροσθεν όλων των προκυμαίων χώρων δια της άρσεως των εκ των βομβαρδισμών και ανατινάξεων βυθισθέντων ογκολίθων και λοιπών υλικών των καταρρευσάντων κρηπιδωμάτων ως και υπολειμμάτων των ναυαγίων και των γενομένων προσχώσεων την τελευταίαν 16ετίαν αφ’ ής εγένετο η εκσκαφή του λιμένος. Το έργον τούτο ήτο εξαιρετικώς επείγον προς αποκατάστασιν του προπολεμικού βάθους του λιμένος επιτρέποντος την πλεύρισιν πλοίων μεγάλου σχετικώς βυθίσματος κατά μήκος των προκυμαιών».
Σε εξέλιξη ήταν μια σειρά ακόμη από έργα: «1)Αποπεράτωσις του προσήνεμου μώλου (λιμενοβραχίονος). Το μέγα τούτο έργον εκτελείται δια των πιστώσεων της Αμερικανικής βοηθείας του σχεδίου ανασυγκροτήσεως. Τούτο εξετελείτο κατά την προπολεμικήν περίοδον, διεκόπη όμως το έτος 1940 λόγω του πολέμου παραμείναν έκτοτε ημιτελές. Δια την ήδη δε εκτελουμένων εργασιών προβλέπεται η ολοκλήρωσις τούτου δι’ ού εξασφαλίζεται, ευρύνεται και δίδεται η δυνατότης να συγχρονισθή ο λιμήν – 2) Επισκευή προκυμαιών λιμένος. Μεγάλα τμήματα των προκυμαιών και ιδιαιτέρως της ανατολικής και βόρειας πλευράς του λιμένος, λόγω της πολεμικής δράσεως και της χρήσεως έχουσι υποστή σημαντικάς ζημίας, εις πλείστα δε σημεία τα λιμνάζοντα όμβρια ύδατα εμποδίζουσι την χρησιμοποίησίν των».
Στον «κατάλογο» υπάρχουν και υπό εκτέλεση έργα και μελέτες: 1) Επισκευή παραλιακής οδού Ναυαρίνου. Το έργον εδημοπρατήθη ήδη. Η οδός Ναυαρίνου αποτελεί μέρος των κατά το έτος 1932 κατασκευασθεισών υπό του Λιμενικού Ταμείου προκυμαιών, μη γενομένης έκτοτε ουδεμιάς επισκευής ή συντηρήσεως εν αυτή, το τμήμα δε από της οδού Φαρών μέχρι του νέου αντιβραχίονος όπερ περιλαμβάνεται εις την μελέτην έχει ανάγκην αμέσου επισκευής – 2) Ηλεκτροφωτισμός λιμένος. Η μελέτη του έργου εγκριθείσα υπό της Λιμενικής Επιτροπής υπεβλήθη εις το υπουργείον Δημοσίων Εργων προς έγκρισιν μεθ’ ήν θέλει αποφασισθή η δημοπράτησις. Η εκτέλεσις του έργου τούτου αποτελεί ζωτικοτάτην ανάγκην δοθέντος ότι ο υπάρχων ήδη φωτισμός δεν ανταπτοκρίνεται εις την εξυπηρέτησιν των αναγκών του λιμένος – 3) Κατασκευή αφοδευτηρίων-ουρητηρίων. Εχει ληφθεί απόφασις της Λιμενικής Επιτροπής δι’ ής ανετέθη η εκπόνησις μελέτης εις τον Νομομηχανικόν κ. Καλδήν δια την κατασκευήν δύο συγχρονισμένων αφοδευτηρίων-ουρητηρίων εν τη περιοχή του λιμένος ως και δια την επισκευήν των υπαρχόντων παλαιών τούτων.
Εργα που θα έπρεπε να εκτελεστούν: «1) Προέκτασις της μεγάλης περιφερειακής αποχετευτικής υπονόμου μέχρι της οδού Ακρίτα (μήκους 150 μέτρων) δια την διέξοδον δι’ αυτής των κατακλυζόντων μεγάλα τμήματα των οδών και προκυμαιών του λιμένος και προστασίαν του παρά το «Πανελλήνιον» τμήματος αυτού εκ προσχώσεων – 2) Διαρρύθμισις του επί του προλιμένος ρέοντος οχετού (Τσιτσίρη) για τη μετατροπής της ροής αυτού ανατολικώτερον εκτός της ζώνης του λιμένος – 3) Κατασκευή νεωρίου εις κατάλληλον θέσιν – 4) Κατασκευή λουτρών – Προέκτασις και συμπλήρωσις του δικτύου υδρεύσεως του λιμένος».
Υπήρχαν όμως και έργα που ξεπερνούσαν τις οικονομικές δυνατότητες και θα έπρεπε να εκτελεσθούν με χρηματοδοτήσεις από το «πρόγραμμα ανασυγκρότησης»: 1) Εκσκαφή πυθμένος λιμένος. Εχει καταρτισθή και υποβληθή εις το υπουργείον Δημοσίων Εργων μελέτη, ήτις θέλει ολοκληρωθή δια της υποβολής του σχετικού βυθομετρικού διαγράμματος του εκτελεσθέντος υπό του καταπλεύσαντος πρότινος εις τον λιμένα μας τη αιτήσει του Λιμενικού Ταμείου ειδικού πλοίου της υδρογραφικής υπηρεσίας του Βασιλικού Ναυτικού. Η μελέτη προβλέπει εκσκαπτέον όγκον 140.000 κυβικών μέτρων και αύξησιν του βάθους του λιμένος 0,40 μέτρα. Επιτακτική και εξαιρετικώς επείγουσα είναι η εκτέλεσις του έργου τούτου καθόσον θα επιτευχθή η εις βάθος αύξησις της ικανότητος του λιμένος και θα καθίσταται δυνατή η χρησιμοποίησίς του υπό πλοίων μεγάλου βυθίσματος καθόσον το σημερινόν βάθος υπό κατωτάτην ρηχίαν των 8,70 μέτρων παρακωλύει την ούτω χρησιμοποίησίν του επί μεγάλη βλάβη των συμφερόντων του εμπορίου και του λιμένος γενικώς 2) Υπόστεγα-αποθήκαι. Εξαιρετικώς επείγουσα και επιτακτική όσον και έκδηλος είναι η ανάγκη κατασκευής υποστέγων καθόσον ο λιμήν στερείται παντελώς τοιούτων τα δε εμπορεύματα και παντός είδους προϊόντα εκφορτωνόμενα ή αναμενόντα να φορτωθώσι και παραμένοντα ως εκ τούτου εν υπαίθρως εις τας προκυμαίας, υπόκεινται εις την κατσαστρεπτικήν επίδρασιν των καιρικών συνθηκών. Το Λιμενικόν Ταμείον και εις παλαιοτέραν εποχήν προέβη εις σχετικάς ενεργείας δια την κατασκευήν υποστέγων πλην συμφώνως προς την σχετικήν έκθεσιν του κατά το έτος 1931 μετακληθέντος λιμενολόγου Γκάλλι, αι χερσαία εγκαταστάσεις του λιμένος είχον προγραμματισθή δια σειράν έργων, επομένων της κατασκευής έργων του προλιμένος. Αι σημεριναί όμως ανάγκαι και δια τους ανωτέρω εκτεθέντας λόγους, χωρίς να παραγνωρίζομεν και την ανέγερσιν αποθηκών επιβάλλουν την άμεσον κατασκευήν υποστέγων επιφανείας 2.000 έως 2.500 τετραγωνικών μέτρων προς εξυπηρέτησιν των αναγκών του λιμένος. Εχει καταρτισθή η μελέτη του έργου τούτου – 3) Αποπεράτωσις του ημιτελούς ηπήνεμου μώλου (νέου αντιβραχίονος). Και το έργο τούτο κρίνεται αναγκαίον δια την δημιουργίαν του προλιμένος, δοθέντος μάλιστα ότι από της προπολεμικής περιόδου έχει προχωρήσει η εκτέλεσις του έργου αυτού σημαντικώς κατά το ύφαλον τμήμα». Ενώ «η Λιμενική Επιτροπή κατόπιν διαταγής του υπουργείου Δημοσίων Εργων αποφάσισε την προμήθειαν 2 γερανών καινουργών κινουμένων επί ελαστικών τελειοτάτου τύπου, το δε υπουργείον εγνώρισε εις το Λιμενικόν Ταμείον ότι παρηγγέλθη ο εις εκ των γερανών τούτων».
Κλείνοντας ο Κ. Δουβόγιαννης επισημαίνει την υπερτοπική σημασία του λιμανιού της Καλαμάτας για ευρύτερες περιοχές της χώρας, καθώς εθεωρείτο από τα σημαντικότερα λιμάνια. Σήμερα μάλλον κανένας δεν γνωρίζει τι ακριβώς είναι και τι μπορεί να γίνει πέρα από δηλώσεις για… μάστερ πλαν, προσδοκίες για… κρουαζιερόπλοια και μεγάλα λόγια για τη σημασία του. Προς το παρόν χρησιμοποιείται ως πάρκινγκ για πλοία που περιμένουν το χρόνο και την εντολή να αποπλεύσουν για να εξυπηρετήσουν άλλες περιοχές και ανάγκες.
