Σε αυτό το σημείωμα δεν θα ασχοληθώ με τα όσα συμβαίνουν πανελλαδικά, τα οποία πέρα από την αυτονόητη αντίθεση δεν μου προξενούν καμία εντύπωση. Γιατί δεν περίμενα και τίποτε διαφορετικό την εποχή του θεάματος, του (κάθε είδους) κέρδους, της εθνικοπατριωτικής γκλαμουριάς και της συνακόλουθης αδιαφανούς διαχείρισης των πόρων.
Ως εκ τούτου θα περιοριστώ στα όσα θα μπορούσαν να αφορούν την Καλαμάτα και τη γύρω περιοχή προσπαθώντας να γίνει κατανοητό από τους πολίτες ότι δεν θα πουλήσουμε το 1821 αλλά θα το επικοινωνήσουμε. Οτι ο γιορτασμός δεν θα αποτελέσει ένα ακόμη “τουριστικό προϊόν” αλλά αφετηρία για να κατανοηθεί ο πραγματικός ρόλος της πόλης και της περιοχής στην ιστορική πορεία της χώρας. Το επισημαίνω ιδιαιτέρως αυτό γιατί από κάποιες δηλώσεις και κινήσεις φαίνεται ότι στο μυαλό ορισμένων η επανάσταση του 1821 είναι ευκαιρία να... φέρουμε τουρίστες στην πόλη. Εχω ασχοληθεί πολλές φορές με το θέμα του ρόλου και της σημασίας της Καλαμάτας στην επανάσταση, τόσο σε σημειώματα όσο και σε ιστορικούς περιπάτους και τηλεοπτικά αφιερώματα. Κάθε φορά προξενεί εντύπωση η έκπληξη την οποία δείχνουν οι συνομιλητές όταν παρουσιάζεται το θέμα, και το γεγονός αυτό καθιστά ακόμη περισσότερο επιτακτική την ανάγκη γνώσης των πραγματικών ιστορικών γεγονότων και της σημασίας που έχει στην ελληνική επανάσταση η Καλαμάτα.
Στη μεγάλη πλειοψηφία επισκεπτών και ντόπιων υπάρχει η εικόνα της αναπαράστασης η οποία αδικεί στην ουσία την ιστορία. Και την σπρώχνει στο δρόμο των αντιθέσεων με άλλες περιοχές με τις οποίες υπάρχει αντιδικία χρόνων για την έναρξη της επανάστασης, όταν η ιστορία περιορίζεται σε επίπεδο “εχθροπραξιών”. Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1952 ουσιαστικά στο πλαίσιο της αντιπαράθεσης με τα Καλάβρυτα, η οποία με διάφορους τρόπους συνεχίστηκε μέχρι τα τελευταία χρόνια ή και υποβόσκει. Και συνεχίστηκε από τότε καθώς έγινε ένα είδος “ιστορικού πανηγυριού” που δημιουργεί κίνηση στην πόλη και στρέφει πάνω της τα φώτα της δημοσιότητας. Με μικρές προσαρμογές στο πέρασμα του χρόνου και φυσικά στα πρόσωπα και τις ομάδες που συμμετέχουν.
Το έχω γράψει πολλές φορές και επανέρχομαι γιατί θεωρώ πως είναι ένα κείμενο – κλειδί για την κατανόηση της σημασίας της Καλαμάτας στην επανάσταση του 1821. Ο αείμνηστος Γιάννης Αποστολάκης, ιδιοκτήτης και διευθυντής του “Θάρρους”, είχε παρουσιάσει μια εκτενέστατη μελέτη με τίτλο “Η Καλαμάτα και η γένεση του νεοελληνικού κράτους” που είχε δημοσιευτεί στην έκδοση της Λαϊκής Βιβλιοθήκης “Μεσσηνιακά Γράμματα” το 1981. Πρόκειται για ένα κείμενο 48 σελίδων το οποίο καταλήγει ως εξής σε συναρμογή με τον τίτλο: “Αν ήθελε να αναζητήσει κανείς αναλογίες, η Καλαμάτα θα έπρεπε να είναι για την Ελλάδα ό,τι για τις Ηνωμένες Πολιτείες η Φιλαδέλφεια. Λίκνο της ελευθερίας. Και αφετηρία της νεώτερης πολιτικής ιστορίας”. Τη σημασία της Καλαμάτας δεν την προσδιορίζουν τα ντουφεκίδια (που δεν έπεσαν άλλωστε, ούτε μπαρούτι για... πέταμα είχαν οι ένοπλοι που κατέλαβαν την Καλαμάτα. Μια πόλη με πολύ μικρή φρουρά και μετρημένες στα δάχτυλα των χεριών τούρκικες οικογένειες, αλλά και τον Αρναούτογλου να ξεγελιέται για την... ταυτότητα των επαναστατών. Ολος ο σχεδιασμός της επανάστασης είχε ως στόχο την κατάληψη της Καλαμάτας η οποία θα συνοδευόταν από συγκεκριμένα βήματα, δεν ήταν ζήτημα έναρξης εχθροπραξιών. Η μικρή φουρά της πόλης, η μεγάλη απόσταση από το διοικητικό – στρατιωτικό κέντρο των Τούρκων στην Τρίπολη και ο μεγάλος αριθμός ετοιμοπόλεμων Μανιατών των οποίων οι μεγάλες οικογένειες είχαν συνυπογράψει το σύμφωνο των Κιτριών τον Οκτώβριο του 1819, αποτελούσαν σοβαρούς παράγοντες για την επιτυχία της επανάστασης πολιτικά και στρατιωτικά.
Ετσι, στις 23 Μαρτίου του 1821 στην Καλαμάτα έχουμε ελεύθερο έδαφος, διακήρυξη ανεξαρτησίας και βουλευόμενο σώμα (Μεσσηνιακή Σύγκλητος). Εχουμε δηλαδή τη γένεση του νεοελληνικού κράτους το οποίο οργανώνεται. Πραγματοποιείται πολεμικό συμβούλιο στο οποίο μάλιστα εκδηλώνονται και στρατηγικές διαφωνίες ως προς τις επόμενες κινήσεις για την απελευθέρωση του Μοριά. Η Μεσσηνιακή Σύγκλητος απευθύνεται “προς τας Ευρωπαϊκάς αυλάς” με την Προειδοποίηση στις 23 Μαρτίου, “προς τους φιλογενείς Ελληνας τους εν Λιβόρνω και Πίζα κατοικούντας” στις 31 Μαρτίου, “προς τη Βρεττανική Διοίκηση Ιονίων Νήσων” στις 12 Μαΐου, “προς την Αμερικανική Συμπολιτεία” στις 25 Μαΐου, ενώ θεωρείται ότι από τη Μεσσηνιακή Σύγκλητο (ή τον Μαυρομιχάλη) εστάλη στις 15 Απριλίου επιστολή και στον Τσάρο. Οργανώνεται φρουραρχείο, επιμελητεία, στρατολογία, νοσοκομείο και άλλες υπηρεσίες υποστήριξης των επαναστατημένων. Οργανώνεται αργότερα και τακτικός στρατός υπό τον Βαλέστ (σχετικό βιβλίο έχει γράψει ο Παναγής Κουμάντος), εγκαθίσταται το πρώτο τυπογραφείο και εκδίδεται η πρώτη εφημερίδα (“Σάλπιγξ Ελληνική”). Υπάρχει ένα πλήθος στοιχείων τα οποία τεκμηριώνουν τα όσα προαναφέρθηκαν, και πολλά ακόμη τα οποία περιλαμβάνονται εκτενώς στη σημαντική εργασία του Γιάννη Αποστολάκη.
Με την ευκαιρία της αναφοράς αυτής, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι παλαιότεροι είχαν επικεντρώσει στην πολιτική σημασία της Καλαμάτας στην επανάσταση του 1821. Οταν γιορτάστηκαν τα 100 χρόνια από την επανάσταση, το 1930, οι Καλαματιανοί έκαναν αναπαράσταση της Μεσσηνιακής Γερουσίας την οποία περιγράφει η “Σημαία” (22/10/1930): “Επιτυχεστάτη υπήρξεν η αναπαράστασις της Μεσσηνιακής Γερουσίας υπό ομάδας συμπολιτών μας. Ολοι, μα ανεξαιρέτως όλοι, υπεδύθησαν θαυμάσια τους ρόλους των. Ενόμιζεν κανείς ότι ευρίσκετο πράγματι προ του πρώτου αντιπροσωπευτικού σώματος των Ελλήνων. Τόση ήτο η επιτυχία. Εις την αναπαράστασιν της Γερουσίας έλαβον μέρος οι κ.κ. Θεοφιλόπουλος ως Μαυρομιχάλης όστις υπήρξεν άφθαστος, ο κ. Μπατσικούρας ως Κολοκοτρώνης όστις ομολογουμένως υπήρξε ασύγκριτος, ο κ. Νικητόπουλος, ο κ. Κάτσαρης και ο ιερεύς Κωστόπουλος και άλλοι. Ιδιαιτέραν όμως εντύπωσιν προεκάλεσε η εμφάνισις του κ. Μπατσικούρα ως Κολοκοτρώνη, όστις ανήλθε επί του φρουρίου καθήμενος επί πόλου όνου. Οι παριστάμενοι μετά την αναπαράστασιν της Μεσσηνιακής Γερουσίας συνεχάρησαν θερμώς τους υποδυθέντας τους διαφόρους ρόλους και τα μέλη της επιτροπής επί του εορτασμού της εκατονταετηρίδος, διά την όντως θαυμασίαν έμπνευσίν των”. Η επιλογή του χώρου στον οποίο έγινε η αναπαράσταση δεν ήταν τυχαία, καθώς στην περιοχή του Κάστρου φέρεται να βρισκόταν το κτήριο στο οποίο συνεδρίασε η Μεσσηνιακή Σύγκλητος.
Από τα όσα προαναφέρθηκαν σε αδρές γραμμές, γίνεται φανερό ότι η Καλαμάτα έχει ξεχωριστή θέση στην επανάσταση του 1821 και αυτός πρέπει να αναδειχθεί - στις πραγματικές του διαστάσεις και όχι στη διχαστική λογική των αντιπαραθέσεων για το ξεκίνημα της επανάστασης. Το οποίο ο καθένας μπορεί να το τοποθετήσει όπου θέλει, ερμηνεύοντας τα γεγονότα που προηγήθηκαν της 23ης Μαρτίου. Η πραγματική ιστορία θα πρέπει να φθάσει πρωτίστως στους Καλαματιανούς και τους Μεσσήνιους ευρύτερα. Να γίνει κτήμα των νέων ανθρώπων και “μάθημα” στα σχολεία ή τους δρόμους. Υπάρχει η εμπειρία των περιπάτων, που είναι πολύτιμη για τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να γίνει ελκυστική η ιστορία. Υπάρχουν και πολλά ακόμη πράγματα που μπορεί να γίνουν, με εκδόσεις και συνέδρια, έτσι ώστε η πόλη να γίνει επίκεντρο του γιορτασμού και να προσελκύσει το ενδιαφέρον ερευνητών και απλών ανθρώπων. Και αυτό είναι μια πρόκληση για όλους· τις προσκλήσεις τις... κάνουν άλλοι περισσότερο αρμόδιοι πολιτικά και ιστορικά.
