Οι παλιοί την έλεγαν “σπανιόλα γρίπη” και ήταν η πρώτη πανδημία του 20ού αιώνα που άφησε πίσω της περισσότερα από 20 εκατομμύρια νεκρούς, σε έναν κόσμο που είχε στραμμένη την προσοχή του στον πόλεμο και η πολιτική δημόσιας υγείας ήταν ανύπαρκτη. Δεν είχε καμία σχέση με την Ισπανία αλλά λόγω του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου υπήρχε αυστηρή λογοκρισία σχετικά με την εξάπλωση της γρίπης και τις τεράστιες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές. Και οι μόνες εφημερίδες που έγραφαν για το πρόβλημα ήταν οι ισπανικές, καθώς η χώρα δεν συμμετείχε στον πόλεμο. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τι έγινε τοπικά, πέρα από κάποιες αφηγήσεις παλαιότερων που μιλούσαν για μεγάλο θανατικό. Στο Νησί σημειώθηκαν πολλοί θάνατοι. Η περίπτωση του γιατρού Μουρίκη είναι από τις λίγες γνωστές και έχει δραματικές πτυχές. Ο γιατρός πέθανε στις 26 Νοεμβρίου 1918 από την επιδημία ισπανικής γρίπης που είχε χτυπήσει (και) την περιοχή. Από την ίδια αιτία πέθανε 4 ημέρες αργότερα η αδελφή του Μαρία. Με διαθήκη άφησε στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου το ακίνητο στην Κρεμάλα όπου στα μικρά μας χρόνια στεγάστηκε το 4ο Δημοτικό Σχολείο. Η διαθήκη βρίσκεται στα ΓΑΚ Μεσσηνίας, είναι χειρόγραφη και συντάχθηκε στις 22 Νοεμβρίου όταν ο ίδιος ήταν “ασθενής και εξαπλωμένος επί της κλίνης”. Μαζί με το ακίνητο άφησε στην εκκλησία και όλα όσα βρίσκονταν σε αυτό. Από αυτή προκύπτει ότι διέθετε μεγάλη ακίνητη περιουσία (αναφέρονται κτήματα σε Παλιολίβαδα, Σύρματα, Αγιο Νικήτα, Κυδωνίτσα και αλλού), την οποία κληροδότησε σε διάφορα πρόσωπα, κυρίως νέες κοπέλες που δεν φαίνεται ότι ανήκαν στο στενό οικογενειακό περιβάλλον.Φρόντισε όμως και για τα μνημεία (του ιδίου και της αδελφής του) στο νεκροταφείο, καθώς όριζε ότι τα έσοδα από την εκποίηση λεμονοπερίβολου στου Χότζα, και από μια ποσότητα πετάλων και τυριού, να διατεθούν για τον σκοπό αυτό. Αναφερόταν σε δυο θανάτους που δεν είχαν συμβεί, γνωρίζοντας από τα συμπτώματα και τις συνέπειες ότι ο ίδιος δεν πρόκειται να επιζήσει. Κρατούσε μια ελπίδα για ζωή της αδερφής του, καθώς στη διαθήκη αφού έκανε τη διανομή δήλωνε “όλα ταύτα θα είναι άκυρα καθ' ην περίπτωσιν επιζήση η αδελφή μου”. Αργότερα ο Δήμος Μεσσήνης έδωσε το όνομά του στο δρόμο που βρίσκεται βορείως του ακινήτου.
Μπορεί η “σπανιόλα γρίπη” να αποτέλεσε μια πανδημία για την οποία γνωρίζουμε πολύ λίγα σχετικά με το τι έγινε τοπικά, πριν από 100 χρόνια όμως είχαμε μια άλλη τοπική επιδημία στο Νησί που προκάλεσε θανάτους, μεγάλη αναταραχή και αποδιοργάνωσε τη ζωή για ολόκληρους μήνες. Πρόκειται για μια επιδημία πανώλης και η ιστορική αναφορά σε αυτή έχει τη δική της σημασία, καθώς καταγράφει καταστάσεις και τρόπους που χρησιμοποιήθηκαν για τον περιορισμό της εξάπλωσης. Στις 13 Οκτωβρίου 1920 δημοσιεύτηκε στη “Σημαία” η πρώτη πληροφορία για την εμφάνιση της πανώλης που χτύπησε την οικογένεια του φαρμακοποιού Αν. Βακαλόπουλου. Οι πληροφορίες για τον τρόπο διάδοσης επιβεβαιώθηκαν αργότερα: «Εις την γείτονα πόλιν Μεσσήνη εσημειώθησαν πέντε κρούσματα βουβωνικής πανώλους επί των μελών της οικογενείας του φαρμακοποιού κ. Βακαλοπούλου. Ευθύς ως εξηκριβώθη η νόσος, αι αρχαί της γείτονος πόλεως ειδοποίησαν την Νομαρχίαν τηλεγραφικώς ζητούσαι οδηγίας διά την πρόληψιν της επεκτάσεως της νόσου. Ο κ. Νομάρχης εκάλεσε χθες την 11 π.μ. εις το Νομαρχιακόν κατάστημα εις σύσκεψιν πάντας τους ιατρούς της πόλεώς μας προς λήψιν των ενδεδειγμένων μέτρων προς καταστολήν μεν της νόσου εν Μεσσήνη προς πρόληψιν δε επεκτάσεως αυτής ενταύθα. Επίσης απεφασίσθη να ενεργηθή γενικός εμβολιασμός των κατοίκων Καλαμών δι’ ειδικών εμβολίων. Επειδή όμως τοιαύτα δεν υπάρχουσιν ο κ. Νομάρχης εζήτησε παρά του υπουργείου την άμεσον αποστολήν τοιούτων.
Εν Νησίω πλην του γενικού εμβολιασμού και της μυοκτονίας απεφασίσθη να ενεργηθή προληπτικώς ορροθεραπεία εφ’ όλων εκείνων, οίτινες ήλθον οπωσδήποτε εις συνάφειαν μετά των πανωλοπλήκτων».
Η ανησυχία απλώθηκε σε όλη τη Μεσσηνία: «Η υγειονομική υπηρεσία της Καλαμάτας είμεθα βέβαιοι ότι θα πράξη το καθήκον της. Αλλά δεν αρκεί τούτο. Πρέπει και οι πολίται να συντρέξουν το έργον των αρχών και να προφυλάξωσι εαυτούς. Η εντελής καθαριότης των οικημάτων και η σύντονος καταδίωξις των μυών και των φύλλων, δι’ ών μεταδίδεται η πανώλης είναι τα μόνα μέσα, δι’ ων θα προληφθή η επέκτασις της νόσου. Ας μη περιμένωμε τα πάντα από τας αρχάς. Πρέπει να μάθωμεν να προφυλάττομεν και ημείς τον εαυτόν μας. Καθαριότης λοιπόν εντελής και αποφυγή πάσης επικοινωνίας μετά των πανωλοπλήκτων». Στις 15 Οκτωβρίου δημοσιεύεται η πληροφορία για την άφιξη του ειδικού υγειονόμου Αγγελόπουλου: «Προχθές την εσπέραν αφίκετο εις την πόλιν μας ο υγειονόμος κ. Αγγελόπουλος, κατόπιν ειδικής παραγγελίας του υπουργείου των Εσωτερικών. Κατά πληροφορίας μας η πόλις διηρέθη εις τμήματα, εκάστου των οποίων προΐσταται τριμελής επιτροπή από τον αρμόδιον ιερέα, έναν δημοτικόν σύμβουλον και ένα ιατρόν. Αι επιτροπαί αύται, συμφώνως προς τας οδηγίας του κ. υγειονόμου, θα προβώσιν εις τα υπό των σχετικών Β. Διαταγμάτων ενδεικνυόμενα μέτρα. Εν τω μεταξύ θα ενεργηθή εμβολιασμός δι’ αντιπανωλικού εμβολίου, ούτως ώστε να καταστή ακίνδυνον το κακόν. Εκ παραλλήλου προς τα μέτρα ταύτα, απεφασίσθη η τελεία απομόνωσις των εν Μεσσήνη προσβεβληθέντων και η άμεσος παροχή ιατρικής βοήθειας, αποστελλομένων εν Μεσσήνη όλων των εν τω Αλεξανδρακείω Νοσοκομείω περισσευόντων κλινικών ειδών. Πιστεύεται ότι κατόπιν όλων τούτων, θ’ αποσοβηθή πας κίνδυνος επεκτάσεως της νόσου».
Η τελευταία πληροφορία για την πανώλη δημοσιεύτηκε στις 28 Ιανουαρίου, όταν η αστυνομία διατάχθηκε να ελέγχει έτσι ώστε να εμβολιάζονται όλοι οι στρατιώτες που πήγαιναν στο Νησί με άδεια, για να αποτραπεί το ενδεχόμενο μετάδοσης της πανώλης στις μονάδες που υπηρετούσαν: “«Διετάχθη αρμοδίως η αστυνομία Μεσσήνης ίνα εποπτεύη όπως εμβολιάζωνται δι’ αντιπανωλικού ορρού υπό των ιατρών οι στρατιώται οι μεταβαίνοντες επ’ αδεία εις Μεσσήνην προς πρόληψιν της επεκτάσεως της πανώλους εν τω στρατώ». Κάπως έτσι έσβησε η ιστορία μαζί με την πανώλη που σκόρπισε το φόβο για μήνες στο Νησί και σε άλλες περιοχές της Μεσσηνίας.
Δύο τραγικές ιστορίες, με διαφορά 2 ετών αλλά με τεράστια αλλαγή στο ενδιάμεσο. Την εποχή της “ισπανικής γρίππης” δεν υπήρχαν δημόσιες πολιτικές υγείας. Αρχισαν να αναπτύσσονται αμέσως μετά, και την εποχή της πανώλης, όπως φαίνεται από τις διαθέσιμες πληροφορίες, υπήρξε ένα σχέδιο αντιμετώπισης από κρατικές υπηρεσίες, μέτρα που μοιάζουν με τα σημερινά και αυστηρή εφαρμογή τους. Η υγεία ως δημόσιο αγαθό πλέον έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην αντιμετώπιση της πανώλης, παρά το γεγονός ότι το σύστημα ήταν ακόμη στα σπάργανα. Οπως και σήμερα, εποχή κατά την οποία ένα αποδεκατισμένο από τις διαδοχικές πολιτικές μνημονίων και την συστηματική ιδιωτικοποίηση του δημόσιου αγαθού της υγείας δίνει τη μάχη του για να περιορίσει τη μετάδοση του κορονοϊού και το θανατικό που έχει γονατίσει την κοινωνία. Και αν κάτι θα πρέπει να μείνει όταν θα λήξει αυτή η περιπέτεια είναι το δίδαγμα ότι η υγεία είναι δημόσιο αγαθό και δεν θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο κερδοσκοπίας. Και ασφαλώς θα πρέπει να παταχθούν τα φαινόμενα άγριας κερδοσκοπίας που ξεκινούν από τις εταιρείες που προμηθεύουν τα χρειώδη σύμφωνα με τους κανόνες “της προσφοράς και της ζήτησης” όπως διατείνονται ανερυθρίαστα οι αχθοφόροι του νεοφιλελευθερισμού. Μέσα σε συνθήκες κοινωνικής αποδιοργάνωσης, όπου πλείστοι όσοι αδιαφορούν για το σύνολο και ενδιαφέρονται μόνον για τον εαυτό τους, η έμπρακτη αλληλεγγύη είναι το ζητούμενο. Να προφυλάξουμε τον εαυτό μας σκεπτόμενοι την κοινωνία, μπορούμε και πρέπει να το κάνουμε για να βγούμε πιο δυνατοί από τη δύσκολη κατάσταση.
