Στις πόλεις που θέλουν να πάρουν θέση στις “πράσινες” και “κλιματικά ουδέτερες”, η προστασία του φυσικού τοπίου στην αστική ζώνη κατέχει κορυφαία θέση. Σε όσους σέβονται τον τόπο τους προέχει η ανάδειξη των ιστορικών στοιχείων τόσο του ανθρωπογενούς όσο και του φυσικού περιβάλλοντος. Σε όσους αντιστέκεται η μνήμη στη “θυσία” της στο βωμό του τουρισμού και του προσωπικού κέρδους. Σε εκείνους που θέλουν μια πόλη φιλική στους ανθρώπους της και τους επισκέπτες. Σε αυτούς που απολαμβάνουν τη φυσική ομορφιά ως απάντηση στο ζόφο της κρίσης. Κάθε σκέψη για επέμβαση στον προλιμένα προκαλεί οργή και αγανάκτηση για τη μεταχείριση του δημόσιου χώρου ως “μαγαζί” που το διαχειρίζονται σαν να είναι δικό τους και των φίλων τους εκείνοι που διαφεντεύουν τις τύχες της πόλης.
Ναι, ο προλιμένας είναι στοιχείο ταυτότητας της πόλης. Είναι μοναδικό το φαινόμενο σε όλη την Ελλάδα και σε πολλούς απίστευτο ότι ακριβώς δίπλα στο λιμάνι οι άνθρωποι μπορούν να απολαμβάνουν ήλιο και θάλασσα. Ιδιαίτερα μάλιστα στις “κρύες” εποχές καθώς αυτή η ζώνη είναι προστατευμένη από τα ρεύματα και πολύ πιο ζεστή από άλλες. Είναι μια παράδοση που έρχεται από τότε που... επιτράπηκαν τα μπάνια σε κοινή θέα και πολύ περισσότερο από την εποχή των “bains mixtes”, που πολιτογραφήθηκαν από τις εφημερίδες του μεσοπολέμου ως “μπεν μιξ”. Δηλαδή τα μπάνια σε οργανωμένες παραλίες που υπήρχαν άνδρες και γυναίκες μαζί. Στον προλιμένα και μπροστά στο “Πανελλήνιον” είχαν στηθεί τα αποδυτήρια ανδρών και γυναικών, πάνω σε μια εξέδρα από την οποία βουτούσαν στη θάλασσα. Και αν αυτό αρχικά ήταν “προνόμιο” της “καλής κοινωνίας” καθόσον απαιτούσε... εξοπλισμό και χρήματα, υπήρχε όμως και η άλλη ιστορική συνήθεια με τα “40 κύματα” στην γιορτή της Ανάληψης. Πανηγύρι στην Παραλία και αμέτρητοι άνθρωποι έκαναν... πικ νικ στην ακτή όπου έφθαναν με τα πόδια, με άλογα ή με άμαξες. Και έμπαιναν στις βάρκες για να περάσουν τα “40 κύματα” σε μια τελετουργία που διατηρήθηκε μέχρι και τη δεκαετία του 1960. Μέχρι τον προλιμένα έφθαναν οι Καλαματιανοί από την πόλη και εκεί απολάμβαναν τη θάλασσα. Δεν χρειάζονται και... ειδικές γνώσεις για να το καταλάβει κάποιος: Εκεί κατέληγε η Ακρίτα και λίγο δυτικότερα η Φαρών, μέχρι εκεί έφθανε το τραμ στα νεότερα χρόνια και... ξεπέζευαν οι Καλαματιανοί που έφθαναν στην παραλία για αναψυχή. Για μπάνιο αλλά και για να πιάσουν...
τραπεζοκαθίσματα που ήταν ανεπτυγμένα κατά μήκος της Ναυαρίνου από τη Φαρών μέχρι λίγο ανατολικότερα από το “Πανελλήνιον”.
Επίκεντρο και ονομαστό το “Πανελλήνιον” και σε κομβική θέση, από θερινή κατοικία των Στασινόπουλων έγινε το κτήριο με το χώρο που το περιέβαλε, το οποίο γνώρισε δόξες για έναν σχεδόν αιώνα. Γιορτές, πανηγύρια, θέατρα, μουσικές σκηνές, καραγκιόζης, και τι δεν έχει περάσει από το χώρο του. Γενιές και γενιές Καλαματιανών πήγαιναν στο “Πανελλήνιον” για να διασκεδάσουν μετά ή άνευ θεαμάτων. Ιστορικό κτήριο και για έναν ακόμη λόγο: Στα υπόγεια είχαν εγκατασταθεί οι φυλακές της Γκεστάπο, πολλοί Καλαματιανοί “μαρτύρησαν” κυριολεκτικά από τα βασανιστήρια των ναζί. Στην κατοχή από τόπος αναψυχής είχε μετατραπεί σε τόπο μαρτυρίου. Το κτήριο υπάρχει και σήμερα έχοντας υποστεί σειρά επεμβάσεων που δεν θυμίζουν και πολλά από τα χαρακτηριστικά του, πολύ δε περισσότερο ο χώρος που το περιβάλλει. Οργισμένος –και δίκαια– με την επέμβαση που προγραμματίζεται στον προλιμένα ο πρώην δήμαρχος Σταύρος Μπένος, υπενθύμισε σε ραδιοφωνική του συνέντευξη στον Ηλία Μαραβά, στην ΕΡΑ Καλαμάτας, τις προσπάθειες που έγιναν για να σωθεί η περιοχή κάτω από τη Ναυαρίνου και γύρω από τον προλιμένα, από την “πολυκατοικιοποίηση” που είχε μπει μπροστά μετά το σεισμό. Και αυτό έγινε εν μέσω αντιδράσεων (εντός και εκτός δημοτικού συμβουλίου), όταν κατέθεσε την πρόταση για κατάργηση των οικοδομικών τετραγώνων νοτίως της Ναυαρίνου. Η κίνηση αυτή που ασφαλώς έθιξε συμφέροντα ιδιοκτητών, υπενθυμίζει και σήμερα ότι δεν μπορεί να θυσιάζονται η ιστορική κληρονομιά και το φυσικό τοπίο, στο όνομα της μικροπολιτικής και των συμφερόντων προσώπων και ομάδων. Και εκεί που αποτράπηκε η “πολυκατοικιοποίηση” έρχεται ένα σχέδιο για το λιμάνι που την επαναφέρει από την πίσω πόρτα, με τη “βοήθεια” και νομοθετικών αλλαγών που θεσμοθετούν τη νομιμότητα των επεμβάσεων στο περιβάλλον.
Νέα προβλήτα σε τμήμα του προλιμένα με... εισβολή στη θάλασσα, δύο ευμεγέθη κτήρια μπροστά και δυτικά από τις εγκαταστάσεις του Ναυτικού Ομίλου, κυβόλιθοι σε όλη την έκταση, γερανός, νέα μεγάλη γλίστρα, πλωτές προβλήτες. Εδώ δεν μιλάμε πλέον για “ναυταθλητισμό”, αλλά για μια επιδρομή συμφερόντων σε βάρος του φυσικού τοπίου και της προίκας που άφησε η φύση στην πόλη. Πολύ απλά και χωρίς να διατυπώνεται ευθέως, αλλά με τη μέθοδο της διολίσθησης ετοιμάζεται μεθοδικά η κατασκευή ενός “τουριστικού λιμανιού” που θα αλλοιώσει πλήρως τη φυσιογνωμία της περιοχής. Δεν χρειάζεται να είναι κανένας ειδικός για να αντιληφθεί το μέγεθος της επέμβασης. Τα υπερμεγέθη κτήρια δεν δικαιολογούν απλώς μια “υποδομή”, οι κυβόλιθοι δεν θα κολληθούν με... σάλιο αλλά με βαθειά επέμβαση στην ακτή για να μην τα πάρει και τα σηκώσει η θάλασσα, και φυσικά η νέα προβλήτα σημαίνει τσιμεντοποίηση και της θάλασσας με απρόβλεπτες συνέπειες, καθώς δεν υπάρχει ούτε στοιχειώδης ακτομηχανική μελέτη που να προσδιορίζει τις επιπτώσεις. Και όλοι έχουμε δει πως κάθε επέμβαση στη “ρουτίνα” της θάλασσα έχει σοβαρές επιπτώσεις σε διπλανές περιοχές. Φαντάζομαι ότι όλοι θα έχουν παρατηρήσει ότι χρόνο με το χρόνο η θάλασσα έρχεται και πιο κοντά στον πεζόδρομο της Ναυαρίνου. Ενα έργο εξαιρετικό για την πόλη και τους ανθρώπους της από πρώτη άποψη, αλλά για
το οποίο δεν είχε γίνει ακτομηχανική μελέτη και οι επιφυλάξεις που εκφράσαμε τότε δυστυχώς δικαιώνονται μετά από πολλά χρόνια. Επέκταση του πεζοδρομίου, τσιμεντάρισμα των υδάτινων αποδεκτών και μείωση των βροχοπτώσεων πολύ φοβάμαι ότι θα φέρουν την άκρη της θάλασσας εκεί που σήμερα ξαπλώνουν... τραπεζοκαθίσματα.
Οι μελετητές “εργολαβίες” κάνουν, ούτε ζουν και ούτε θα ζήσουν στην πόλη. Οδηγίες παίρνουν και τις “ντύνουν” με μελέτες για να κάνουν τη δουλειά τους. Δεν μπήκαν ποτέ στον κόπο να πάρουν μια... βάρκα και να ξανοιχτούν στον κόλπο. Να αντικρίσουν αυτό που θα έπρεπε να αντικρίζουν και οι επισκέπτες αλλά και οι κάτοικοι της πόλης πλησιάζοντας την ακτή. Μια απέραντη φυσική ομορφιά δίπλα και ανατολικά στο λιμάνι, κακοποιημένη εν πολλοίς από τις ανθρώπινες επεμβάσεις, αλλά σε κάθε περίπτωση αναστρέψιμες. Ας μην επιτρέψουμε σε κανέναν τοπικό αξιωματούχο ή οικονομικό παράγοντα να αλλοιώσει την φυσική και ιστορική φυσιογνωμία του παραλιακού μετώπου. Στη δικτατορία αποτράπηκε την τελευταία στιγμή η κατασκευή Ναυπηγείων και σώθηκαν η ακτή και η πόλη. Τη δεκαετία του 1980 αποκρούστηκαν οι πιέσεις του ΕΟΤ και τοπικών δημοτικών και οικονομικών παραγόντων να μετατραπεί σε μαρίνα ο προλιμένας. Με την ίδια αποφασιστικότητα θα πρέπει να δράσουν οι πολίτες σήμερα, καθώς οι θεσμικοί παράγοντες είτε επιδιώκουν, είτε δεν αντιστέκονται σθεναρά για να αποτραπεί η μετατροπή του προλιμένα σε “τουριστικό λιμάνι”, γεγονός που θα έχει βαρύτατες συνέπειες στο φυσικό περιβάλλον και την ποιότητα ζωής στο δομημένο. Κάποιοι ονειρεύονται “μυκονοποίηση” του τουρισμού στην πόλης και λεφτάδες που θα σκορπάνε λεφτά όχι στην πόλη αλλά στους “πονηρούς” που θα εκμεταλλευτούν τις υποδομές της. Με επεμβάσεις που θα τις πληρώσουν όχι μόνον το φυσικό περιβάλλον και η ιστορία της πόλης, αλλά και οι ίδιοι οι επαγγελματίες που ζουν από τον “τύπο” του τουρισμού ο οποίος είναι συμβατός με την πόλη και τα χαρακτηριστικά της. Πολύ περισσότερο οι κάτοικοι της περιοχής η οποία επαναλαμβάνω ότι είναι πρωτίστως περιοχή κατοικίας και δευτερευόντως τόπος αναψυχής.
Και φυσικά πάντα υπάρχει το ζήτημα της εναλλακτικής στις υποτιθέμενες χρήσεις που θα εξυπηρετήσουν διάφορες ανάγκες. Εχουν διατυπωθεί εναλλακτικές προτάσεις, αλλά δυστυχώς ο δήμος δεν ζήτησε από τους μελετητές του να προτείνουν εναλλακτικές πέρα από την τσιμεντοποίηση του προλιμένα. Και οι εναλλακτικές δεν μπορεί παρά να επικεντρώνουν στο λιμάνι και την ανάγκη να γίνουν οι αναγκαίες υποδομές για την εξυπηρέτηση και του ναυταθλητισμού και του τουρισμού. Σε αυτή την περιοχή θα πρέπει να επικεντρωθεί η προσοχή με τρόπο ώστε οι χρήσεις που θα αναπτυχθούν να αναβαθμίζουν τη σημερινή του μορφή, να αξιοποιούν δημιουργικά τις αποθήκες, να αγγίξουν ουσιαστικά το ζήτημα της χρήσης των μύλων, να “αναπλάσουν” τον ιστορικό χώρο του πάρκου ενισχύοντας τη φυσική ομορφιά του. Και να φροντίσουν ώστε να λειτουργήσει το λιμάνι ως “κρίκος” για την ενοποίηση της ανατολικής με τη δυτική παραλία, αλλά και των δύο μαζί με την πόλη μέσα από το Πάρκο Σιδηροδρόμων. Λύσεις υπάρχουν, τα “εγκλήματα” πρέπει να αποτραπούν, ο λόγος στους πολίτες και ειδικά στους νέους που δεν μπορεί παρά να ενδιαφέρονται για την πόλη όπου θα ζήσουν τα “ώριμα” χρόνια τους και θα μεγαλώσουν τα παιδιά τους.
Ως υστερόγραφο: Στην κάλπη ρίχνουν ψηφοδέλτια και όχι λευκές επιταγές...
* Στη φωτογραφία πλήθη Καλαματιανών στον προλιμένα για τα “40 κύματα” τη δεκαετία του 1930.
