«Πιάνω» το θέμα από πρόσφατη έρευνα σύμφωνα με την οποία οι ελληνικές πόλεις (με πρώτη την Αθήνα) βρίσκονται πολύ χαμηλά στις τελευταίες θέσεις από την άποψη των δεικτών που συνυπολογίζονται στην επιλογή των ψηφιακών νομάδων. Υπάρχουν πολλοί δείκτες που είναι προβληματικοί όπως η ασφάλεια και η ποιότητα ζωής με την ευρεία έννοια, ο ήλιος και η θάλασσα από μόνα τους ως… φυσικά προσόντα δεν ισοδυναμούν με «υψηλή ποιότητα ζωής». Τα προβληματικά δίκτυα είναι μια άλλη σοβαρή υπόθεση, ενώ το κόστος ζωής θεωρείται υψηλό. Και μέσα σε αυτό υπολογίζεται με μεγάλο ειδικό βάρος το ενοίκιο. Τα σπίτια είναι δυσεύρετα, τα ενοίκια καλπάζουν ως σε αγώνες στον… ιππόδρομο, η εξασφάλιση στέγης σε νέες κατοικίες είναι «προνόμιο» των εχόντων μεγάλα εισοδήματα ή αποθέματα. Τα προγράμματα που εξαγγέλθηκαν για νέα ζευγάρια αποδείχθηκαν ανεπαρκή και οι διαδικασίες έγκρισης αποθαρρυντικές για τους δυνάμει συμβαλλόμενους. Όλα αυτά φυσικά έχουν πρωτίστως επιπτώσεις στους κατοίκους της πόλης, οι χαμηλοί μισθοί και τα μεροκάματα κάνουν απαγορευτική την ενοικίαση. Και φυσικά αποθαρρύνουν εκείνους που θα επέλεγαν την πόλη για τη «φυσική της ομορφιά» όπως θέλουμε να πιστεύουμε οι ντόπιοι. Στην έρευνα που προαναφέρθηκε δεν υπάρχει η Καλαμάτα, γνωρίζουμε όμως τις συνθήκες που επικρατούν και ανθρώπους που συνάντησαν δυσκολίες στην εγκατάσταση ως «ψηφιακοί νομάδες». Και πόσο αποτρεπτική για την επιλογή της πόλης είναι η δυσκολία εύρεσης στέγης με «λογικά» ενοίκια.
Η υπόθεση των «ψηφιακών νομάδων» είναι η αφορμή, έτσι και αλλιώς δεν υπάρχουν ούτε υποδομές ούτε πολιτική προσέλκυσης για να φτάσουμε στο… ενοίκιο. Όμως η στέγη ιδιαίτερα για τους νέους ανθρώπους έχει γίνει πλέον βραχνάς και δεν είναι λίγοι εκείνοι που μένουν με τις οικογένειες καθώς δεν μπορούν να στήσουν το δικό τους σπιτικό. Η υπόθεση αυτή κατά καιρούς παίρνει διαφορετικά χαρακτηριστικά και φυσικά δεν είναι το ίδιο… δύσκολη για όλους. Πολύ υψηλά τα ενοίκια αλλά σπίτια ελεύθερα δεν βρίσκει κανένας εύκολα. Πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχουν τμήματα του πληθυσμού που μπορούν (κάποιες φορές με δυσκολίες) να ανταποκριθούν στις υψηλές απαιτήσεις, γεγονός που κρατάει ψηλά τα ενοίκια και τα οδηγεί όλο και πιο πάνω στο πέρασμα του χρόνου. Φυσικά δεν είναι «προνόμιο» μόνον της Καλαμάτας τα υψηλά ενοίκια, εκ των πραγμάτων όμως κάποιος που θα ήθελε να μετακινηθεί προς αυτή αποθαρρύνεται στην πρώτη επαφή με την αγορά ακινήτων. Εχει ενδιαφέρον όμως το γεγονός ότι ο κατασκευαστικός τομέας βρίσκεται και πάλι σε κίνηση παρά το υψηλό κόστος αγορά σε σύγκριση πάντα με τα εισοδήματα. Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω αν πρόκειται για αγορές που έχουν να κάνουν με εκμετάλλευση, με εποχιακή κατοικία ή μια οικονομική άνεση ορισμένων στρωμάτων, υποθέτω όμως ότι όλοι οι παράγοντες παίζουν ρόλο. Πάντως όσο μεγαλώνει η ζήτηση τόσο ανεβαίνει το κόστος κατοικίας είτε για ενοικίαση είτε για αγορά. Το ερώτημα είναι αν υπάρχει «ταβάνι» σε αυτή την ιστορία και ποιο είναι αυτό.
Οσο και να θέλει κάποιος να «ωραιοποιήσει» την κατάσταση, στην εκτίναξη των ενοικίων και της αξίας των ακινήτων (ιδιαίτερα των παλαιότερων) σημαντικότατο ρόλο έχει παίξει η «βραχυχρόνια μίσθωση» και η μετατροπή πλήθους κατοικιών σε τουριστικά καταλύματα. Τα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν πρόσφατα είναι χαρακτηριστικά για το πλήθος των κλινών που προσφέρει εκείνο που συλλήβδην ονομάζεται airbnb (που είναι απλώς το όνομα της πρώτης πλατφόρμας) και τα οποία υπερτερούν του αντίστοιχου αριθμού των ξενοδοχειακών. Αυτή η ιστορία έχει αλλάξει ριζικά τα πράγματα στην πόλη για όσους παρακολουθούν προσεκτικά στην εξέλιξη. Αρχικά έδωσε τεράστια ώθηση στον τομέα των ανακατασκευών, δαπανήθηκαν μεγάλα ποσά και απασχολήθηκε κόσμος σε εργασίες οι οποίες άλλαξαν όψη στα παλιά διαμερίσματα. Πολλαπλασιάστηκαν οι επισκέπτες της πόλης οι οποίοι μένουν πλέον στον κεντρικό ιστό και γύρω από αυτόν. Χωρίς να λείπουν οι περιπτώσεις «εχόντων» να νοικιάσουν ακριβά καταλύματα, κατά βάση η ιστορία αυτή αφορά κυρίως ανθρώπους με εισόδημα που δεν τους επιτρέπει παραμονή σε ξενοδοχεία και φαγητό μόνιμα εκτός «εστίας». Δεν είναι φυσικά μόνον οι επισκέπτες για διασκέδαση και τουρισμό. Εχοντας λειτουργήσει για αρκετά χρόνια ένα διαμέρισμα με «βραχυχρόνια μίσθωση» μπορώ να γράψω ότι η σύνθεση «τα έχει όλα»: Οικογένειες που επισκέπτονται τους συγγενείς τους, άνθρωποι που έρχονται για γάμους και άλλες γιορτές, παππούδες που έρχονται να δουν τα εγγόνια τους, χωρισμένοι γονείς που έχουν δικαίωμα να κρατήσουν ορισμένες ημέρες τα παιδιά τους, ακόμη και… ψηφοφόροι που το συνδυάζουν με τριήμερο. Αυτός ο κόσμος ψωνίζει από τη γειτονιά ή τα σούπερ μάρκετ, τρώει ή παραγγέλνει σε εστιατόρια, μαγειρεύει στο νοικιασμένο σπίτι, ζει τελικά για λίγες ημέρες σαν κάτοικος της πόλης. Γεγονός που οδηγεί στην αύξηση του αριθμού επαγγελματιών και του είδους των επαγγελμάτων που υποστηρίζουν τη νέα πραγματικότητα. Μια δραστηριότητα διάσπαρτη στην πόλη και ειδικά σε περιοχές με μεγάλο αριθμό διαμερισμάτων που ενοικιάζονται με βραχυχρόνια μίσθωση.
Αυτός ο τρόπος ενοικίασης στερεί κατοικίες για τους κατοίκους της πόλης που μένουν στο ενοίκιο και από την άλλη πλευρά δημιουργεί κίνηση και παράγει νέα εισοδήματα. Πρόκειται για μια δύσκολη εξίσωση που δεν έχει επίλυση στις σημερινές συνθήκες. Ούτε μπορεί να αντιμετωπιστεί με διοικητικά μέτρα. Σε συνθήκες «αγοράς» το ενοίκιο διαμορφώνεται με βάση τη σχέση «προσφορά-ζήτηση», αλλά με τον ίδιο τρόπο διαμορφώνεται και η τιμή στη «βραχυχρόνια μίσθωση». Και η κίνηση για ευνόητους λόγους, είναι αντίστροφη. Η ενοικίαση ενός διαμερίσματος με τη μέθοδο της «βραχυχρόνιας μίσθωσης», αν τα πληρώνεις και τα… δηλώνεις όλα, δεν δίνει τόσο υψηλό εισόδημα που να δικαιολογεί τη μαζική στροφή. Οπότε ή δεν τα πληρώνει κάποιος όλα ή δεν τα δηλώνει όλα και νομίζω πως αυτό προσδιορίζει και την κατεύθυνση κάποιων μέτρων εξορθολογισμού της κατάστασης. Πάντως για να επανέλθουμε στο αρχικό θέμα, η «βραχυχρόνια μίσθωση» παίζει το δικό της σημαντικό ρόλο στην εκτίναξη των ενοικίων αλλά σε αυτό συντελεί και η υψηλή ζήτηση που έχει να κάνει με τις «εισροές» νέων (μόνιμων ή προσωρινών) κατοίκων στην πόλη. Η πληθυσμιακή εξέλιξη της πόλης είναι μια «ένδειξη» αυτής της τάσης, στην πραγματικότητα είναι περισσότερο ενισχυμένη. Στην αδυναμία «αποφόρτισης» αυτής της κατάστασης θα πρέπει να προστεθεί το γεγονός ότι υπάρχουν τραγικές καθυστερήσεις στις πράξεις εφαρμογής του σχεδίου στην περιφέρεια αυτού που ευρύτερα θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως «πολεοδομικό συγκρότημα» της Καλαμάτας.
Από την άλλη πλευρά θα πρέπει να δούμε και το θέμα της διαθεσιμότητας των κατοικιών πέρα και κοντά στην Καλαμάτα. Ασφαλώς και υπάρχει αλλά γίνεται αποτρεπτική για διάφορους λόγους. Θεωρώ ως σημαντικότερο λόγο το κόστος μετακίνησης με τα καύσιμα στα ύψη, αλλά και την «ισχνή» συμμετοχή των μέσων μαζικής μεταφοράς στο σύστημα μετακίνησης. Γεγονός που καθιστά ασύμφορη την ενοικίαση μακριά από το κέντρο της Καλαμάτας. Και κυριολεκτώ σε αυτό γιατί υπάρχει ένα πλήθος μετακινήσεων, επαγγελματικών, της οικογένειας, των παιδιών που είναι συμφερότερες σε απόσταση πεζού. Στην ίδια περιοχή υπάρχει και η μεγάλη πίεση από τη «βραχυχρόνια μίσθωση». Αν σε όλα αυτά προστεθεί και η απουσία στεγαστικής πολιτικής σε συνθήκες δραματικής συρρίκνωσης των εισοδημάτων, υψηλής ανεργίας και υποαπασχόλησης, μπορεί να γίνει αντιληπτό το μέγεθος του προβλήματος αλλά και οι επιπτώσεις του.
Όλα αυτά απλώς περιγράφουν την κατάσταση που δημιουργείται. Εντοπίζουν όμως και σημεία που αφορούν την αυτοδιοίκηση, το κράτος και τις πολιτικές του. Και πάνω σε αυτά τα σημεία θα πρέπει να γίνει η συζήτηση, να αναζητηθούν λύσεις και να απαιτηθούν μέτρα. Εκείνο που δεν μπορεί να συνεχιστεί είναι να αφεθούν όλα στην τύχη τους, να δοθεί η εντύπωση πως η αρμοδιότητα του δήμου είναι τα σκουπίδια και οι πλακοστρώσεις και όχι η ζωή των πολιτών, να υπάρξει παραίτηση από την απαίτηση χάραξης και υλοποίησης στεγαστικής πολιτικής από την Πολιτεία. Οσο για τους «ψηφιακούς νομάδες» που αποτέλεσαν την αφορμή εξαιτίας της διάψευσης «οραμάτων» που βλέπουν διάφοροι, θα συνιστούσα να εξεταστεί η πραγματικότητα που διαμορφώνεται διεθνώς και η οργανωμένη δημιουργία προορισμών που συνδυάζουν τεχνική υποστήριξη, φυσικό περιβάλλον, ποιότητα ζωής με την ευρεία έννοια. Η «δημιουργία» δεν ενέχει την υπόδειξη για… κατασκευή οικισμών αλλά για την αξιοποίηση ενός πλήθους πανέμορφων οικιστικών συγκροτημάτων που βιώνουν δραματικά την εγκατάλειψη.
