Γιατί άραγε συμβαίνουν αυτές οι αστοχίες στα δημόσια έργα; Ποιος ευθύνεται και ποιος ωφελείται από τις αβλεψίες, τις βιαστικές δημοπρατήσεις και το μπλοκάρισμα στη συνέχεια των έργων; Ποιο είναι το οικονομικό κόστος όλης αυτής της διαδικασίας; Πόσο είναι το οικονομικό κόστος από τους πόρους που δεν αξιοποιούνται, από τις ευκαιρίες που χάνονται αλλά και από την ταλαιπωρία που υφίστανται οι πολίτες; Ποιος τελικά λογοδοτεί και απολογείται για όλα αυτά τα προβλήματα; Η απάντηση είναι γνωστή: ο Χατζηπετρής. Το θεσμικό πλαίσιο είναι έτσι δομημένο ώστε να φταίει πάντα ο Χατζηπετρής. Η ευθύνη διαχέεται μεταξύ πολιτικών προσώπων, υπηρεσιακών παραγόντων, εργολάβων αλλά και αργοπορημένων δικαστικών αποφάσεων. Το κουβάρι δύσκολα ξεμπλέκεται και φτάνουμε έτσι στο να καρκινοβατούν δεκάδες δημόσια έργα και κανένας να μην είναι άμεσα υπεύθυνος.
Η πολιτική ευθύνη, που αυταπόδεικτα προκύπτει, είναι προφανώς τεράστια. Φέρουν τεράστια ευθύνη όλοι αυτοί οι οποίοι, διαχρονικά, έχουν δημιουργήσει το θεσμικό πλαίσιο που τα χρεώνει όλα στον Χατζηπετρή. Το δαιδαλώδες και λεπτομερές νομοθετικό πλαίσιο ευνοεί την αδυναμία να βρεθεί άκρη και τελικά να αποδοθεί ευθύνη. Μέσα από τις δεκάδες αλληλοσυμπληρούμενες, και πολλές φορές αντικρουόμενες μεταξύ τους διατάξεις, οδηγούμαστε στο να έχουν όλοι δίκιο και να μη φταίει κανένας. Η απλοποίηση και η κωδικοποίηση των νομοθετικών διατάξεων στην παραγωγή δημοσίων έργων, μικρών ή μεγάλων, είναι το μεγαλύτερο μεταρρυθμιστικό μέτρο που έπρεπε να είχε ληφθεί εδώ και χρόνια. Το σημαντικότερο, οι όποιες διαφωνίες στην πορεία εκτέλεσης δημοσίων έργων θα πρέπει να λύνονται άμεσα και κατά προτεραιότητα από τα αρμόδια δικαστήρια, μέσα σε 10-15 μέρες από την προσφυγή, με τα έξοδα, που θα είναι και τσουχτερά, να βαραίνουν αυτόν που χάνει την υπόθεση. Να τελειώνει δηλαδή το μπλοκάρισμα έργων μέσα από την κακόβουλη χρήση των ένδικων μέσων.
Πολιτική ευθύνη δεν υπάρχει όμως μόνο σε αυτούς που δημιούργησαν το συγκεκριμένο νομοθετικό πλαίσιο αλλά και σε εκείνους που δεν κάνουν τίποτα για να περιορίσουν τα προβλήματα στην εφαρμογή του. Δεν μπορεί, για παράδειγμα, να δημοπρατείται δρόμος χωρίς απαλλοτριώσεις. Τι δεν ξέρουν και τι δεν καταλαβαίνουν; Δεν μπορεί να ξεκινά ο δρόμος από Χ μέτρα και να καταλήγει σε Ψ, γιατί έτσι είναι καλύτερα. Προφανώς και είναι καλύτερα. Αλλά για ποιους και με ποιο κόστος; Ο πολιτικός που θέλει να ολοκληρώσει έργο μηδενίζει τις δυνατότητες να ανοίξουν παράθυρα και λαμβάνει αποφάσεις που ανατρέπουν τα δεδομένα όταν διαπιστώνει παρελκυστικές πρακτικές. Υπάρχουν δυνατότητες παρέμβασης. Άλλωστε ένα από τα βασικά επιχειρήματα που θεμελιώνουν το θεσμό της αυτοδιοίκησης είναι η αμεσότητα που κινητοποιεί. Όταν δηλαδή ο αιρετός διαπιστώνει ότι ο Χ υπηρεσιακός παράγοντας δεν είναι επαρκής στη δουλειά του ή ότι ο Ψ εργολάβος «χτυπά» τα έργα και μετά ξεκινά διαδικασία κωλυσιεργίας, οφείλει να λάβει τα μέτρα του.
Η εμπειρία της χρεοκοπίας, που οφείλεται εν πολλοίς και στη μη ορθολογική αξιοποίηση των πόρων για την κατασκευή έργων, πρέπει να κάνει όλους μας πιο απαιτητικούς. Δεν φτάνει να τα βάζουμε με τον ένα ή τον άλλο, κεντρικό ή τοπικό, πολιτικό παράγοντα. Μπορεί ο καθένας μας να εκτονώνεται, ξεσπώντας σε διάφορους μισό-υπεύθυνους, αλλά δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα αν δεν δούμε τη μεγάλη εικόνα. Και αυτή είναι η συνολική απλούστευση στη λειτουργία του δημοσίου και της δικαιοσύνης. Το θέμα δεν είναι να κάνουμε μερικούς ακόμα νόμους που θα ερμηνεύουν ή θα προσωποποιούν την ευθύνη αλλά να κάνουμε πιο απλούς και εύκολους στην εφαρμογή τους νόμους. Να κάνουμε, τελικά, αυτό που κάνουν πολλά άλλα αναπτυγμένα κράτη του δυτικού κόσμου. Να πληρώνουμε τα έργα μόνο όταν τελειώνουν. Να υπάρχει μια βασική μελέτη για το τι θέλουμε να κατασκευάσουμε, με συγκεκριμένες τυποποιημένες ρήτρες ασφάλειας και λειτουργικότητας. Δεν χρειάζεται, για παράδειγμα, να μετράμε το πάχος της ασφάλτου αλλά να υπάρχει εγγύηση καλής λειτουργίας του δρόμου για 5χρόνια. Λύσεις υπάρχουν, και πολλά μπορούν να βελτιωθούν, αρκεί να υπάρχει βούληση και κινητοποίηση για την επίλυση των πραγματικών προβλημάτων. Στις περισσότερες δε των περιπτώσεων αρκεί να πράξουμε αυτό που συμβαίνει σε σειρά άλλων ευρωπαϊκών κρατών, αφήνοντας κατά μέρους τις διάφορες ελληνικές «ιδιαιτερότητες».
Υ.Γ. Όταν αυτά συμβαίνουν στα μικρά και τα μεσαία έργα, θα ήταν παράδοξο να μην συμβαίνουν αντίστοιχα και στα μεγάλα. Όταν δεν ολοκληρώνονται έγκαιρα οι απαλλοτριώσεις για τη διαπλάτυνση ενός μέτρου δρόμου, θα ήταν αφελές να περιμένει κανείς να έχουν έγκαιρα ολοκληρωθεί σε περιπτώσεις αυτοκινητοδρόμων. Μέσα από αυτό το πλαίσιο λειτουργίας είναι προφανές ότι θα φτάσεις σε σπατάλη πόρων και προσθετών αποζημιώσεων, επειδή δεν μπορείς να εκτελέσεις με συνέπεια τις συμβάσεις που έχεις υπογράψει. Υπάρχει προφανώς θέμα γιατί υπέγραψες κάτι το οποίο ξέρεις ότι δύσκολα θα το εκτελέσεις, αλλά από την άλλη, αν δεν βάλεις καταληκτικές ημερομηνίες, είναι γνωστό ότι θα σέρνονται τα έργα για δεκαετίες. Το να ρίχνει ο καθένας το εύκολο λαϊκίστικο ανάθεμα δεν λύνει κανένα πρόβλημα. Αυτό που απαιτείται είναι να προτείνει μέτρα που λύνουν ουσιαστικά το πρόβλημα, με μόνιμο και διαρκή τρόπο, ανεξαρτήτως του ποιος είναι υπουργός, δήμαρχος, υπηρεσιακός παράγοντας ή εργολάβος. Και αυτό, δυστυχώς, είτε απουσιάζει είτε είναι τραγικά λειψό ή ακόμα χειρότερα βρίσκεται εκτός ευρωπαϊκής οικονομικής και νομικής πραγματικότητας.
panagopg@gmail.com
