Η έλλειψη εργαζόμενων σε μια σειρά από τομείς της οικονομίας δεν είναι καινούργιο φαινόμενο, απλώς η κρίση της πανδημίας το ανέδειξε σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια. Εδώ και πάρα πολλά χρόνια υπάρχει αυτό που ονομάζουμε «επιλεκτική ανεργία»: προτιμά δηλαδή κάποιος να παραμείνει άνεργος από το να εργαστεί σε δουλειά η οποία θεωρείται επίπονη, κοινωνικά απαξιωμένη και χαμηλά αμειβόμενη. Οι εργασίες για τις οποίες δεν υπήρχαν πρόθυμα χέρια από την Ελλάδα γίνονταν από μετανάστες, αρχικά Βαλκάνιους και στη συνέχεια από όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου. Οι εργασίες οι οποίες δεν προσελκύουν Έλληνες εργαζόμενους ήταν κατά βάση αγροτικές και οικοδομικές. Στον τομέα της εστίασης υπήρχαν οι φοιτητές και οι νέοι γενικώς, που έσωζαν την παρτίδα.   
Για πολλά χρόνια, ακόμα και πριν από την οικονομική κρίση και τη χρεοκοπία, δεκάδες χιλιάδες Έλληνες με υψηλά προσόντα από το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας παρέμεναν άνεργοι. Οι περισσότεροι από αυτούς για πολλά χρόνια υποαπασχολούνταν σε διάφορα προγράμματα του Δημοσίου και των δήμων ή εργάζονταν εποχικά και περιστασιακά στην εστίαση. Η οικονομική κρίση αρχικώς και η πανδημία στη συνέχεια οδήγησαν σε αναπροσανατολισμό χιλιάδες νέους, οι οποίοι αναζήτησαν την τύχη τους στο εξωτερικό, ενώ χιλιάδες μετανάστες -κυρίως Βαλκάνιοι- εγκατέλειψαν επίσης τη χώρα του φτηνού μεροκάματου. Έτσι προέκυψε το πρόβλημα που απασχολεί τώρα την επικαιρότητα, με την έλλειψη εργατικών χεριών ακόμη και για τα επαγγέλματα του τουρισμού, στα οποία δεν υπήρχαν ελλείψεις στο παρελθόν.
Η έλλειψη εργαζόμενων σε συγκεκριμένους τομείς είναι ένα από τα ζητήματα που απασχολεί εδώ και χρόνια τη δημόσια συζήτηση σε συνέδρια και συναντήσεις. Δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί, για λόγους κοινωνικούς και οικονομικούς. Υπάρχει μια κυρίαρχη κοινωνική αντίληψη για την άσκηση κάποιων επαγγελμάτων, που οδηγεί ακόμα και σε στρέβλωση του εκπαιδευτικού συστήματος – με τους πάντες να προσανατολίζονται στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Σημαντικός παράγοντας είναι βεβαίως ο οικονομικός: το πόσο δηλαδή αμείβονται οι συγκεκριμένες θέσεις εργασίας και πώς λειτουργούν οι επιχειρηματίες σε συγκεκριμένους κλάδους.
Θεωρούμε ότι το κρίσιμο στοιχείο είναι αυτό της αμοιβής. Οι περισσότερες επιχειρήσεις στον τομέα του τουρισμού, αλλά και της οικοδομής, βολεύονταν με τους εποχικά νέους εργαζόμενους για το χαρτζιλίκι και με τους μετανάστες. Στον αγροτικό τομέα οι ανασφάλιστοι μετανάστες έδωσαν αξία σε προϊόντα και εισόδημα σε χιλιάδες ετεροαπασχολούμενους που έγιναν αφεντικά και κτηματίες. Αυτή είναι η διαμορφωμένη πραγματικότητα, η οποία προφανώς και δεν μπορεί να συνεχιστεί. Σερβιτόρους με 2 και 3 ευρώ την ώρα δύσκολα θα ξαναβρούν οι επιχειρήσεις εστίασης, ενώ η ανασφάλιστη εργασία σε οικοδομή και αγροτικές καλλιέργειες θα αποτελέσει παρελθόν.
Η αύξηση του μεροκάματου θα έχει προφανώς επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα μίας σειράς επιχειρήσεων. Το πρόβλημα ανταγωνιστικότητας δεν μπορεί όμως να λυθεί σε βάρος των εργαζόμενων. Η μαύρη εργασία, οι ανασφάλιστοι εργαζόμενοι, τα χαμηλά μεροκάματα, δεν είναι προς όφελος της υγιούς επιχειρηματικότητας, αλλά των «πειρατών της αρπαχτής» που χαλούν την αγορά και νοθεύουν τον ανταγωνισμό. Η χώρα πρέπει να περάσει από την εποχή των... περίπου επιχειρηματιών και των περίπου αμειβόμενων εργαζόμενων, στο ευρωπαϊκό πλαίσιο λειτουργίας της αγοράς εργασίας.
Στο μέλλον, εργαζόμενους θα βρίσκουν μόνο οι επιχειρήσεις που θα πληρώνουν και θα παρέχουν τις αυτονόητες παροχές. Δεν βρίσκουν εργαζόμενους σε συγκεκριμένους τομείς γιατί δεν τους πληρώνουν και δεν τους ασφαλίζουν. Αυτή είναι η αλήθεια. Δεν φταίνε τα επιδόματα και οι ενισχύσεις από το κράτος, που δεν υπάρχουν πρόθυμοι να εργαστούν σε καθεστώς… γαλέρας. Αν δεν μπουν κανόνες στην αγορά, δεν πρόκειται να ξεκαθαρίσει το τοπίο. Η φοροδιαφυγή και η εισφοροδιαφυγή πλήττουν τον ανταγωνισμό και καταστρέφουν την επιχειρηματικότητα.
Η θέσπιση ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος είναι αυτό που συζητείται έντονα το τελευταίο διάστημα σε μια σειρά χώρες της Ε.Ε. Δεν τρελάθηκαν οι Γερμανοί που φλερτάρουν με αυτό το ενδεχόμενο: το κάνουν γιατί αντιλαμβάνονται ότι η οικονομία δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς καταναλωτές. Η τεχνολογική επανάσταση δεν μπορεί να λειτουργήσει με αποκλεισμένους από τα καταναλωτικά αγαθά. Οι νέοι εργαζόμενοι μπορεί να αλλάξουν πολλές δουλειές στη διάρκεια της ζωής τους, αλλά αυτές που θα κάνουν θα πρέπει να αμείβονται πάνω από ένα όριο, το οποίο θα θέτει το εγγυημένο εισόδημα. Αυτό είναι το νέο σχήμα στο οποίο θα κινηθεί το νέο οικονομικό σύστημα και σε αυτό θα πρέπει να ισορροπήσουν επιχειρηματίες και εργαζόμενοι. Η νέα οικονομική πραγματικότητα της χώρα δεν χρειάζεται φτηνούς εργαζόμενους, αλλά λειτουργία της αγοράς με όρους και κανόνες. Όσο αυτό καθυστερεί, θα κυριαρχούν οι ανισορροπίες – με τους νέους της Ελλάδας να σπουδάζουν αντικείμενα που τους οδηγούν στην ανεργία, και με κρίσιμους τομείς της οικονομίας να μην βρίσκουν τους εργαζόμενους που έχουν ανάγκη.

panagopg@gmail.com