Προσωπικά εξ αρχής είχα εκφράσει (... χαμηλόφωνα είναι αλήθεια) τη διαφωνία μου με το θεσμό στο σύνολό του, θεωρώντας ότι αποτελεί έναν μηχανισμό ιδεολογικής και πολιτικής επιρροής της Ευρωπαϊκής Ενωσης που χρησιμοποιεί ως όχημα τον πολιτισμό. Η ανάθεση του τίτλου στην Ελευσίνα επιβεβαιώνει αυτή την εκτίμηση της οποίας η πρόταση ήταν... Ευρώπη με το EU να επαναλαμβάνεται σε κάθε ευκαιρία. Στο λογότυπο ήταν “EL EU SINA” και η κεντρική ιδέα... EUphoria. Στην ιστοσελίδα αναφέρεται πιο συγκεκριμένα: “Το όραμά μας αναδύεται στο «ευ», στο σημείο συνάντησης της Ελευσίνας και της Ευρώπης. «Ευ» σημαίνει «καλό», με τη βαθύτερη έννοια του όρου. Είναι η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στην «καλή τύχη» και στην «ευτυχία». Ανάμεσα στο «καλώς φέρω» και στην «ευ-φορία». Θεματικά, το πρόγραμμα εστιάζει στις τρεις μεγάλες προκλήσεις με τις οποίες βρίσκεται αντιμέτωπη σήμερα η έννοια της βιωσιμότητας, και οι οποίες αντιστοιχούν στις τρεις μεγάλες κατηγορίες σχέσεων που χρειάζεται να επαναπροσδιορίσουμε. Tην πρόκληση της σχέσης μας με το περιβάλλον και τη φύση (EUnvironment). Την πρόκληση της σχέσης μας με τον Αλλο στο πλαίσιο της κοινωνίας (κοινωνική βιωσιμότητα), την οποία προσεγγίζουμε μέσα από το μόρφωμα της σύγχρονης πόλης (EUrbanization). Τέλος, την πρόκληση της σχέσης του ατόμου με τον Εαυτό του (προσωπική βιωσιμότητα), που αποκρυσταλλώνεται στη σχέση του με την εργασία, στην ανάγκη του δηλαδή για επιβίωση, δημιουργικότητα και αναγνώριση (The EU Working Classes)”. Δυσνόητες έννοιες για τον απλό άνθρωπο, αλλά κατ' ευθείαν στις απαιτήσεις της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας.

Η γενική διαφωνία με το θεσμό ασφαλώς δεν εμπόδισε τη συμμετοχή μου στις εκδηλώσεις που έγιναν από διάφορες πλευρές αλλά και την παρέμβασή μου όπου χρειάστηκε. Μια πρώτη επισήμανση: Σε καμία δεν παραβρέθηκε ο δήμαρχος Παναγιώτης Νίκας. Θυμάμαι πολύ καλά τα όσα είπε ο πρώην δήμαρχος και υπουργός Σταύρος Μπένος, στην εκδήλωση που έκανε ο συνδυασμός “Ανοιχτός Δήμος – Ενεργοί Πολίτες”. Με απολύτως σαφή τρόπο παρουσίασε τις απαιτήσεις που έχει ένα τέτοιο εγχείρημα και τη λογική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, επισημαίνοντας ως κυρίαρχο στοιχείο την ανάγκη να αποτυπωθεί στο φάκελο το “ευρωπαϊκό όραμα” της πόλης. Δεν γνωρίζω πώς “προσελήφθη” η παρέμβαση του κ. Μπένου από τη δημοτική αρχή και κατά πόσον ενσωματώθηκαν στην προσπάθεια οι επισημάνσεις έστω και καθυστερημένα, πολύ δε περισσότερο ποιο “ευρωπαϊκό όραμα” παρουσιάστηκε στο φάκελο. Εκείνο που γνωρίζω είναι πως ο πρώην δήμαρχος απέφυγε οποιονδήποτε σχολιασμό σχετικά με την προετοιμασία και τις δράσεις της δημοτικής αρχής. Θυμάμαι ακόμη τη συνάντηση που έκανε με πολίτες ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής Πολύδωρος Καρυοφύλλης (Poka Yio), ο οποίος ζήτησε από τους παριστάμενους να γράψουν σε ένα χαρτί με μια λέξη ποιο πρόβλημα φιλοδοξούμε να αντιμετωπίσει η ανάθεση της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας στην Καλαμάτα. Συγκέντρωσε μια κυρία τις απαντήσεις και άρχισαν να γράφουν στον πίνακα ανάπτυξη, τουρισμός και διάφορες άλλες λέξεις. Οταν τελείωσε ο κατάλογος των λέξεων, ο Poka Yio σοκάρισε τους παριστάμενους λέγοντας εμμέσως αλλά σχεδόν έξω από τα δόντια ότι αν δεν βρεθεί ένα πειστικό αφήγημα για την πόλη, θα κερδίσει η Ελευσίνα που έχει στον πυρήνα της πρότασης την αντιμετώπιση των προβλημάτων ανεργίας που έχει πάρει πολύ μεγάλες διαστάσεις στην πόλη. Δεν χρειάζεται να γράψω ότι αντί να προβληματιστούν κάποιοι παράγοντες προσπαθούσαν να δικαιολογηθούν για τη... λέξη που έγραψαν.

Στη λογική των όσων έχω προαναφέρει κινείται και η ιστορία με τα 200 χρόνια της Επανάστασης. Αρχικά στην πρόταση ο δήμαρχος Παναγιώτης Νίκας επιχείρησε να το συνδυάσει με το γεγονός ότι η Καλαμάτα ήταν η πρώτη πόλη που απελευθερώθηκε από τους Τούρκους, αλλά αυτή η ιδέα καθόλου δεν άρεσε ως μη... ευρωπαϊκής αντίληψης. Η Ελευσίνα όμως είχε τη δική της ευρωπαϊκή αφήγηση κατά πως γράφει στην ιστοσελίδα της: “Το 2021 συμπίπτει με τον εορτασμό 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, που οδήγησε στην ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους. Οι επαναστάσεις είναι περίοδοι μετασχηματισμού και μετάβασης. Η Ελευσίνα και η Ευρώπη εφάπτονται στις δύο μεγάλες μεταβάσεις που μετασχημάτισαν ριζικά τις συνθήκες ζωής του ανθρώπου και δημιούργησαν νέες μορφές οργάνωσης και συνύπαρξης: τη Γεωργική και τη Βιομηχανική Επανάσταση. Σήμερα και οι δύο βρίσκονται μπροστά στην πρόκληση μιας νέας μετάβασης, μπροστά στην ανάγκη να επαναπροσδιορίσουν το περιεχόμενο εννοιών όπως η ανάπτυξη, η κοινωνική συνοχή και, εντέλει, η ευημερία. Ο ρόλος της τέχνης και του πολιτισμού σε αυτή τη διαδικασία είναι καταλυτικός, γιατί η λειτουργία του καλλιτέχνη είναι ακριβώς αυτή: να δίνει σχήμα και μορφή στο φανταστικό, να μετουσιώνει τη δυνατότητα, να λειτουργεί πέρα από το προφανές. Η τέχνη ανοίγει νέους δρόμους και προσφέρει νέες προοπτικές για το μέλλον”. Πάλι η γραφειοκρατική γλώσσα αλλά αυτή καταλαβαίνουν εκείνοι που κάνουν τις αξιολογήσεις των προτάσεων. Είναι ακόμη μια απόδειξη για τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται στην Ευρώπη, κάτι το οποίο όφειλαν να γνωρίζουν οι κατ' αποκλειστικότητα διεκδικητές της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας.

Οι αντιδράσεις μετά το αποτέλεσμα έδειξαν ότι ελάχιστοι είχαν καταλάβει ότι η Πολιτιστική Πρωτεύουσα δεν είναι κάτι σαν... καλλιστεία πόλεων. Βοηθούσης της δήλωσης του κ. Νίκα κατακλύσθηκε το Διαδίκτυο από σχόλια τα οποία αποδεικνύουν ότι ο Δήμος Καλαμάτας δεν είχε δώσει στους πολίτες να καταλάβουν από τι θα κριθεί ο τίτλος. Η “θεωρία της ευτυχίας” την οποία υποτίθεται ότι βιώνει η πόλη εν μέσω κρίσης και η λογική του “επίγειου παραδείσου” όχι μόνον πόρρω απέχουν από τα κριτήρια που θέτει η Ευρωπαϊκή Ενωση αλλά λειτουργεί και αντίθετα. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη σοφία για να γίνει κατανοητό αυτό, αλλά ορισμένοι παράγοντες συνεχίζουν απτόητοι σαν να μην διδάχθηκαν τίποτε. Ο διευθυντής του Kalamata:21 Εκτωρ Τσατσούλης σε μια στροφή 180 μοιρών μετά το αποτέλεσμα, έσπευσε να δηλώσει ότι η επιλογή της Ελευσίνας “ήταν μία απόφαση της ευρωπαϊκής επιτροπής εμπειρογνωμόνων, με κάποια νέα κριτήρια που υπάρχουν πια, με κάποια νέα φιλοσοφία, με κάποια νέα προσέγγιση που έχουν ως προς το ρόλο των Πολιτιστικών Πρωτευουσών”. Και εδώ γεννιέται ένα ερώτημα: Ολα αυτά τα “νέα” που αναφέρει ο κ. Τσατσούλης, αποφασίστηκαν την τελευταία στιγμή ή αποτελούσαν κεντρική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενωσης σχετικά με την επιλογή; Το ερώτημα φυσικά και είναι ρητορικό, γιατί υποθέτουμε ότι τα κριτήρια, η φιλοσοφία και ο ρόλος των Πολιτιστικών Πρωτευουσών ήταν γνωστά από την ώρα που ξεκίνησε η διαδικασία της διεκδίκησης και δεν άλλαξαν στη συνέχεια. Το ζήτημα όμως είναι αν και κατά πόσον οι κινήσεις έγιναν με βάση αυτά ή με βάση τις επιθυμίες διαφόρων παραγόντων που ήθελαν την υπόθεση στα μέτρα τους.

Υ. Γ: Μόλις είχε ξεκινήσει η ιστορία με την Πολιτιστική Πρωτεύουσα όταν μαζί με τον Χρήστο Μαλαπάνη παρουσιάσαμε το βιβλίο του Παναγή Κουμάντου "Στα βήματα του Ιωσήφ Βαλέστ". Από μικροφώνου ο κ. Κουμάντος εξέφρασε την ανάγκη συστράτευσης για την υπόθεση αυτή, ο κ. Μαλαπάνης συμφώνησε και ο κ. Νίκας σιώπησε. Είχε αποφασίσει να συνδέσει την Πολιτιστική Πρωτεύουσα με την πολιτική του καριέρα. Και αυτό σε σημαντικό βαθμό “χαντάκωσε” την ιστορία της διεκδίκησης...