Το ταπεινό σπίτι της φωτογραφίας στη συντριπτική πλειοψηφία των Καλαματιανών δεν λέει τίποτα. Και όμως, σε αυτό το σπιτάκι κατά την τοπική παράδοση συνεδρίασε η Μεσσηνιακή Γερουσία που συγκροτήθηκε αμέσως μετά την κατάληψη της Καλαμάτας στις 23 Μαρτίου 1821. Μπορεί να μην επιβεβαιώνεται από γραπτές πηγές, αλλά δεν υπάρχουν και στοιχεία που να διαψεύδουν την πεποίθηση των παλαιών Καλαματιανών. Και αυτές οι παραδόσεις έχουν τη δική τους αξία. Μην ψάξετε να το βρείτε, γιατί το κατεδάφισαν παρά τις προσπάθειες που έγιναν πριν από 90 περίπου χρόνια για να διασωθεί και να αναδειχθεί. Στη θέση του υπάρχει μια εντοιχισμένη πλάκα στον ομώνυμο δρόμο προς το Κάστρο.
Γιορτή για την Απελευθέρωση της Καλαμάτας δεν γινόταν ουσιαστικά μέχρι και τη δεκαετία του 1930. Και τα 100 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 γιορτάστηκαν σε όλη την Ελλάδα το 1930, καθώς στην πραγματική επέτειο ήταν σε εξέλιξη η Μικρασιατική Εκστρατεία και ακολούθησε η καταστροφή και η δύσκολη περίοδος μετά από αυτή. Ενόψει του γιορτασμού της Εκατονταετηρίδας, στη "Σημαία" (28/2/1929) δημοσιεύτηκε μια επιστολή του Σταύρου Χ. Τσιμπίδη, η οποία είναι πολύ χαρακτηριστική για το θέμα: «Πρωτίστως θα έπρεπε να ελαμβάνετο από τούδε πρόνοια όπως εκδηλωθή εναργέστερον και επισημότερον η συμμετοχή των Καλαματιανών εις τον εορτασμόν της Εκατονταετηρίδος. Προ πάσης άλλης ενεργείας της πόλεως, θα έπρεπε ο Δήμος ν' απαλλοτροιώση το οίκημα όπου συνήλθεν η Μεσσηνιακή Γερουσία και συνέταξε την γνωστήν ιστορικήν προκήρυξιν προς τινάς αντιπολιτευομένους λαούς, εν τη οποία εδηλούτο ότι οι Ελληνες είναι αποφασισμένοι ή ν' αποθάνουν ή να επανακτήσουν την ελευθερίαν των. Το μνημειώδες τούτο έγγραφον της Μεσσηνιακής Γερουσίας εδημοσιεύθη εις την "Σάλπιγγα" ήτις εξετυπώθη εκεί που έκειντο άλλοτε αι φυλακαί Ζάρκου. Ολόκληρος ο χώρος εκείνος έπρεπε να εξωραϊσθεί και το οίκημα της Μεσσηνιακής Γερουσίας όπερ αφήκαν οι Καλαματιανοί εις σταύλον, να μεταβληθεί εις Εθνολογικόν Μουσείον. Αύτη πρέπει να είναι η πρώτη χειρονομία του Δήμου σχετικώς με τον εορτασμόν της Εκατονταετηρίδος και εν πάση περιπτώσει θα έπρεπε από τούδε να εσχηματίζετο δημοτική πρωτοβουλία μια μεγάλη επιτροπή ήτις να καθώριζε το πρόγραμμα της συμμετοχής της πόλεως εις την εορτήν».
Οι εκδηλώσεις της Εκατονταετηρίδας έγιναν τον Οκτώβριο του 1930, όπως και η πρώτη αναπαράσταση. Μόνον που τότε έγινε αναπαράσταση συνεδρίασης της Μεσσηνιακής Γερουσίας, της οποίας γλαφυρή περιγραφή κάνει η "Σημαία" (22-10-1930): «Επιτυχεστάτη υπήρξεν η αναπαράστασις της Μεσσηνιακής Γερουσίας, υπό ομάδος συμπολιτών μας. Ολοι, μα ανεξαιρέτως όλοι, υπεδύθησαν θαυμάσια τους ρόλους των. Ενόμιζε κανείς, ότι ευρίσκεται πράγματι προ του πρώτου αντιπροσωπευτικού σώματος. Τόση ήτο η επιτυχία. Εις την αναπαράστασιν της Γερουσίας έλαβον μέρος οι κ. κ. Θεοφιλόπουλος ως Μαυρομιχάλης όστις υπήρξεν άφθαστος, ο κ. Μπατσικούρας ως Κολοκοτρώνης όστις ομολογουμένως υπήρξε ασύγκριτος, ο κ. Νικητόπουλος, ο κ. Κάτσαρης, ο ιερεύς Κωστόπουλος και άλλοι. Ιδιαιτέραν όμως εντύπωσιν προεκάλεσε η εμφάνισις του κ. Μπατσικούρα ως Κολοκοτρώνη, όστις ανήλθεν επί του φρουρίου καθήμενος επί πώλου όνου. Οι παριστάμενοι μετά την αναπαράστασιν της Μεσσηνιακής Γερουσίας συνεχάρησαν θερμώς τους υποδυθέντας τους διάφορους ρόλους και τα μέλη της επιτροπής επί του εορτασμού της Εκατονταετηρίδος διά την όντως θαυμασίαν έμπνευσίν των». Η επιλογή για την αναπαράσταση της Μεσσηνιακής Γερουσίας είχε να κάνει με την πεποίθηση των παλιών Καλαματιανών ότι επρόκειτο για τη σημαντικότερη πράξη με την οποία είχαν μπει τα θεμέλια του νέου ελληνικού κράτους. Εκείνη τη χρονιά όμως "χτίστηκε" και ο μύθος των Αγίων Αποστόλων, στους οποίους εντοιχίστηκε πλάκα στη νότια είσοδο, η οποία αναφέρει ότι στην εκκλησία αυτή έγινε η δέηση για την απελευθέρωση της πόλης.
Η ιστορία του "μύθου" αποκαλύφθηκε πολλά χρόνια μετά, από το Νίκο Ι. Ζερβή. Ο γνωστός ερευνητής της τοπικής ιστορίας στο Β' Συνέδριο Μεσσηνιακών Σπουδών το 1982 παρουσίασε τη θέση ότι η δοξολογία τελέστηκε στην εκκλησία του Αγιάννη. Σε αυτή καταγράφει όλες τις μαρτυρίες των αγωνιστών και ιστορικών, των οποίων η συντριπτική πλειοψηφία τοποθετεί το χώρο της δοξολογίας "παρά τω ποταμώ". Παράλληλα παρουσιάζει δημοσίευμα της εφημερίδας "Μεσσηνία" (1/1/1866) σύμφωνα με το οποίο κατά τα εγκαίνια της (νέας) εκκλησίας τα οποία έγιναν λίγες ημέρες ενωρίτερα, ο δάσκαλος Αδαμάντιος Ιωαννίδης μίλησε σε αυτά λέγοντας: «Αν αληθώς μ' επληροφόρησαν οι περισωζώμενοι εκ της ηρωικής γενεάς των πατέρων μας, ενταύθα εν τω ιερώ τούτω ναώ ηυλογήθη το πρώτον η ιερά σημαία της Επανάστασης. Εντεύθεν έλαβεν αρχήν και πραγματικήν υπόστασιν η Επανάστασις, ενταύθα συνεστήθη το Α' Ελληνικόν Στρατόπεδον αρχηγούμενον υπό του Ηγεμόνος της Λακωνίας Πέτρου Μαυρομιχάλη, ενταύθα εξεδόθη η Α' Προκήρυξις της ανεξαρτησίας της Ελλάδος, ήτις απήχησεν ευθύς μεν εν Καλαβρύτοις κατόπιν δε καθ' άπασαν την Επικράτειαν». Υπάρχει ένα πλήθος στοιχείων σχετικά με την υπόθεση αυτή στη σχετική εργασία του Νίκου Ι. Ζερβή, στην οποία μεταξύ των άλλων αποκαλύπτει ότι ήταν πλαστή η υπογραφή του Παπαπολυζώη Κουτουμάνου σε έγγραφο που παρουσίασε το 1948 ο Γιάννης Αναπλιώτης για να υποστηρίξει την άποψη ότι η δοξολογία έγινε στους Αγ. Αποστόλους. Και αξίζει να μελετηθεί από όσους ενδιαφέρονται πραγματικά για την ιστορία.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε ότι μέχρι το 1930 κοινή πεποίθηση ήταν ότι η δοξολογία έγινε υπαιθρίως δίπλα στο ποτάμι και δεν γινόταν καμία σύνδεση με τους Αγ. Αποστόλους. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το "Θάρρος" (23/3/1929) αναφερόμενο στο χρονικό γράφει μεταξύ άλλων ότι «επηκολούθησεν έπειτα την 23ην Μαρτίου η είσοδος των Ελλήνων οπλαρχηγών εις Καλάμας, ευθύς δε αμέσως τη αποφάσει των οπλαρχηγών επηκολούθησε μεγάλη λειτουργία χοροστατούντων 25 ιερέων, ων οι πλείστοι ευρίσκοντο εις το στρατόπεδο των Ελλήνων και παρευρισκομένων υπέρ τας 5 χιλιάδας ανθρώπων. Η δοξολογία εγένετο παρά την κοίτην του ποταμού Νέδοντος, ήτο δε κατά την παράδοσιν θερμοτάτη». Ενα χρόνο ενωρίτερα το "Θάρρος" (25/3/1928) έγραφε για το θέμα αυτό: «Την επαύριον εις ναόν κείμενον της κοίτης του παραρέοντος την τότε πόλιν ποταμού, επετελέσθη πάνδημος δοξολογία επί τη ευτυχή εκβάσει του εγχειρήματος [...] Αυτά διέσωσε μέχρις υμών η ιστορία και η ευεργετική παράδοσις». Στο ίδιο κείμενο γίνεται αναφορά ως "τοπόσημου" των εκδηλώσεων για την 23η Μαρτίου η καινούργια εκκλησία του Ευαγγελισμού που επρόκειτο να κτιστεί στο Κάστρο: «Ο ανεγειρόμενος επί του φρουρίου ναός θα δώση ασφαλώς αφορμήν διά την συν τω χρόνω συστηματοποίησιν του εορτασμού του γεγονότος». Και βεβαίως η κοινή λογική με βάση την τοπογραφία της εποχής αποκλείει το ενδεχόμενο της δοξολογίας στους Αγ. Αποστόλους, οι οποίοι ήταν παρεκκλήσι του Αγιάννη περικυκλωμένο από το Νέδοντα και πρόχειρα καταστήματα στην άκρη της πόλης, όπου ήταν πρακτικά αδύνατη η πρόσβαση χιλιάδων κόσμου κατά τις περιγραφές.
Οι παλαιότεροι έχτισαν μύθους και καθιέρωσαν σύμβολα αλλά και την αναπαράσταση το 1952, στην προσπάθεια καθιέρωσης της πόλης εκείνης από την οποία ξεκίνησε η απελευθέρωση της χώρας. Μετά από τόσα χρόνια αξίζει να υπενθυμίσουμε την ακροτελεύτια παράγραφο της σπουδαίας εργασίας του αείμνηστου Γιάννη Αποστολάκη με τίτλο "Η Καλαμάτα και η γένεση του νεοελληνικού κράτους": «Αν ήθελε να αναζητήσει κανείς αναλογίες, η Καλαμάτα θα έπρεπε να είναι για την Ελλάδα ό,τι για τις Ηνωμένες Πολιτείες η Φιλαδέλφεια. Λίκνο της ελευθερίας. Και η αφετηρία της νεότερης πολιτικής ιστορίας μας». Στην Καλαμάτα ιδρύθηκε το πρώτο ελληνικό κράτος με βουλευόμενο σώμα (Μεσσηνιακή Γερουσία), συνταγματική υπόσταση (Προκήρυξη στις Ευρωπαϊκές Αυλές), στρατό και πολλές υπηρεσίες υποστήριξης. Ο δήμος του θεάματος οφείλει να το αντιληφθεί και σε πρώτη φάση, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο, να καθιερώσει ένα ετήσιο συνέδριο για την Επανάσταση του 1821 με πρωτότυπες ανακοινώσεις και διεθνή εμβέλεια. Η αναπαράσταση γεμίζει τραπεζοκαθίσματα, φέρνει επισήμους και κόσμο στην πόλη, αλλά σε καμία περίπτωση δεν αποτυπώνει τη σημασία της συμβολής της Καλαμάτας στην Επανάσταση. Και δεν αφήνει τίποτα για την επόμενη ημέρα...
* Κείμενο γραμμένο πριν από 5 χρόνια, επίκαιρο όμως λόγω των γιορτασμών για τα 200 χρόνια, αλλά και την έκδοση της εργασίας του αείμνηστου Γιάννη Αποστολάκη με τίτλο “Η Καλαμάτα και η γένεση του νεοελληνικού κράτους” που θα παρουσιαστεί διαδικτυακά το Σάββατο 20 Μαρτίου στις 7 το απόγευμα. Με ομιλητές την εκδότρια του “Θάρρους” Αντα Αποστολάκη, τον καθηγητή Θανάση Χρήστου και τον υπογραφόμενο. Την παρουσίαση θα συντονίσει ο καθηγητής Νίκος Ζαχαριάς.
