Και προσδιορίζουν το ενδιαφέρον για διάφορα σημεία πάνω σε αυτήν. Πάμε να την γνωρίσουμε στο χρόνο...
Σημαντικές πληροφορίες για την αρχική διαμόρφωση της περιοχής μάς δίνει σχέδιο το οποίο ανακάλυψε ο αρχιτέκτονας Ιωάννης Σταμπολτζής και χρονολογείται από το 1836. Πρόκειται για τοπογραφική αποτύπωση της Καλαμάτας από τον γεωμέτρη Diamant και το οποίο ανακάλυψε στο (τότε) υπουργείο Δημοσίων Εργων. Σύμφωνα με αυτό, η πόλη εκτεινόταν γύρω από το Κάστρο στον ελεύθερο χώρο που άφηνε ο Νέδοντας, η ανατολική όχθη του οποίου έφθανε κοντά στους Αγίους Αποστόλους και την Αναγνωσταρά. Και κατά μήκος του λόφου που “σβήνει” προς το Νότο μέχρι τη συμβολή Δημακοπούλου και Βύρωνος νοτιοανατολικά και την περιοχή της «Ηλέκτρας» νότια. Γύρω από το Κάστρο ήταν χτισμένα τα αρχοντικά - πύργοι της εποχής και ένα μικρό δρομάκι οδηγούσε από την είσοδο του Κάστρου μέχρι τους Αγίους Αποστόλους μέσω της Μπενάκη, περνώντας από το σημείο ακριβώς νότια από την Υπαπαντή. Το σχέδιο δημοσίευσε ο ίδιος σε εργασία του και αποσπάσματά του για την περιοχή με πυρήνα τη σημερινή πλατεία Υπαπαντής δημοσίευσε ο Πότης Δ. Οικονομάκης.
Από τις αναλογίες του σχεδίου ο Π. Οικονομάκης συνάγει το συμπέρασμα ότι ο νεότερος ναός της Υπαπαντής κτίσθηκε στη θέση κτηρίου το οποίο χρησίμευσε σαν στρατώνας την πρώτη μετεπαναστατική περίοδο.
Η περιοχή είχε πυκνή δόμηση όπως φαίνεται στο σχέδιο, καθώς εκεί βρισκόταν ο οικιστικός πυρήνας της πόλης, με πολλά σπίτια - πύργους. Για τους πύργους της περιοχής ο Δημ. Δουκάκης κάνει αναλυτική περιγραφή και αριθμεί 20, εκ των οποίων σώζεται μόνο αυτός της οικογένειας Κορφιωτάκη (που κατεδαφίστηκε και είναι υπό ανακατασκευή χάρις στην αποτύπωση που είχε γίνει). Από τους υπόλοιπους, ο πύργος Βαρσαμά στέγασε μέχρι και τη δεκαετία 1950-1960 τη Μονή Καλογραιών και κατεδαφίστηκε. Ο πύργος Αλεξάκη ερειπωμένος κατεδαφίστηκε γύρω στο 1960 για να ανοίξει η πλατεία Υπαπαντής δυτικά (στον κήπο του βρισκόταν το εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων, το οποίο υπάρχει και σήμερα έχοντας ανακηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο). Ο μπαρμπα-Γιάννης Ταβουλαρέας αναφέρει ότι “κατά την κατεδάφισιν της οικίας Αλεξάκη διά την διαπλάτυνσιν της πλατείας Υπαπαντής εις το μέρος που έχει στηθεί ο ανδριάντας του Χρυσόστομου Δασκαλάκη και η προτομή του Μελέτιου Σακελλαρόπουλου ευρήκα εκεί μια συστάδα είδος σφηκοφωλιάς πιθοειδείς αποθήκας Ρωμαϊκής περιόδου λαξευμένας εντός του εδάφους”. Και το ενδιαφέρον είναι φυσικά τι μπορεί να εντοπιστεί στο “σκανάρισμα” εκεί γύρω. Ο πύργος Παγώνη στη νότια πλευρά της σημερινής πλατείας Υπαπαντής που κατεδαφίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα για να μεγαλώσει η πλατεία (ίσως ο πύργος ήταν πάνω στα ερείπια του κτηρίου που βρέθηκε στην ανασκαφή του 1960).
Πρέπει να σημειωθεί ότι λίγο πιο πάνω από τη σημερινή εκκλησία της Υπαπαντής αποτυπώνεται άγνωστη εκκλησία εκείνης της εποχής. Η σημερινή εκκλησία θεμελιώθηκε το 1860 και κατασκευάστηκε παράλληλα με τον Αγιάννη και τον Αγιονικόλα, στην περίοδο του πρώτου μετασχηματισμού της πόλης που περιλάμβανε την κατασκευή μεγάλων ενοριακών εκκλησιών. Επί του προκειμένου έχει ενδιαφέρον η πληροφορία του Δ. Δουκάκη ότι “επί της τοποθεσίας αύτης έκειντο τα ερείπια των ανακτόρων του Βιλλαρδουίνου του Καλαμάτα, άτινα και εγώ αυτός είδα”.
Παρά τα θρυλούμενα χωρίς τεκμηρίωση, βυζαντινή εκκλησία δεν έχει εντοπισθεί στην περιοχή της πλατείας. Υπάρχει η άποψη ότι ο σταυρός με την επιγραφή “Η πλαξ αύτη ενθυμίζει ιερόν και άδυτον” έχει τοποθετηθεί στο σημείο που βρισκόταν η Αγία Τράπεζα αυτής της εκκλησίας. Ομως ο μπαρμπα-Γιάννης Ταβουλαρέας άλλα ανακάλυψε: “Συνεχιζομένων των εργασιών αξιοποιήσεως της πλατείας Υπαπαντής στο μέρος όπου ευρίσκετο ο μαρμάρινος σταυρός, αυτός βρισκόταν σε άλλο μέρος και επειδή βρισκόταν μπροστά στη σκάλα και εάν θα έμενε εκεί θα εμπόδιζε τους διαβάτας και θα ήτο και αντιαισθητικόν, απεφασίσθη από τον μηχανικόν και τον εργολάβον του έργου αναμορφώσεως της πλατείας, η μετακίνηση του σταυρού ανατολικότερον κατά 4 μέτρα εις το μέρος όπου ευρίσκεται σήμερα. Οταν ετελείωσε η μεταφορά του σταυρού ερεύνησα το έδαφος το ευρισκόμενο κάτωθι του σταυρού και δεν ανεύρον κτίσμα αγίας τραπέζης, ως αναφέρει η επιγραφή του σταυρού, αλλά ακριβώς κάτωθεν του σταυρού ευρίσκετο ένας σκελετός νεανίου απλώς ενταφιασμένος εντός του χώματος δίχως να δείχνη ίχνη ότι ήτο εντός φερέτρου ή να υπάρχουν γύρω πέτρες ώστε να δείχνει ότι ήταν τάφος κτιστός αλλά μόνο ότι ήτο εντός του χώματος απλά, κατά το χριστιανικόν σύστημα ενταφιάσεως. Κατά την ανασκαφική εργασία που πραγματοποίησα γύρω από τη θέση του σταυρού δεν βρήκα τείχος εκκλησιδίου ως λέγετο ότι ήτο εκεί, αλλά μόνον κατά τέσσερα μέτρα νοτιώτερα από το μέρος του σημερινού σταυρού ευρήκα ένα δάπεδον επιστρωμένον με κεραμικάς πλάκας τετραγώνους με εγχάρακτον Χ που κατά τους αρχαιολόγους λογίζονται της Ρωμαϊκής εποχής”.
Παρά τα όσα θρυλούνται για την ανεύρεση της εικόνας με τον “κλασικό” τρόπο του “ονείρου” σε στάβλο για άλογα που είχε κατασκευαστεί κάπου εκεί που βρίσκεται ο σταυρός, εκκλησία της Υπαπαντής δεν καταγράφεται στην απογραφή Γκριμάνι του 1700 και δεν εμφανίζεται στο τοπογραφικό που αναφέρεται. Για την οποία η θρησκευτική παράδοση στηρίζεται στην εικόνα πάνω στην οποία έχει ζωγραφιστεί το έτος ΧΟΒ, δηλαδή το 672 μ.Χ.
Μια “αναγνώριση” της περιοχής κάνει ο Πότης Οικονομάκης και σε μια προσπάθεια “μετάφρασης” τοποθέτησα τα σημάδια στο χάρτη. Ο δρόμος που διακρίνεται με το “Α” είναι ο δρόμος που ξεκινάει από τη σημερινή οδό Αλαγονίας και φθάνει στο Κάστρο (Μεσσηνιακής Γερουσίας). Ο δρόμος με το “Β” είναι σήμερα κλειστός. Αρχιζε από την οδό Αλαγονίας (από το σημείο που βρισκόταν το σπίτι Ζάρκου, το οποίο φαίνεται στο διάγραμμα) και περνούσε από το δυτικό μέρος του ναού του Αγίου Σπυρίδωνα στο προαύλιο του Γηροκομείου. Ο δρόμος με το σημείο “Γ” περνούσε από το δυτικό μέρος της Υπαπαντής (που δεν υπήρχε τότε) και οδηγούσε αργότερα στο Γυμνάσιο και τώρα στο Ωδείο. Το κτήριο με τα στοιχεία “ΚΑ” είναι ο στρατώνας (“καζάρμα Α” το ονομάζει ο Οικονομάκης), στη θέση του οποίου κτίστηκε ο νεότερος ναός της Υπαπαντής. Στο σημείο αυτό καταλήγει ο δρόμος που έρχεται από νοτιοδυτικά και είναι η σημερινή οδός Μπενάκη. Ο δρόμος “Ο” είναι η σημερινή οδός Φάριος. Ο δρόμος καταλήγει στο σπίτι του Ρεμπού, στη θέση του οποίου λειτουργούσε για πολλά χρόνια το 1ο Δημοτικό (ιδιοκτησία Ζακόπουλου τότε). Στη μέση περίπου του παραλληλόγραμμου που σχηματίζουν οι δρόμοι “Α” και “Β”, φαίνεται στενόμακρο κτήριο. Είναι η Αλληλοδιδακτική Σχολή που έκτισαν οι Καλαματιανοί με συνεισφορές το 1830, στη θέση του οποίου παλαιότερα βρισκόταν το τούρκικο τζαμί (στο οποίο εγκαταστάθηκε η “Εθνική Τυπογραφία” και τυπώθηκε η πρώτη εφημερίδα της ελεύθερης Ελλάδας “Σάλπιγξ Ελληνική”). Στη συμβολή των οδών Αλαγονίας και “Β” και στο δυτικό μέρος βρισκόταν η οικία Ιωάν. Κουτσογιάννη και δυτικότερα ο στρατώνας Χωροφυλακής (“καζάρμα Β” χαρακτηρίζει ο Οικονομάκης το κτήριο). Ο Π. Οικονομάκης εκτιμά ότι το σύνολο των κτηρίων ανάμεσα και βόρεια των δύο στρατώνων είχε την ίδια χρήση και παρουσιάζει απόφαση του 1859, με την οποία οι εργολάβοι “ανεδέχθησαν την κατεδάφισιν του ενταύθα στρατώνα της Χωροφυλακής, την ισοπέδωσιν και καθάρισιν του μέρους αυτού και την θεμελίωσιν εις το αυτό μέρος του εν Καλάμαις Μητροπολιτικού Ναού υπό το όνομα της Υπαπαντής”. Με το “Ν” καταγράφεται ναός της εποχής (άγνωστος σήμερα).
Ο δρόμος που προαναφέραμε καταγράφεται από τον Τούρκο περιηγητή Εβλιά Τσελεμπί (γύρω στα 1670) που γράφει ότι “πάνω στο άστρωτο δρομάκι, που διασχίζει την πόλη από τα ανατολικά προς τα δυτικά, είναι στημένα διακόσια μαγαζιά με όλα τα καλά”. Γεγονός που υποδηλώνει ότι στη σημερινή πλατεία Υπαπαντής ενδεχομένως βρισκόταν το “εμπορικό κέντρο” της εποχής.
Μικρή διαδρομή στην ιστορία, περιμένοντας την ανασκαφή που θα φέρει στο φως εκείνα που έθαψαν οι άρχοντες πριν από 61 χρόνια. Η πόλη υπήρχε και είναι θαμμένη κάτω από τη γη, πάνω στην οποία η μια εποχή κατέστρεφε την προηγούμενη και δημιουργούσε τον δικό της πολιτισμό...
