Της επιχείρησης ηγήθηκε ο αντισυνταγματάρχης Ηλίας Σφακιανάκης ο οποίος σκοτώθηκε στην τελική φάση της μάχης. Μετά τον τραυματισμό και το θάνατό του, τη διοίκηση του Τάγματος ανέλαβε ο μόνιμος αξιωματικός Νίκος Μέλλιος. Ο οποίος έχοντας πλήρη εικόνα για την προετοιμασία, οργάνωση και διεξαγωγή της μάχης δίνει την πλέον “αυθεντική” εικόνα για τα όσα συνέβησαν. Η αφήγηση έχει δημοσιευτεί πολλές φορές σε περιοδικά και βιβλία. Στα μέσα Ιούλη 1944, το 1ο Τάγμα του 9ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Μεσσηνίας βρισκόταν στο ορεινό συγκρότημα της Νότιας Τριφυλίας, στην περιοχή του χωριού Μανιάκι και είχε σαν αποστολή να επιτηρεί και να ελέγχει την όδευση προς την Πύλο, όπου υπήρχε ισχυρή βάση Γερμανών, να καταφέρει χτυπήματα εναντίον κινουμένων εχθρικών φαλαγγών και να εξουδετερώνει εχθρικά φυλάκια. Για να εκπληρώσει την αποστολή του το Τάγμα, εγκατέστησε τον 3ο Λόχο του στην περιοχή Λυκοδήμου – Ζαρναούρα, με αποστολή να επιτηρεί και να ελέγχει την όδευση Πύλου – Καλαμάτας και αντίστροφα. Τα υπόλοιπα τμήματα του Τάγματος, δηλαδή ο 2ος Λόχος με δύναμη 150 αντάρτες και με λοχαγό το μόνιμο αξιωματικό Νίκο Μέλιο και καπετάνιο το Γιώργο Αγγελόπουλο, ο 1ος Λόχος με την ίδια περίπου δύναμη, με λοχαγό τον ευέλπιδα Γιώργη Παναγάκη και μια Διμοιρία πολυβόλων (3 ή 4 πολυβόλα) με διοικητή τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Σωκράτη Σταυρόπουλ, παρέμειναν στην περιοχή Μανιακίου, με αποστολή να επιτηρούν και να ελέγχουν την όδευση Κυπαρισσόας και αντιστρόφως. Στρατιωτικός διοικητής του Τάγματος είναι ο μόνιμος αντισυνταγματάρχης Ηλίας Σφακιανάκης ο οποίος γνώριζε καλά την τοποθεσία Χώρας – Αγορέλιτσας γιατί και άλλοτε είχε χτυπήσει δύναμη Ιταλών από ενέδρα με μια μικρή δύναμη εφεδροελασιτών με δίκανα. Καπετάνιος του Τάγματος ήταν ο Δημήτρης Καλδής. Από άμεσες παρατηρήσεις του Τάγματος και από άλλες πληροφορίες είχε διαπιστωθεί ότι κάθε 8 ημέρες περίπου, φάλαγγα από 9 έως 15 αυτοκίνητα σε απόσταση 50 – 100 μέτρα το κάθε αυτοκίνητο και με δύναμη συνοδείας 120 με 150 Γερμανούς κινούνταν στη διαδρομή Κυπαρισσία – Χώρα – Πύλος ή αντίστροφα για ανεφοδιασμό των φρουρών και άλλες ανάγκες τους. Εχοντας αυτές τις πληροφορίες η Διοίκηση του Τάγματος αποφάσισε να εγκαταστήσει ενέδρα σε κατάλληλη τοποθεσία και να χτυπήσει τη γερμανική φάλαγγα. Σαν πιο κατάλληλη διαλέχτηκε η θέση “Κορδέλλες” ανάμεσα Χώρα και Αγορέλιτσα.
Στις 17 Ιούλη η πολιτική οργάνωση της περιοχής έδωσε την πληροφορία ότι γερμανική φάλαγγα αυτοκινήτων θα αναχωρήσει τις προσεχείς ημέρες από την Πύλο με κατεύθυνση Γαργαλιάνους – Κυπαρισσία. Στις 18 Ιούλη πριν καλά – καλά ξημερώσει, τα τμήματα του Τάγματος άρχισαν να προωθούνται και να καταλαμβάνουν τις θέσεις που είχαν προκαθοριστεί κατά την αναγνώριση. Ετσι ο 1ος και ο 2ος Λόχο έλαβαν θέση μάχης μέσα στο χώρο της ενέδρας και τα πολυβόλα τοποθετήθηκαν σε θέσεις κατάλληλες για να εκτελέσουν αξονικά πυρά στο δημόσιο δρόμο και αν χρειαζόταν, να υποστηρίξουν τα τμήματά μας στο δημόσιο δρόμο ή τα τμήματά μας της ενέδρας. Η όλη διάταξη καλύφθηκε από την κατεύθυνση της Κυπαρισσίας από μια διμοιρία του 2ου Λόχου και από την κατεύθυνση της Πύλου από μια ομάδα του 1ου Λόχου.
Στις θέσεις αυτές της ενέδρας που ήταν πολύ κοντά στο δρόμο, το Τάγμα παρέμεινε όλη την ημέρα με αξιοθαύμαστη πειθαρχία, θάρρος και καρτερικότητα, αλλά ο εχθρός δεν φαινόταν. Η ημέρα της μάχης, η 19η Ιούλη, ξημερώνει. Με την ίδια πειθαρχία και συνοχή, το τάγμα ξανάπιασε τις θέσεις του στην ενέδρα και περίμενε. Το καμουφλάρισμα των μαχητών ήταν τέλειο. Για να μην προδοθούμε χρειάστηκε να γίνουμε ένα με τη γη, να κρατάμε την ανάσα μας ακόμα. Η πληροφορία διασταυρώθηκε και ήταν σαφής: η γερμανική φάλαγγα ετοιμαζόταν στην Πύλο για αναχώρηση! Μα οι ώρες περνούσαν χωρίς να φανεί τίποτα.
Ο καυτερός ήλιος του Ιούλη πυρπολούσε τα πάντα. Ο ήλιος πήρε να γέρνει προς το απομεσήμερο. Εμείς θα επιμείνουμε, μονολογούσε ο Μπαρμπαλιάς. Δεν μπορεί, παρά να περάσουνε! Εκτός και αν μας πρόδωσαν! Δεν πρόλαβα να αποσώσει την κουβέντα του και ο Μπάμπης Χάτζος, μ’ ένα αυστριακό αυτόμολο, “έπιασε” με υποκλοπή το τηλεφώνημα των Γερμανών, που έλεγε ότι η φάλαγγα ξεκίνησε από την Πύλο και σε λίγη ώρα θα περνούσε από μπροστά. Λίγο μετά το μεσημέρι, το παρατηρητήριό μας επεσήμανε κίνηση αυτοκινήτων από το χωριό Κορυφάσιο προς τη Χώρα. Αμέσως δόθηκε η διαταγή συναγερμού στα τμήματα, μαζί με τις τελευταίες οδηγίες. Οσοι από μας μπορούσαν να βλέπουν καρφώνανε τα μάτια τους πέρα στην τελευταία στροφή του δρόμου, εκεί που θα φαινόταν από στιγμή σε στιγμή ο εχθρός. Και πράγματι, θα ήταν μιάμιση, όταν το πρώτο αυτοκίνητο μπήκε στην ενέδρα! Τώρα η ένταση αποκορυφωνόταν, η ακινησία μας ήταν απόλυτη. Σφίγγαμε τα όπλα μας στον ώμο και με την κόγχη του ματιού μετράμε τ’ αυτοκίνητα, πέντε, οκτώ, δώδεκα, δεκατρία. Και ξαφνικά: Πυρ! Δόθηκε το σύνθημα της μάχης με φωτοβολίδα από το Σταθμό Διοίκησης του 1ου Λόχου! Ολα τα όπλα μας, απ’ όλες τις μεριές άρχισαν να στέλνουν καυτό μολύβι επάνω στους Γερμανούς.
Ο εχθρός αιφνιδιάστηκε και επάνω στην σύγχισή του, τα πυρά μας έγιναν ακόμη φονικότερα. Με τις πρώτες ντουφεκιές κατέφθασαν και οι χωριάτες της περιοχής, μικροί και μεγάλοι, άνδρες και γυναίκες, πιάσαν θέση στο πλευρό των ανταρτών, τους εμψύχωναν και τους βοηθούσαν, όπως μπορούσαν, για την εξόντωση των χιτλερικών.
Αντάρτες και λαός ένωσαν τις προσπάθειές τους και με μια ψυχή χτυπούσαν αλύπητα τον εχθρό. Μέσα από την αντάρα της φονικής μάχης και αψηφώντας τις εχθρικές σφαίρες, μετέφεραν τους τραυματίες σε ασφαλή θέση κι έδεναν τις πληγές τους. Επί 45 λεπτά οι Γερμανοί σφυροκοπούνταν και αποδεκατίζονταν, ώσπου οι αντάρτες εξόρμησαν για την τελειωτική εξόντωση των υπολειμμάτων της εχθρικής μονάδας, που είχαν καταφύγει στις γύρω χαράδρες και τις πατουλιές. Επακολούθησε αγώνας σώμα με σώμα, όπου διαδραματίστηκαν συγκλονιστικές σκηνές παλληκαριάς και αυτοθυσίας. Το σύνθημα για την τελική έφοδο το έδωσε ο ηρωικός διοικητής του Τάγματος, ο θρυλικός Μπαρμπαλιάς Σφακιανάκης. Με το περίστροφο στο χέρι και με τις κραυγές “ελευθερία ή θάνατος!”, “θάνατος στους φασίστες!”, πετάχτηκε από το πόστο του και ρίχτηκε καταπάνω στους ναζίδες. Μα εκεί, τον πέτυχε το φαρμακερό βόλι Τις βραδυνές ώρες ξεψυχούσε στην έδρα του Τάγματος στο ιερό Μανιάκι, αφού έμαθε πρώτα για τη μεγάλη νίκη μας και την ολοκληρωτική πανωλεθρία του εχθρού. Οι συναγωνιστές του απέδωσαν τις πρέπουσες τιμές και ετάφη στο βάθρο της αναμνηστικής στήλης του μεγάλου ήρωα του ‘21, του Παπαφλέσσα.
Η εξόντωση της Γερμανικής φάλαγγας ήταν πλήρης. Τα 13 γερμανικά αυτοκίνητα καταστράφηκαν ολοσχερώς, 180 οι Γερμανοί νεκροί, πιάστηκαν 12 αιχμάλωτοι μεταξύ αυτών και Γερμανός παπάς που γνώριζε αρχαία ελληνικά – μετά την απελευθέρωση τον στείλανε στη Γερμανία. Μετά το τέλος της μάχης ο δρόμος ήταν γεμάτος από κατεστραμμένα αυτοκίνητα και πτώματα σκοτωμένων Γερμανών.
Λάφυρα: 12 μυδράλια, 2 ταχυβόλα, 2 βαρέα πολυβόλα, 170 όπλα μάουζερ, 5 αυτόματα στάγερ, 12 πιστόλια, 1 όχημα με αλεύρι και ένα όχημα με διάφορα τρόφιμα.
Απώλειες του ΕΛΑΣ 18 νεκροί και 8 τραυματίες. Οι νεκροί είναι οι εξής: 1. Σφακιανάκης Ηλίας, διοικητής του ηρωικού 1ου Τάγματος. 2. Στρατηγουλέας Γεώργιος από την Καρδαμύλη Κάμπου Αβίας. 3. Οικονομάκος Γιάννης από τη Στούπα Μάνης. 4. Μανωλάκος Γεώργιος από τη Λακωνία. 5. Φιλιόπουλος Γεώργιος από την Τρύπη Λακωνίας. 6. Δημητρακόπουλος Νίκος από την Καλαμάτα. 7. Μούντανος Γεώργιος από τον Κάμπο Αβίας. 8. Χάντζος Χαράλαμπος από το Νιοχώρι Μελιγαλά. 9. Παυλίδης Παύλος από το Γύθειο. 10. Καντικόπουλος Ηλίας από το Ελαιοχώρι (Γιάννιτσα). 11. Κολοκαθάκης Νέστορας από τον Αντικάλαμο. 12. Βασιλάκης Βασίλης από την Τρύπη Λακωνίας. 13. Κομποχόλης Παναγιώτης από τη Λακωνία. 14. Παπαθεοδωράκης Ηλίας από τη Λαχανάδα. 15. Τσαπέκης Πέτρος από τη Μεθώνη. 16. Σταματελόπουλος Νίκος από τη Χώρα. 17. Κατελάνος Πέτρος από τη Χώρα. 18. Βλαχαδάμης Νίκος από τους Γαργαλιάνους
Πέρα από την αφήγηση του Νικ. Μέλλιου υπάρχει το ζήτημα των αντιποίνων και η μικρή έκταση την οποία είχαν. Γιατί αντίποινα έγιναν, οι Γερμανοί και οι ταγματασφαλίτες έκαψαν σπίτια στην περιοχή και εκτέλεσαν ηλικιωμένους που δεν πρόλαβαν να απομακρυνθούν σύμφωνα με διάφορες μαρτυρίες. Ομως εδώ έχουμε να κάνουμε με μια υπόθεση όπου σκοτώθηκαν δεκάδες Γερμανοί (σύμφωνα με την επίσημη στρατιωτική εκδοχή των Γερμανών που έχει παρουσιάσει ο Νικ. Ι. Ζερβής στα βιβλία του, ένας προσωρινός απολογισμός έδινε 78 νεκρούς) και καταστράφηκε ολόκληρη φάλαγγα. Η ταγματασφαλίτικη εκδοχή είναι ότι... έπεισαν τους Γερμανούς να μην κάνουν αντίποινα, οι ίδιοι που προχωρούσαν... μόνοι τους σε αντίποινα χωρίς να το ζητήσουν οι κατακτητές. Η ανορθολογική εκδοχή θέλει τον Αγιο Χαράλαμπο να... παρουσιάζεται σε Γερμανό αξιωματικό και να του δίνει εντολή... να μην γίνουν αντίποινα.
* Το σκαρίφημα της ανάρτησης έχει γίνει από το σπουδαίο αξιωματικό του ΕΛΑΣ, μόνιμο υπολοχαγό Θανάση Καρδάση (υπηρετούσε στο 2ο Τάγμα) και δείχνει την άρτια οργάνωση της επιχείρησης. Στα άκρα δεξιά και αριστερά σημειώνονται οι θέσεις της Χώρας και της Αγορέλιτσας. Στην τοποθεσία "Κορδέλες" (εξ αιτίας της μορφής του δρόμου με τις στροφές) έχουν διαταχθεί οι δυνάμεις του 1ου Τάγματος και στις δύο πλευρές του δρόμου, οι μεγαλύτερες προς βορρά όπου υπήρχε και η δυνατότητα υποχώρησης προς την έδρα του Τάγματος στο Μανιάκι αν κάτι δεν πήγαινε καλά. Η γερμανική φάλαγγα έχει μπει στις "Κορδέλες" και τα 13 αυτοκίνητα είναι μέσα στην ενέδρα. Δεξιά και αριστερά σημειώνονται οι θέσεις των δύο πλαγιοφυλακών που είχαν τοποθετηθεί προς τη βόρεια πλευρά του δρόμου για να προστατεύσουν τον κύριο όγκο του Τάγματος στη διάρκεια που επιχειρούσε και να αναδιπλωθεί αν χρειαζόταν, σε ενδεχόμενη επίθεση άλλων γερμανικών δυνάμεων από κοντινές περιοχές...
[Το σκαρίφημα είναι από το βιβλίο του αείμνηστου μπάρμπα Μήτσου Κυριαζή "1940-1950, η δεκαετία που συγκλόνισε τη χώρα"]
