Υποσχέσεις, “οράματα” πιασάρικα, θα δούμε και προγράμματα που δεν έχουν καμία τύχη όπως μας διδάσκει η πείρα των τελευταίων δεκαετιών. Είτε αρέσει, είτε δεν αρέσει η εκτίμηση, ουσιαστικά πρόγραμμα με την έννοια συγκροτημένων δράσεων που υπερέβαιναν τη διαχείριση της καθημερινότητας και προσδιόριζαν το μέλλον, με σχέδιο υλοποίησης, υπήρξαν ουσιαστικά μόνον την περίοδο της δημαρχοντίας του Σταύρου Μπένου σε όλη τη μεταπολιτευτική περίοδο. Οι λεπτομέρειες αποτελούν ένα άλλο (σημαντικό) κεφάλαιο, η εκτίμηση κατατίθεται για να αποσαφηνιστεί ότι άλλο είναι το πρόγραμμα στα χαρτιά και άλλο γίνεται στην πράξη εδώ και πολλά χρόνια. Τελευταία αναλαμπή η περίοδος δημαρχοντίας του Χρήστου Μαλαπάνη που είχε το σχεδιασμό ως εργαλείο δράσης σε όλα τα επίπεδα. Ως εκ τούτου τα προγράμματα πλέον αποτελούν… τη χαρά των τυπογράφων αλλά δεν τα περιμένει… καμία τύχη. Ευκαιρία λοιπόν για… λίγη ιστορία και γνωριμία με την πόλη σε μακρινές εποχές, ένα πρόγραμμα του 1925 με το δικό του ενδιαφέρον.
Για 11 χρόνια, από το 1914 μέχρι το 1925, δεν έγιναν δημοτικές εκλογές λόγω της μακροχρόνιας πολεμικής περιόδου και της πολιτικής κατάστασης η οποία επικράτησε σε αυτό το διάστημα.
Στις εκλογές του 1914 δήμαρχος εξελέγη ο Ηλίας Μαυρομιχάλης, ο οποίος επικαλούμενος λόγους υγείας παραιτήθηκε τον Οκτώβριο του 1918. Τον διαδέχθηκε ο Γεώργιος Δικαιάκος ο οποίος παύθηκε ένα χρόνο αργότερα λόγω της ενεργού συμμετοχής του στο “ανάθεμα”. Τη θέση του πήρε σύμφωνα με το νόμο ο Παναγιώτης Σάλμας, πρώτος σε ψήφους δημοτικός σύμβουλος. Τον Οκτώβριο του 1925 έγιναν δημοτικές εκλογές και ο Γεώργιος Σάλμας έθεσε πάλι υποψηφιότητα, παρουσιάζοντας έναν σύντομο απολογισμό της θητείας του και προγραμματικές θέσεις. Στο κείμενο που δημοσιεύτηκε στις τοπικές εφημερίδες αποτυπώνονται η κατάσταση στην πόλη εκείνη την εποχή και τα επίμαχα ζητήματα.
Αναφερόμενος στις οικονομικές δυσκολίες του δήμου ο Σάλμας σημειώνει τα ελάχιστα έργα που κατασκευάστηκαν σε αυτή τη δύσκολη περίοδο, δίνοντας έμφαση στα απλά ζητήματα της καθημερινότητας: “Διά των ολίγων κατ’ αρχάς πόρων συνετελέσθησαν τα εξής: 1) Φρέαρ εις τον υψηλά κείμενον συνοικισμόν “Αβραμιού” στερούμενον παντελώς ποσίμου ύδατος 2) Φρέαρ εις την συνοικίαν “Ράχην”στερουμένην επίσης ύδατος 3) Γέφυρα αγροτική εις θέσιν “Μαρίνου” διά την συγκοινωνίαν των κηπουρών εις θέσιν “Μπαριάμαγα” 4) Ετέρα μικρά γέφυρα εις θέσιν “Μπαριάμαγα” 5) Ετέρα μικρά γέφυρα επί της πλατείας 23ης Μαρτίου 6) Ερυμοτομήθη το κτήμα Τσαγκλή προς διάνοιξιν του προς Παραλίαν τμήματος της οδού Ακρίτα ή Αντιβραχίονος. Ενεκρίθη δε και η τελευταία ζητηθείσα πίστωσις προς διάνοιξιν προς το εις Παραλίαν τέρμα, διά της ρυμοτομίας των οικίσκων Πατσουρέα, βραδύνασα διά τας προβαλλομένας υπό των ιδιοκτητών αντιρρήσεις”.
Ο φωτισμός του δημόσιου χώρου διαχρονικά είναι ένα θέμα που απασχολεί τις δημοτικές αναμετρήσεις, εδώ αναφερόμαστε σε... μετρημένες λάμπες, με έμφαση στην Παραλία όπου ήταν ένα από τα πρώτα αιτήματα του αποσχιστικού κινήματος: “Προσετέθησαν και λειτουργούσιν ήδη 130 νέοι ηλεκτρικοί λαμπτήρες, εξ ων οι τριάκοντα εις Παραλίαν, και ζητήσαμεν ήδη την προσθήκη ετέρων 40 επί της οδού Αντιβραχίονος και των προς τους κήπους παρόδων αυτής, εξ από του ανατολικού άκρου Φυτειάς προς τον εκεί αγροτικόν συνοικισμόν, δέκα από του καταστήματος Γεωργικής Βιομηχανίας προς το δυτικόν παραποτάμιον τείχος, τέσσαρας προς την Αγίαν Ανναν, εξ προς τον συνοικισμόν Ράχης-Αγίου Ιωάννου, δύο προς την σιδηροδρομικήν γραμμήν (κτήμα Γεωργαντάκη) και δύο προς τον περί το νεκροταφείον ανατολικόν συνοικισμόν. Αλλ’ επειδή η προς εγκατάστασιν τούτων δαπάνη προϋπολογίζεται εις δραχμάς 100.000 περίπου, υπάρχουσι αντιρρήσεις εκ μέρους της Εταιρείας, ας δέον ο Δήμος να υπερνικήσει έστω και συμμετέχων εις την δαπάνην”.
Ως κορυφαίο πάντως έργο ο Σάλμας έκρινε την παραχώρηση του Κάστρου και τα έργα που έγιναν σε αυτό: “Περιήλθε εις τον Δήμον (1922) δυνάμει διαταγής του υπουργείου Γεωργίας, το Φρούριον Καλαμών και συνετελέσθη η αναδάσωσις τούτου, φυτευθέντων περί τα 160 δενδρυλλίων επιτυχώς, εξωραΐσθη ανεγερθέντος επ’ αυτού δημοτικού περιπτέρου και εγκατασταθέντος ηλεκτροφωτισμού, επετράπη η ανέγερσις επ’ αυτού ναΐσκου, εις ανάμνησιν της εν Καλάμαις κατά την 23ην Μαρτίου 1821 το πρώτον κηρύξεως της Ελληνικής Επανατάσεως και ετέθησαν πανηγυρικώς τα θεμέλια τούτου εν συναγερμώ της πόλεως την 25ην Μαρτίου ενεστώτος έτους, ήρξατο δε και η ανέγερσις τούτου κατά το σχέδιον του εν Σπάρτη βυζαντινού ναού της Περιβλέπτου και ήρξατο η κατάλληλος ρυμοτομία, διά την διάνοιξιν της προς το Φρούριον από της πλατείας Υπαπαντής αγούσης οδού, ούτως ώστε η ανάβασις δι’ οχημάτων μέχρι του Φρουρίου από της πλατείας Υπαπαντής αγούσης οδού, ούτως ώστε η ανάβασις δι’ οχημάτων μέχρι της Πύλης του Φρουρίου θα γίνεται λίαν ταχέως με συντομίαν και άνεσιν”.
Μπουχός στους δρόμους της πόλης (ένα ακόμη αίτημα των Παραλιωτών) και ο Σάλμας εξηγεί πως άνοιξε ο δρόμος επίλυσης του προβλήματος: “Αναγνωρίζοντες την ανάγκην μεθοδικού και επαρκούς καταβρέγματος διά την πόλιν των Καλαμών, ηγοράσαμεν αυτοκίνητον μετασχηματισθέν εις καταβρεκτήρα, ηγείραμεν δε και επερατώσαμεν επιτυχώς την κατά της Εταιρείας Οίνων και Οινοπνευμάτων δικαστικόν αγώνα, δι' ού υπεχρεώθη αύτη οριστικώς και τελεσιδίκως, όπως παραχωρήση εις τον Δήμον δύο αυτοκινήτους καταβρεκτήρας ομοίως των εν Αθήναις λειτουργούντων, και την οποίαν υποχρέωσιν είχε παραβιάσει από του έτους 1916. Οι καταβρεκτήραι ούτοι των οποίων ο Δήμος Αθηναίων ζητηθείς μας απέστειλε περιγραφήν και εικόνας είνε του εργοστασίου (...) περιεκτικότητος και εκτοξεύσεως πέντε τόννων ύδατος. Ούτω δε, και διά της εαφρμοσθείσης ήδη από του εφετεινού θέρους χρήσεως του θαλασσίου ύδατος, ο Δήμος ιδίων μόνιμον σχετικήν υπηρεσίαν, θέλει αποτελεσματικώς δαμάση την μάστιγα της σκόνης”.
Φυτώριο δεν υπήρχε και έτσι για πράσινο στους δρόμους μεταφυτεύτηκαν δέντρα πιπεριάς ενώ κηρύχθηκε αναδασωτέα (!) η περιοχή ανάμεσα στην πλατεία και το Τελωνείο: “Αποδίδοντες την προσήκουσαν σημασίαν εις την εξυγίανσιν και καλλωπισμόν διά των δενδροφυτεύσεων, επεχηρήσαμεν τοιαύτας, μεθ’ όλην δε την ως εκ της ελλείψεως φυτωρίου δυσχέρειαν ηυδοκίμησαν εκ των μεταφυτευθεισών, υπερτετρακοσίων πιπερεών, αι 100 περίπου επί της οδού Αριστομένους και των προσκειμένων πλατειών, ωσταύτως το εις την πλατείαν Υπαπαντής δασσύλιον, ως και εις την οδόν Αναλήψεως και εις διάφορα άλλα μέρη της πόλεως συστάδες ακακιών και άλλων δένδρων. Ωσαύτως δε, κατόπιν επιμόνων αιτήσεων και ενεργειών, το υπουργείον Γεωργίας ανεκοίνωσε προς τον Δήμον, ότι υπό της αρμοδίας υπηρεσίας, εκηρύχθη αναδασωτέος χώρος άπασα η από της πλατείας Τζανή μέχρι του Τελωνείου έκτασις”.
Στα πιο σοβαρά, τα πράγματα ήταν δύσκολα και είχε ξεκινήσει μια προσπάθεια με γεωτρήσεις που έκαναν κρατικά γεωτρύπανα με την ελπίδα να βρουν νερό κάτω από το σκληρό υπόστρωμα το οποίο συνάντησαν: “Διά το ζωτικότατον και προέχον ζήτημα της υδρεύσεως, εκτός των συνεννοήσεων, εις άς, ως η παρ’ ημίν αλληλογραφία μαρτυρεί, προήλθομεν μετά του μακαρίτου Απέργη, προς ανάληψιν παρ΄αυτού της υδρεύσεως, επί τη βάσει της γενομένης παρ' αυτού μελέτης, διακοπείσης, ως εκ του επελθόντος εν τω μεταξύ θανάτου αυτού, εθεωρήσαμεν επιβεβλημένην την δοκιμαστικήν ανερεύνησιν του υπεδάφους της πόλεως διά γαιοτρυπάνου, την παραχώρησιν του οποίου ανενδότως επί τετραετίαν εργασθέντες επιτύχομεν υπό του Δημοσίου. Η συντελουμένη δε σήμερον σχετική εργασία, κατανικωμένων των συναντωμένων κατά την διάτρησιν ποικίλων δυσχερειών, θέλει μέχρι τέλους καταδείξει κατά πόσον πρέπει να εξαρτήσωμεν την ύδρευσιν της πόλεως εκ του δυνατού σχηματισμού αρτεσιανών με αναπηδών ύδωρ ή να στραφώμεν προς την παντί σθένει μεταφοράν τοιούτου εκ παρακειμένων πηγών δι' απαλλοτριώσεως τούτων. Εν πάσει περιπτώσει μέχρι σήμερον είναι εξακριβωμένον διά της γενομένης διατρήσεως, ότι μεγάλι ποσότητες ύδατος αναπαύονται επί αδιαπεράστου στερεού υποστρώματος και εις βάθος μη υπερβαίνον τα 22 μέτρα, δυνάμεναι καταλλήλως να συλλεγώσι και χρησιμοποιθώσιν εις δίκτυον επί τόπου υδρεύσεως”.
Ο πολιτισμός και ο αθλητισμός είχαν θέση στο έργο του Σάλμα, ο οποίος και ποιητής ήταν και πρόεδρος του “Μεσσηνιακού” διετέλεσε: “Εσχομεν την πρωτοβουλίαν της ανασυστάσεως της Φιλαρμονικής κιαι συντελέσαμεν, όσο ηδυνήθημεν εις την ανασύστασιν του Γυμναστικού Συλλόγου και του Προσκοπικού Συνδέσμου και πάσης άλλης ωφελίμου κινήσεως και παραστάσεως της πόλεως, και σεβασμού των δικαιωμάτων αυτής”.
Την περίοδο εκείνη επιβλήθηκε τέλος οικοδομών (η οικοδομή ήταν πάντα αντικείμενο φορολόγησης) και με τα πολλά μπήκαν στα δημοτικά ταμεία κάποια ποσά με τα οποία έγιναν και προγραμματίστηκαν έργα. Εκείνο που δεν έγινε –και υπάρχει εξήγηση– είναι τα αποχωρητήρια της Παραλίας: “Ενεκα της μόλις κατορθωτής γενομένης αποταμιεύσεως ταύτης, ανήχθημεν εις την εκτέλεσιν τμηματικών σκυροστρώσεων των κυριωτέρων οδών (πλατείας 23ης Μαρτίου, Φαρών, Εδέμ, Αναγνωσταρά) καταρτίσαντες τους σχετικούς προϋπολογισμούς και προκηρύξαντες σχετικήν δημοπρασίαν, εφ’ ης όμως ουδείς προσήλθε μειοδότης. Απεφασίσαμεν επί τη βάσει των πόρων τούτων την διενέργειαν δοκιμαστικών διατρήσεων διά γεωτρυπάνου και ηρχίσαμεν ταύτας, προς τούτοις δε απεφασίσαμεν την ανέγερσιν αποχωρητηρίου εν Παραλία θεωρούντες τούτο απαραίτητον. Αλλά δυστυχώς το Δημοτικόν Συμβούλιον διέγραψε την σχετικήν πίστωσιν επί τη ελπίδι ότι θέλει ποτέ ανεγείρει τοιούτον το Λιμενικόν Ταμείον”.
Με τα προσεχή έσοδα ο Σάλμας είχε σκοπό να κατασκευάσει έργα, κάποια από τα οποία όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια ήταν απολύτως αναγκαία: “Μέρος μεν ικανόν θέλει δαπανηθή διά την κατασκευήν και συντήρησιν οδοστρωμάτων και ρείθρων και οχετών των οδών και πλατειών της πόλεως και συνεισφοράν του Δήμου εις το "Ταμείον Μονίμων Οδοστρωμάτων", διά την ασφαλτόστρωσιν ή άλλην μόνιμον υπένδυσιν των κυριωτέρων οδών και πλατειών, συναπτομένης προς τούτο συμβάσεως μεταξύ Δήμου και Δημοσίου. Ετερον μέρος εις την βαθμιαίαν εκτέλεσιν απαραιτήτων ρυμοτομιών, το δε υπόλοιπον θέλει χρησιμοποιηθή, ως ανάλογος εγγύησις, ήτις θέλει εξασφαλίσει και ενισχύσει την, και μετ΄ άλλων οικονομικών συνδυασμών, εξεύρεσιν και προσφοράν των απαιτουμένων κεφαλαίων διά την εκτέλεσιν των απαραιτήτων (Αγοράς, Σφαγείων, Δημαρχιακού Καταστήματος και Θεάτρου, διά την εκπόνησιν του σχεδίου των οποίων και εν τω προϋπολογισμώ τρέχοντος έτους ανεγράψαμεν ανάλογον πίστωσιν), σχεδίου μελλοντικού της πόλεως, χωροσταθμίσεως και υδρεύσεως”.
Από το πρόγραμμα του Σάλμα δεν έλειψαν και οι αναφορές σε κοινωνικά ζητήματα: “Θέλω επιδιώξει την ταχυτάτην ανασύστασιν του Βρεφοκομείου και τον μετασχηματισμόν του υπάρχοντος Αλεξανδρακείου εις Δημοτικόν Νοσοκομείον ή και διά συμπληρώσεως τούτου, εξασφαλιζομένων των προς λειτουργίαν και συντήρησιν τούτων μέσων, διά της επιβολής της προνοουμένης υπό του Νόμου ειδικής φορολογίας επί των εκ της αλλοδαπής εισαγομένων”.
Μπορεί να ήταν ο μόνος από τους 9 τελικά υποψηφίους που παρουσίασε κάποιο πρόγραμμα, όμως πάτωσε στις εκλογές παίρνοντας μόλις διψήφιο αριθμό ψήφων. Δήμαρχος εξελέγη ο Βασ. Κροντήρης ο οποίος και υλοποίησε βασικά έργα από εκείνα που προαναφέρθηκαν, και κυρίως τη Λαχαναγορά και τα Σφαγεία.
[Στη φωτογραφία από το λεύκωμα των ΓΑΚ, το αναψυκτήριο στο Kάστρο την περίοδο του μεσοπολέμου]
