Για την προσωπικότητα και το έργο του μίλησαν ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος, ο δήμαρχος Καλαμάτας Θαν. Βασιλόπουλος, ο Δήμαρχος Δυτικής Μάνης Δημ. Γιαννημάρας, ο συνδικαλιστής της ΔΕΗ Αλκης Φρέσκας, ο υπογραφόμενος, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Θανάσης Χρήστου και η πρόεδρος της Ενωσης Μεσσηνίων Συγγραφέων Τόνια Παυλάκου (η οποία συντόνισε και την εκδήλωση). Προβλήθηκε βίντεο με τη δραστηριότητα του αείμνηστου δημάρχου, ενώ η κόρη του μέσα από φωτογραφία μίλησε για τον οικογενειάρχη Παναγή Κουμάντο. Η δική μου παρέμβαση που έγινε μετά από πρόταση της οικογένειας του εκλιπόντος, αφορούσε τον «πολιτικό Κουμάντο» και δημοσιεύεται στη συνέχεια ως εκφωνήθηκε ως στοιχείο της δημοτικής πολιτικής ιστορίας.
«Περιποιεί μεγάλη τιμή για μένα η πρόσκληση να μιλήσω για τον αείμνηστο φίλο Παναγή Κουμάντο, στο σημερινό πολιτικό μνημόσυνο. Και το θεωρώ ως επισφράγιση μιας μακρόχρονης φιλίας και αλληλοεκτίμησης στο πεδίο της πολιτικής, κοινωνικής και της ιστορικής αναζήτησης. Η οποία χτίστηκε μέσα από συγκλίσεις αλλά και συγκρούσεις καθώς δεν βλέπαμε πάντα από την ίδια σκοπιά τα πράγματα. Με ενοποιητικό στοιχείο όμως τον ίδιο σκοπό: Μια πόλη με υποδομές και δράσεις που θα δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις αναβάθμισης της ποιότητας ζωής σε αυτή. Και θα υποστήριζαν την αντιμετώπιση κρίσιμων ζητημάτων.
Γνωριστήκαμε σε μια δύσκολη εποχή, όταν για πρώτη φορά βρεθήκαμε αντίπαλοι στις δημοτικές εκλογές του 1986. Και ήμασταν ένα βήμα πριν την τελική ευθεία όταν ο καταστροφικός σεισμός συγκλόνισε την πόλη προκαλώντας θάνατο και καταστροφές. Πολιτική σύγκρουση πάνω σε ερείπια και με φόντο το θρήνο ήταν μια πρωτόγνωρη κατάσταση, μέσα στην οποία αναζητούσαμε ισορροπίες. Οι υψηλοί προεκλογικοί τόνοι «έπεσαν» μετά τις εκλογές, όταν μπροστά σε όλους μας τέθηκε αμείλικτα το θέμα της ανασυγκρότησης. Η οποία όπως αποδείχθηκε, είχε ως απαραίτητη πολιτική προϋπόθεση την συναίνεση.
Και ο αείμνηστος Παναγής με τον σπάνιο χαρακτήρα, την ηπιότητα που τον διέκρινε και την ευθυκρισία του, είχε μεγάλη συμβολή ώστε να επιτευχθεί κάτι τέτοιο τελικά. Η συναίνεση προϋποθέτει δημοκρατικό περιβάλλον και μεγάλες συγκλίσεις. Οι οποίες επιτυγχάνονταν μέσα από εξαντλητική συζήτηση, αμοιβαίες υποχωρήσεις και αξιοποίηση κάθε θετικής ιδέας ή πρότασης που μπορεί να κατατεθεί. Αυτό που επιτεύχθηκε δεν ήταν κάτι «προγραμματισμένο». Και δεν ήταν γραμμένο σε κάποια «πολιτική συνταγή». Ηταν μια κατάκτηση μέσα από την καθημερινή τριβή και την κοινή αγωνία για το μέλλον του τόπου. Η συμβολή του Παναγή σε αυτό ήταν ξεχωριστή καθώς στηριζόταν σε μια μεγάλη πολιτική δύναμη, τη Νέα Δημοκρατία, η απόσταση από τον αντίπαλο, το Σταύρο Μπένο, ήταν μικρή, τα προβλήματα και οι δυσκολίες ήταν μεγάλα. Δεν επέλεξε όμως τη σύγκρουση παρά το γεγονός ότι το πολιτικό περιβάλλον ήταν εξαιρετικά συγκρουσιακό. Επέλεξε τη συνεννόηση.
Ατελείωτες συζητήσεις με το δήμαρχο πριν από συνεδριάσεις για κρίσιμα θέματα, στις οποίες ενημερωνόμαστε, βρίσκαμε τον κοινό τόπο και οριοθετούσαμε τις διαφωνίες μας. Ατελείωτες συζητήσεις για κοινές δράσεις και ψηφίσματα που αντανακλούσαν με θετικό πρόσημο τους συμβιβασμούς για την προώθηση των μεγάλων θεμάτων. Ετσι προχώρησαν απρόσκοπτα τα έργα ανασυγκρότησης, πραγματοποιήθηκε η ιστορική συγκέντρωση στην Αθήνα και δόθηκαν ή επιταχύνθηκαν λύσεις σε εκκρεμή ζητήματα. Μετά λόγου γνώσεως καταθέτω τη μεγάλη συμβολή του Παναγή σε αυτή την υπόθεση. Του οποίου η αγάπη για την πόλη και τους ανθρώπους της, η ανυστερόβουλη πολιτεία του υπερνίκησαν αντιστάσεις και διχαστικές αντιλήψεις που εκδηλώνονταν με κάθε ευκαιρία.
Με τον ίδιο τρόπο πολιτεύτηκε και στη θητεία του ως δήμαρχος. Στη διάρκεια της οποίας και στην πρώτη φάση πιστώνεται με τη συνέχιση του έργου της ανασυγκρότησης της πόλης από τους σεισμούς. Ο αναλυτικός απολογισμός είναι υπόθεση του ιστορικού του μέλλοντος που θα δει σε απόσταση από συναισθηματισμούς και προσωπικές εκτιμήσεις το έργο του καθενός. Θεωρώ ως κορυφαίο έργο της δημαρχοντίας του την προτεραιότητα που δόθηκε για την υλοποίηση του προγράμματος σχολικής στέγης. Οσο ακόμη η «συμπάθεια» για το πλήγμα του σεισμού ήταν ζεστή και οι χρηματοδοτήσεις μπορούσαν να τρέξουν. Σημαντικό έργο και ο μεγάλος αγωγός ομβρίων της Ηρώων που αντιμετώπισε το σοβαρό πρόβλημα πλημμυρών σε μια ευρεία περιοχή στα ανατολικά της πόλης. Και βεβαίως ο μεγάλος πεζόδρομος της Ναυαρίνου που άλλαξε τη μορφή της παραλιακής περιοχής. «Σπρώχνοντας» τους καλαματιανούς στη «λεωφόρο μπάι πας» όπως πολιτογραφήθηκε αρχικά, και δίνοντας τη δυνατότητα να υποδεχθεί η πόλη το μεταγενέστερο «κύμα» επισκεπτών. Θεωρώ επίσης σημαντική την συμβολή του στην «αναψηλάφιση» της μάχης της Καλαμάτας στις 28 Απριλίου 1941. Με την καθιέρωση της ετήσιας εκδήλωσης μνήμης και την συμμετοχή των βετεράνων και των απογόνων των χιλιάδων στρατιωτών που βρέθηκαν εκείνες τις ημέρες στην Καλαμάτα. Μια συμβολή που υποβαθμίστηκε στη συνέχεια και ο Παναγής δεν έκρυβε τη βαθιά ενόχλησή του γι αυτό.
Από τη θέση του δημοτικού συμβούλου βρεθήκαμε "στην ίδια όχθη" σε πλείστα όσα κρίσιμα ζητήματα. Υπήρχαν και άλλα που βρεθήκαμε απέναντι ή και συγκρουστήκαμε. Αυτό δεν εμπόδισε όχι μόνον να συνυπάρχουμε, αλλά και να αναζητούμε κοινό τόπο για τα ζητήματα της πόλης. Ακόμη και τις εποχές που δεν είχαμε θεσμικό ρόλο. Συνεχίσαμε να συζητούμε για την πόλη και τα κρίσιμα προβλήματα που αντιμετωπίζει για πολλά χρόνια. Αλλοτε δημόσια και άλλοτε ιδιωτικά. Μπορώ να διαβεβαιώσω ότι είχε τη δική του αγωνία για την πόλη. Που του κληροδότησε ο πατέρας του Χρήστος Κουμάντος, ιστορικός δήμαρχος της Καλαμάτας πριν και μετά τον πόλεμο. Και την οποία βίωσε ο ίδιος στη διάρκεια της δικής του δημοτικής θητείας. Μαζί με πικρίες και απογοητεύσεις που έζησε. Αλλοτε ως "εν ενεργεία" και άλλοτε ως "πρώην" δήμαρχος. Για κάποια ζητήματα μάλιστα είχε τοποθετηθεί δημοσίως, όπως για την αναγκαιότητα επαναλειτουργίας του εργοστασίου επεξεργασίας των σκουπιδιών. Εργο που το βρήκε σε εξέλιξη όταν ανέλαβε δήμαρχος και προχώρησε σε ενέργειες τελειοποίησης του συστήματος και ασφαλούς λειτουργίας.
Ο Παναγής Κουμάντος είχε βιώσει από τα μικρά του χρόνια την περιπέτεια της χώρας. Είχε τις δικές του απόψεις για τα πολιτικά πράγματα, με ιδιαίτερη ευαισθησία γι’ αυτά που χαρακτηρίζουμε «εθνικά θέματα» που αποτυπώθηκε στο συγγραφικό του έργο. Ανεξάρτητα από διαφωνίες, η ευθυκρισία που τον διέκρινε του επέτρεπε να εκφράζει απόψεις σε ρήξη με τις παραδοχές του πολιτικού χώρου στον οποίο βρισκόταν. Προσωπικά μου είχε κάνει βαθιά εντύπωση το γεγονός ότι και δημοσία σε εκδήλωση για τις εκτελέσεις το Φεβρουάριο του 1944 αλλά και το βιβλίο του για τον πατέρα του Χρήστο Κουμάντο, κατέθεσε γεγονότα που ανατρέπουν αντιλήψεις δεκαετιών για κρίσιμες στιγμές της εθνικής αντίστασης.
Η προσέγγιση του Παναγή Κουμάντου ως «πολιτικού ανδρός» θα ήταν λειψή αν δεν γινόταν μια «επιγραφική» αναφορά τόσο για τη θητεία του στο εργατικό κίνημα, όσο και για την μεγάλη συμβολή του στην ιστορική τεκμηρίωση των γεγονότων που σημάδεψαν την πορεία του.
Ο Παναγής έφυγε και άφησε πίσω του ένα διακριτό αποτύπωμα στη ζωή της πόλης και την ιστορία της. Η σπουδαία «οικογενειακή προίκα», ο ευγενής και πράος χαρακτήρας του, η αγάπη του για την πόλη, διαμόρφωσαν μια πλούσια πολιτική, κοινωνική και συγγραφική πορεία. Η ιστορία θα περιποιήσει την τιμή που πρέπει στον αγαπητό Παναγή. Η πολιτική αν θέλει να τον τιμήσει οφείλει να υιοθετήσει εκείνα για τα οποία ο ίδιος αγωνίστηκε και υλοποίησε ως θεσμική κανονικότητα και πολιτική λειτουργία. Η οικογένειά του μπορεί να είναι περήφανη για το σύζυγο, πατέρα και παππού».
