Η έναρξη της ανασκαφής επί της Μητροπολίτου Χρυσοστόμου Θέμελη ολοκληρώνει το σχετικό πρόγραμμα από την άποψη της έρευνας και τεκμηρίωσης και εκτιμάται ότι θα δώσει πρόσθετα στοιχεία για το σχηματισμό πληρέστερης εικόνας σχετικά με το δημόσιο κτίσμα των αρχαίων Φαρών. Και η ολοκλήρωση των μελετών θα λύσει το πρόβλημα της ανάδειξης και προστασίας των στοιχείων που διασώθηκαν από την ανθρώπινη δραστηριότητα στο διάβα των αιώνων.

Η συνέντευξη της προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας Ευαγγελίας Μηλίτση-Κεχαγιά στην «Ελευθερία», απαντά άμεσα ή έμμεσα σε μια σειρά από θέματα που έχουν τεθεί σχετικά με την ανασκαφή. Και ταυτόχρονα περιγράφει σε αδρές γραμμές τον τρόπο με τον οποίο το μνημείο θα «ενσωματωθεί» στο νέο περιβάλλον του: «Τα κατάλοιπα θα μείνουν ορατά. Ο μέχρι στιγμής σχεδιασμός και συζήτηση είναι να γίνει ένα κιγκλίδωμα, που θα επιτρέπει στον περαστικό να δει και τα αρχαία από πάνω, από την οδό Χρυσοστόμου Θέμελη. Αλλά θα υπάρχει και πρόσβαση από τη βόρεια πλευρά και διαμόρφωση τέτοια, ώστε κατεβαίνοντας πολύ κοντά στο μνημείο, να μπορεί κάποιος και να σταθεί και να δει, αλλά και να ενημερωθεί, να πάρει την αρχαιολογική πληροφορία, για το τι έχει βρεθεί σε εκείνο το σημείο. Θα είναι μια στάση θέασης κι ενημέρωσης δίπλα στο μνημείο και διαμόρφωσης γύρω από το μνημείο. Αυτό που μας ενδιαφέρει πάρα πολύ, είναι να αντέξει το μνημείο στις καιρικές συνθήκες. Γιατί τώρα ότι ήταν προστατευμένο μέσα στο έδαφος, εμείς το αποκαλύψαμε. Και βγάζοντάς το στο φως γίνεται πιο ευαίσθητο. Οπότε θα ληφθούν μέτρα για τη συντήρηση του ίδιου του μνημείου και για την προστασία του, καθώς και του χώρου από τη συσσώρευση των ομβρίων υδάτων. Εκεί καταλήγουν τα νερά της γύρω περιοχής, πρέπει να δούμε τι θα κάνουμε με την απορροή. Ολα αυτά τα ζητήματα τα δουλεύουμε τώρα, έχουμε ήδη κάνει τις αναθέσεις και οι μελέτες παραδίδονται το επόμενο διάστημα. Επομένως με πάρα πάρα πολύ πίεση και ασφυκτικό χρονοδιάγραμμα προσπαθούμε να τελειώσουμε και την ανασκαφή και την ανάδειξη εντός των πλαισίων των χρονικών ορίων της προγραμματικής σύμβασης που είναι σε εξέλιξη».

Σχετικά με τα ευρήματα της αρχαιολογικής έρευνας, η κ. Μηλίτση-Κεχαγιά τονίζει ότι οι ανακοινώσεις θα γίνουν μετά την ολοκλήρωση της αρχαιολογικής έρευνας αποσαφηνίζοντας ότι πρόκειται για «δημόσιο μνημειακό έργο» των αρχαίων Φαρών: «Η εκτίμηση θα γίνει μετά την ολοκλήρωση του συνόλου της έρευνας και τότε θα γίνει και η επίσημη ανακοίνωση. Εχει συζητηθεί αυτό και αναρωτιούνται, γιατί δεν βγαίνει η Αρχαιολογική Υπηρεσία να παρουσιάσει τι βρήκε. Αυτή τη στιγμή είμαστε στη μέση της έρευνας, δεν έχει ολοκληρωθεί. Θέλουμε να συνδυάσουμε τα δεδομένα, ώστε να κάνουμε μια τεκμηριωμένη επιστημονικά ερμηνεία και παρουσίαση των δεδομένων και των συμπερασμάτων της έρευνας. Μέχρι στιγμής αυτό που έχουμε ως στοιχείο, είναι ότι έχουμε ένα τεχνικό έργο μνημειακής φύσεως. Δεν είναι ένα απλό τεχνικό έργο της αρχαιότητας, που σχετίζεται με μία δημόσια κατασκευή της πόλης είτε αυτή αφορά διαμόρφωση πρανών είτε διαμόρφωση ανδήρων και κατασκευή άλλων κτηριακών είτε παροχέτευση ομβρίων. Είναι τεχνικό έργο που σχετίζεται με τη λειτουργία της αρχαίας πόλης. Δημόσιο τεχνικό έργο μνημειακό και αυτό είναι το σημαντικό που πρέπει να κρατήσουμε. Δεν έχουμε εδώ ένα ιδιωτικό έργο της αρχαιότητας, έχουμε ένα δημόσιο έργο». Σχετικά με την παρουσίαση η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων σημειώνει με νόημα για όσους παρακολουθούν την υπόθεση: «Οταν τελειώσουμε όλη την ανασκαφή, θα είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε ολοκληρωμένα. Γιατί εμείς θα παρουσιάσουμε, δεν χρειαζόμαστε καμία επιτροπή ειδικών επιστημόνων από κάπου αλλού, γιατί εμείς είμαστε ειδικοί επιστήμονες. Η Εφορεία είναι εξαιρετικά στελεχωμένη, για να παρουσιάσουμε τα συμπεράσματα της έρευνας».

Μετά την παράθεση των σχετικών αποσπασμάτων γίνεται μια «προβολή στο μέλλον» για την ανάδειξη των αρχαιοτήτων που εντοπίστηκαν πριν από 60+ χρόνια, μπαζώθηκαν κατά παράβαση κανόνων και νόμων χωρίς να τιμωρηθεί κάποιος και είδαν πάλι το φως τους ήλιου (που δεν είναι και τόσο… ζωογόνος για τις αρχαιότητες που χρειάζονται προστασία) μετά από μια μεγάλη κινητοποίηση των καλαματιανών που αγαπούν την πόλη και την ιστορία της. Μια κινητοποίηση που ξεπέρασε τα εμπόδια, τεκμηρίωσε το μπάζωμα και βοήθησε ώστε να εντοπιστεί από τις υπηρεσίες της Εφορείας Αρχαιοτήτων ο φάκελος της ανασκαφής που είχε γίνει πριν 60+ χρόνια. Γεγονός που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο τόσο στην επανεξέταση του θέματος από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, όσο και στην έγκριση με δεδομένο το γεγονός ότι η σωστική ανασκαφή με πλήρως εντοπισμένα τα ευρήματα μπορούσε να γίνει με τη διάθεση πολύ μικρού ποσού και σε σύντομο χρόνο. Και αν παρουσιάστηκαν καθυστερήσεις αυτό οφείλεται στις επιλογές των «αρχόντων» σχετικά με τον τρόπο χρηματοδότησης του έργου και τα όσα γραφειοκρατικά εμπόδια προέκυπταν από αυτές. Ενδεχομένως και με την «ελπίδα» κάποιων ότι το έργο θα εγκαταλειφθεί. Αλλωστε ο πόλεμος των «αρχαιολατρών» κολάκων των θρησκευτικών προκαταλήψεων ούτε έχει σταματήσει, ούτε πρόκειται να σταματήσει. Και ενδέχεται να αναζωπυρωθεί όταν θα ολοκληρωθούν οι μελέτες και θα οριστικοποιηθεί η μορφή που θα πάρει η περιοχή ανάδειξης και προβολής των αρχαιοτήτων.

Όταν ολοκληρωθούν οι μελέτες και η επέμβαση ανάδειξης των αρχαιοτήτων, η πόλη θα έχει περισώσει το μοναδικό δείγμα της αρχαίας πόλης των Φαρών και εκεί έγκειται η αξία της προσπάθειας. Δεν λείπουν ασφαλώς εκείνοι που υιοθετούν το «πολύ κακό για το τίποτα» μετρώντας την… επιφάνεια των αρχαιοτήτων και την εικόνα εγκατάλειψης που είχε μέχρι τώρα η ανασκαφή. Και αυτό γιατί η γραφειοκρατία και οι σκοπιμότητες προκάλεσαν σημαντική καθυστέρηση στη συνέχεια των διαδικασιών που προβλέπονται από τη νομοθεσία. Με όπλο το σεβασμό στη διαφορετική άποψη, αυτή η προσέγγιση είναι εντελώς λανθασμένη. Η αρχαία πόλη είναι κατεστραμμένη καθώς στο ίδιο σημείο κατασκευάστηκαν πολλές πόλεις η μια πάνω στην άλλη και με τη χρήση των δομικών υλικών της προηγούμενης. Ακόμη και τις μεταπολεμικές δεκαετίες καταστράφηκαν δείγματα της αρχαίας πόλης καθώς οι εκσκαφές για νέες κατοικίες γίνονταν νύχτα και τα ευρήματα απομακρύνονταν ή θάβονταν για να μην εντοπιστούν από αρχαιόφιλους καλαματιανούς με πρώτο τον μπάρμπα Γιάννη Ταβουλαρέα που διέσωσε πλήθος αρχαίων ευρημάτων μεταγενέστερων εποχών σε διάφορα σημεία. Με δεδομένα αυτά και το γεγονός ότι η αρχαία πόλη ήταν περιορισμένη στους πρόποδες του κάστρου (και μέχρι το νεκροταφείο και τη Φραγκόλιμνα), το ζητούμενο ήταν η εύρεση και του ελάχιστου μνημειακού ίχνους αυτής της πόλης. Και αυτό τελικά είναι τα ευρήματα της ανασκαφής στη νοτιοανατολική πλευρά της πλατείας. Ασφαλώς και θα θέλαμε να υπάρχει κάτι περισσότερο, ασφαλώς και θα θέλαμε συνέχιση των ανασκαφών. Και μπορούσαμε να το πετύχουμε αν οι δημοτικές αρχές δεν έδειχναν πλήρη αδιαφορία στις συνεχείς υποδείξεις που κάναμε ελάχιστοι καλαματιανοί για 30 περίπου χρόνια. Δεν χρειάζεται να τονίσω σε αυτό το σημείο ότι οι αρχαιότητες πλήρωσαν την επίμονη άρνηση των εκκλησιαστικών αρχών που για δεκαετίες πολεμούσαν την ιδέα των ανασκαφών και ως γνωστόν «κουμαντάρουν» ψήφους πιστών. Αλλά επειδή ποτέ δεν είναι αργά και για να μην είναι αργά, ας απαιτήσουμε τη χρηματοδότηση ενός προγράμματος αρχαιολογικής έρευνας με διάφορα μέσα στους ελεύθερους χώρους γύρω από το κάστρο που θα μπορέσει να πλουτίσει τις γνώσεις μας για την αρχαία πόλη των Φαρών.

Οι αρχαιότητες της πλατείας, το κάστρο, το Κορφιωτάκειο και η Υπαπαντή αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο που προσδιορίζει την «πόλη πάνω στην πόλη» και συμπληρώνεται από μια σειρά ακόμη μνημεία. Οι αρχαιότητες όπως όλα δείχνουν θα αναδειχθούν. Το Κορφιωτάκειο ζει την εγκατάλειψη και η Περιφέρεια οφείλει να δώσει εξηγήσεις τι έγινε με την ένταξη στο ΕΣΠΑ και την εργολαβία. Το κάστρο χρειάζεται σημαντικές παρεμβάσεις. Η Υπαπαντή είναι το μόνο φροντισμένο μνημείο. Ερευνα, ανάδειξη και προστασία χρειάζονται μια σειρά ακόμη σημαντικά μνημεία όπως ο Αγιος Ιωάννης Σπηλαιώδης και ο Αγιος Σώζων. Όλα αυτά οφείλουν να βρεθούν στο κέντρο της προσοχής των αρχόντων που τρέχουν να κόψουν κορδέλες συνωστιζόμενοι γύρω από το… ψαλίδι, σε ασήμαντα έργα για τη ζωή των πολιτών και το μέλλον της πόλης. Αλλά αδιαφορούν για την ιστορία της πόλης και την ανάδειξή της.