Πρόκειται για ένα θέμα που έχει απασχολήσει πολλές φορές τις στήλες μας, πριν από μερικά χρόνια μάλιστα είχαμε κάνει εκτεταμένο ρεπορτάζ με απόψεις διακεκριμένων επιστημόνων και παραγόντων οι οποίοι αντιμετώπιζαν θετικά την πρόταση για ανασκαφές και ανάδειξη των αρχαιοτήτων.
Πολλοί από αυτούς που είναι σήμερα κάπου στα 60 θυμούνται πως, όταν πήγαιναν στο 1ο Γυμνάσιο, έπαιζαν μέσα σε αρχαίο οικοδόμημα. Το σχολείο ήταν στο σημερινό Δημοτικό Ωδείο και τα αρχαία στην πλατεία Υπαπαντής νοτίως της εκκλησίας. Και όταν ακόμη δεν είχε πέσει τσιμέντο στην πλατεία, σε πολύ μικρό βάθος και σε διάφορα σημεία σκαλίζοντας κάποιοι έβρισκαν κεραμικά, χωρίς να γνωρίζουν τι είναι.
Αναφερόμαστε στην περίοδο 1960-1961, όταν ο έφορος Αρχαιοτήτων Νίκος Γιαλούρης κάνοντας δοκιμαστικές τομές έφερε στην επιφάνεια ένα μεγάλο κτήριο δημόσιου χαρακτήρα, ίσως ένα Γυμνάσιο. Η χρονολόγηση που έχει γίνει αποφαίνεται ότι πρόκειται για κτίσμα που πρέπει να έχει κατασκευαστεί ανάμεσα στους Ελληνιστικούς και Υστερους Ρωμαϊκούς χρόνους. Πολλοί τότε μίλησαν για την αρχαία πόλη των Φαρών και λογικό θα ήταν να ξεκινήσει εκτεταμένη ανασκαφική προσπάθεια, τουλάχιστον στο χώρο της πλατείας και των δρόμων που την περιβάλλουν, έτσι ώστε να έρθει στο φως ό,τι υπήρχε κάτω από αυτή. Ενα μεγάλο κτήριο δημόσιου χαρακτήρα δεν μπορεί να είναι μόνο του… στο πουθενά. Αλλωστε τη θέση μιας αρχαίας πόλης στην περιοχή την είχε ήδη εντοπίσει από το 1911 ο Καλαματιανός καθηγητής Πανεπιστημίου Ανδρέας Σκιάς που είχε εντοπίσει θεμέλια πύργου και τείχος της κλασικής οχύρωσης των Φαρών νοτίως του Κάστρου, κάπου στη σημερινή οδό Μητροπολίτου Μελετίου, από το νεκροταφείο προς την Υπαπαντής. Θεωρούσε μάλιστα ότι το τείχος συνεχιζόταν προς το βορρά περικλείοντας το Κάστρο και τους κοντινούς λόφους. Ο ίδιος εντόπισε κοντά στο Νέδοντα, στο Λιθωμένο Φίδι, αρχαϊκές επιγραφές χαραγμένες στα βράχια. Ενώ στο διάστημα από το 1961 μέχρι το 1966 έρευνες Αμερικανών αρχαιολόγων στις Τούρλες (στο λόφο βορειοανατολικά του Κάστρου) έφεραν στο φως ευρήματα που ενισχύουν την άποψη ότι στην περιοχή του Κάστρου ήταν οι αρχαίες Φαρές. Εκτενή αναφορά στα θέματα αυτά έχει κάνει σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στην ειδική έκδοση της "Καθημερινής" για την Καλαμάτα ο καθηγητής Πέτρος Θέμελης.
Μετά από παρεμβάσεις της Εκκλησίας οι ανασκαφές σταμάτησαν και τα αρχαία σκεπάστηκαν, ενώ δεν υπήρξε κανένας ουσιαστικός έλεγχος στις εκσκαφές που έγιναν τα επόμενα χρόνια για την κατασκευή ογκωδών κτηρίων στην περιοχή. Οι λόγοι είναι προφανείς, αλλά δυστυχώς οι ζημιές έχουν γίνει "νύχτα", ενώ έχουν καταστραφεί ακόμη και τα λείψανα που είχε ανακαλύψει ο Ανδρέας Σκιάς. Απομένει όμως ο χώρος της πλατείας και παραμένει το αίτημα της λογικής, για εκτεταμένη ανασκαφική έρευνα στο χώρο αυτό.
Μια υποψήφια Πολιτιστική Πρωτεύουσα θα πρέπει να φροντίζει πρωτίστως για την ιστορία της. Ανάμεσα στους μαθητές που πηγαινοέρχονταν τότε ανάμεσα στα αρχαία ήταν και ο σημερινός δήμαρχος Παναγιώτης Νίκας. Ως εκ τούτου γνωρίζει καλά την υπόθεση, και στην τελευταία του θητεία που διακηρύσσει ότι "θα συγκρουσθεί για το συμφέρον της πόλης", ας συγκρουσθεί με τις δυνάμεις εκείνες που αντιδρούν μέχρι σήμερα στην ανάδειξη της αρχαίας πόλης, στα ερείπια της οποία έχουν χτιστεί οι διαδοχικές εκκλησίες της Υπαπαντής και άλλα κτήρια.
Ηλίας Μπιτσάνης
