Αλλά έχουν χαρακτηριστεί διατητηρέα, άλλα τα κρατούν... διατηρητέα οι ιδιοκτήτες τους που τα σέβονται και τα αγαπούν.
Η υπόθεση της διάσωσης και ανάδειξης των διατηρητέων εδώ και 30 περίπου χρόνια αποτέλεσε “προσφιλές” θέμα της ενασχόλησης με την καθημερινότητα της πόλης, όταν διαπίστωσα ότι τα μέτρα που πάρθηκαν μετά τους σεισμούς εξάντλησαν τη δυναμική τους και φαίνονταν ανεπαρκή για να διασώσουν τον ανεκτίμητης αξίας πλούτο της πόλης. Διαπίστωση που έγινε ακόμη πιο καθαρή λίγα χρόνια αργότερα όταν πλέον εκτός από τη δυναμική των μέτρων εξαντλήθηκε και η δυναμική της “αγοράς”. Κάποια κτήρια που βρίσκονταν σε ζώνες με ιδιαίτερη εμπορική αξία ανακατασκευάστηκαν με την προσδοκία της αποπληρωμής του κόστους μέσα από τα έσοδα χρήσης τους. Τα υπόλοιπα παρέμεναν και στη μεγάλη πλειοψηφία παραμένουν ερείπια, περιμένοντας είτε το θαύμα για να αναστηθούν είτε ένα “τράνταγμα” για να σωριαστούν και να αποτελέσουν απλώς παρελθόν για την ιστορική και αρχιτεκτονική κληρονομιά της πόλης.
Για πολλά χρόνια επέμενα ότι είναι ανάγκη να αντιμετωπισθεί ως ειδικό κεφάλαιο της μετασεισμικής περιόδου η υπόθεση των διατηρητέων και να αναζητηθούν τρόποι και δρόμοι διάσωσης. Λυπάμαι να το γράψω αλλά έχω την αίσθηση ότι από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 δεν έχει γίνει ποτέ συζήτηση στο Δημοτικό Συμβούλιο για το θέμα αυτό. Ούτε... για τα μάτια του κόσμου, για να φανεί ότι τέλος πάντων το βουλευόμενο σώμα της πόλης ανησυχεί, κάτι προσπαθεί να κάνει για τη σπουδαία αυτή υπόθεση. Μια αποτύπωση κάποιων κτηρίων, ορισμένες ιδέες για το θεαθήναι, κι από εκεί και ύστερα το απόλυτο χάος. Μόνο δικαιολογημένες φωνές για την επικινδυνότητα των ερειπίων που κρέμονται πάνω από τα κεφάλια των πολιτών. Οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις αποτέλεσαν και το πρόσχημα είτε για κατεδαφίσεις είτε για αποχαρακτηρισμούς. Από εκεί και ύστερα όλοι περιμένουν... καρτερικά το επόμενο βήμα για τα υπόλοιπα. Ποίο θα είναι, άγνωστον...
Το γεγονός ότι σήμερα υπάρχουν κτήρια τα οποία έχουν ανακατασκευαστεί και άλλα που κρέμονται έστω με την ελπίδα να σωθούν, το οφείλουμε σε μια πολύ σημαντική πρωτοβουλία της δημοτικής αρχής με επικεφαλής το Στ. Μπένο, να ανατεθεί μελέτη για τα διατηρητέα που ολοκληρώθηκε λίγο πριν από το σεισμό. Υπήρξε έτσι μια πλήρης καταγραφή των κτηρίων, αποτύπωση της θέσης τους με χρονολόγηση κατασκευής και μορφολογικά χαρακτηριστικά του καθενός. Ετσι μετά το σεισμό οι διαδικασίες κινήθηκαν ενωρίτερα από τις μπουλντόζες και εκατοντάδες κτήρια διασώθηκαν πληγωμένα από το σεισμό αλλά με ασπίδα προστασίας από τις κατεδαφίσεις. Και θα πρέπει να υπογραμμισθεί ιδιαιτέρως το γεγονός ότι μετά τους σεισμούς ο δήμος προχώρησε στην αγορά πολύ σημαντικών κτηρίων, σε μια προσπάθεια να τα προστατεύσει και να τα αναδείξει. Ενα πολύ μεγάλο ποσό που συγκεντρώθηκε στο δήμο ως ενίσχυση για την αποκατάσταση των ζημιών από τους σεισμούς διατέθηκε για τις αγορές αυτές. Ενώ με διάφορους τρόπους κρατικοί φορείς αγόρασαν κτήρια που περιήλθαν ουσιαστικά στην ιδιοκτησία του δήμου.
Ορισμένα από αυτά τα κτήρια ανακατασκευάστηκαν, φιλοξένησαν και φιλοξενούν σημαντικές δραστηριότητες της πόλης. Αρκετά χρησιμοποιήθηκαν από τις υπηρεσίες του δήμου πριν μετακομίσουν σε άλλα σημεία και τελευταίως στο νέο δημαρχείο. Κάποια έμειναν στη μέση και ανάλαβαν ουσιαστικά ιδιώτες να ολοκληρώσουν τις κατασκευές δίνοντας ζωή (όπως είναι η Συλλογή Παραδοσιακής Φορεσιάς “Βικτωρία Γ. Καρέλια”). Και δυστυχώς υπάρχουν ακόμη κτήρια δημοτικής ιδιοκτησίας που περιμένουν το “θαύμα” για να διασωθούν, κάτι που δεν μπορεί να γίνει με ικριώματα προστασίας των πεζών και... περιτύλιγμα με πανιά για να κρυφτεί η ασχήμια στο κέντρο της πόλης.
Ακραίο δείγμα εγκατάλειψης αποτελεί το αρχοντικό Εφεσίων στην πλατεία Μαυρομιχάλη, το οποίο από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 πέρασε στην ιδιοκτησία του γαλλικού κράτους και στέγασε το Γαλλικό Ινστιτούτο. Δωρήθηκε στο δήμο μετά τους σεισμούς, και αυτός με τη σειρά του το παραχώρησε στο υπουργείο Πολιτισμού την εποχή που ήταν γενικός γραμματέας ο αείμνηστος Παναγιώτης Φωτέας με την ελπίδα ότι θα χρηματοδοτηθεί η αποκατάστασή του. Και στέκει ακόμη εκεί περιμένοντας την κρατική φροντίδα, με τις εξαιρετικές οροφογραφίες να κινδυνεύουν όλο και περισσότερο από τη φθορά του χρόνου. Στην ουσία κανένας από εκείνη την εποχή δεν ενδιαφέρθηκε παρά μόνον περιστασιακά, παρά το γεγονός ότι πρόκειται για το αξιολογότερο ίσως κτήριο αυτής της κατηγορίας. Ισως να περιμένουν οι άρχοντες τους Γάλλους να... ευαισθητοποιηθούν και να βάλουν το χέρι στην τσέπη για να κάνουν την μεγάλου κόστους πλέον επέμβαση. Από το υπουργείο Πολιτισμού δεν φαίνεται απολύτως τίποτε, είναι ζήτημα και αν γνωρίζουν την υπόθεση στην πολιτική ηγεσία του.
Αλλά και το αρχοντικό Κορφιωτάκη δεν πάει πίσω. Μια “πονεμένη” ιστορία κατεδάφισης ενός μνημείου για το οποίο η δικαιοσύνη μετά από χρόνια αποφάνθηκε πως “ούτε γάτα ούτε ζημιά” και το υπουργείο χρηματοδότησε το δήμο για την αποκατάσταση με... νταμαρόπετρα. Αλλά ούτε και αυτή ολοκληρώθηκε, κάποια χρήματα που έδωσε το υπουργείο Πολιτισμού στο δήμο μάλλον λοξοδρόμησαν για άλλες δουλειές και το κτήριο παραμένει γιαπί εδώ και 20 χρόνια περίπου, ίσως και παραπάνω. Το κτήριο είναι της Εκκλησίας, κατά καιρούς όλο και κάτι λέγεται, αλλά έργο αποκατάστασης δεν φαίνεται ακόμη στον ορίζοντα. Και ας είναι το μοναδικό δείγμα αρχιτεκτονικής της περιόδου τουρκοκρατίας, το μοναδικό αρχοντικό – πύργος που διασώθηκε μέχρι τις ημέρες μας, η κατοικία του τελευταίου βοεβόδα και ένα κτήριο που εξυπηρέτησε κοινωνικές ανάγκες της πόλης.
Αν βεβαίως κράτος και δήμος αντιμετωπίζουν με αυτό τον τρόπο σημαντικά κτήρια, μπορεί να σκεφθεί κανένας πώς μπορεί να αντιμετωπίσει το κόστος ένας ιδιώτης. Ο οποίος βεβαίως θα πρέπει να αναζητήσει σημαντικά ποσά, να τραβήξει έναν... γολγοθά με τις αναγκαίες διαδικασίες και να βρει τρόπο που θα αποσβέσει τη δαπάνη. Μόνο και μόνο για να μείνει στην ιδιοκτησία του. Θα ήταν ευχής έργον να ευοδωθούν κάποιες πρωτοβουλίες για ειδικές ξενοδοχειακές χρήσεις ορισμένων τέτοιων κτηρίων, αλλά θα το δείξει ο χρόνος. Και στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε ότι δεν ισχύει η εξίσωση “διατηρητέο= πλούσιος ιδιοκτήτης”. Πολλά από τα παλιά κτήρια βρέθηκαν στην ιδιοκτησία ανθρώπων που δεν μπορούν στοιχειωδώς να τα συντηρήσουν και φυσικά δεν υπάρχει καμία προοπτική ανακατασκευής. Αλλωστε τα περισσότερα βρίσκονται σε μη “εμπορικές” περιοχές της πόλης και δύσκολα προσβάσιμες, πράγμα που σημαίνει ότι κανένας δεν μπορεί να προσδοκά έσοδα ή, πολύ περισσότερο, την κατασκευή κατοικίας σε σημεία όπου τις περισσότερες ώρες της ημέρας δεν μπορεί ούτε να προσεγγίσει.
Κάπως έτσι έχουν τα πράγματα: Ενα σημαντικό μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς σώθηκε και πρέπει να αναζητηθούν τρόποι ανάδειξής του. Ενα άλλο όμως καθόλου ευκαταφρόνητο μέρος έχει εγκαταλειφθεί, πολλές φορές χωρίς καμία ελπίδα ανακατασκευής, εκτός αν υπάρξει κάποιο γενναίο χρηματοδοτικό πρόγραμμα από την Ευρωπαϊκή Ενωση ή το ειδικό ενδιαφέρον κάποιου ιδιώτη που έχει τα μέσα να σώσει το κτήριο. Πριν από 10 χρόνια, στη στήλη που κρατούσα στην “Ελευθερία” έγραφα (15-6-2008) ότι υπάρχουν οι άνθρωποι που μπορούν να δημιουργήσουν ένα κίνημα με σύνθημα “Σώστε τα διατηρητέα πριν είναι αργά”, αρκεί να σηκωθούν από τον καναπέ και να αντιληφθούν ότι το μέλλον της πόλης είναι στα χέρια τους. Το ίδιο μπορώ να ισχυριστώ και σήμερα, με την ελπίδα αργά ή γρήγορα να συνειδητοποιηθεί η σημασία αυτής της υπόθεσης για το μέλλον μιας πόλης, της οποίας οι άρχοντες επαίρονται για την... ευρωπαϊκότητά της.
Υ. Γ: Μέρα που είναι δεν μπορεί παρά να σημειώσω δύο σημαντικές πρωτοβουλίες: Αυτήν που έχουν αναλάβει μια σειρά από συλλογικότητες (Καλαμάτα 2030, ΕυΤόπος, Ο Σπόρος, Ομάδα Πάμε Βόλτα, Φωτογραφική Ομάδα Καλαμάτας) με τίτλο “Οι φωνές μέσα από τα κτήρια – Η ιστορία των κτηρίων της Καλαμάτας” η οποία παρουσιάζεται σε συνέντευξη Τύπου. Αλλά και την παρουσίαση του νέου βιβλίου της προϊσταμένης των ΓΑΚ Μεσσηνίας Αν. Μηλίτση-Νίκα για τα ταφικά μνημεία του νεκροταφείου Καλαμάτας. Καλή επιτυχία...
