Ετσι προέκυψε στο πέρασμα του χρόνου το “συγκοινωνιακό” ως πρόβλημα των πόλεων τόσο στην μετακίνηση εντός όσο και εκτός από αυτές. Στην Καλαμάτα υφίσταται από το μεταίχμιο του 19ου με τον 20ό αιώνα αλλά οι λύσεις που έχουν δοθεί δεν παρακολουθούν την εξέλιξη.
Στον αρχικό πυρήνα της πόλης οι “εξοχές της” ήταν στον Αγιάννη κατά το Χρυσοσπάθη, γεγονός που υποδηλώνει ότι δεν χρειαζόταν ούτε... άμαξα για να μετακινηθεί κάποιος. Αυτή έγινε αναγκαία όταν άρχισε να δημιουργείται ο οικισμός της Ανατολικής Παραλίας. Με τα δεδομένα εκείνης της εποχής ήταν δύο διαφορετικές πόλεις με τη μικρότερη να αποτελεί και τη βασική “είσοδο” στη μεγαλύτερη. Η συγκοινωνία μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν κυρίως μέσα από το θαλάσσιο δρόμο, γεγονός που εξηγεί και την ανάπτυξη του οικισμού της Παραλίας μέσα από μια διπλή επίδραση: ως χώρος υποδοχής επιβατών αλλά και ως τόπος αναψυχής των εχόντων της πόλης. Και παλαιότερα έχω γράψει την ξεκαρδιστική περιγραφή που έκανε ο ποιητής Γεώργιος Δροσίνης σε κείμενο του 1884 στη “Νέα Εστία” όταν έφθασε με πλοίο στην Παραλία και μετακινήθηκε στην πόλη: «Η μεταξύ του επινείου και της κυρίας πόλεως συγκοινωνία εκτελείται δι’ αμαξών, ων αι πλείσται είναι πενιχραί και γεγηρακυίαι επί τοσούτον, ώστε ενώ κυλινδρούνται επί της οδού, οι εν αυταίς επιβάται ακούοσι τρίζοντα μέχρι συντριβής τα ξύλα και τα σίδερα, αναγκάζονται δε να συγκρατώνται στερεώς επί των αχυρίνων προσκεφάλων, ίνα μη εκσφενδονισθώσιν εις τον αλευρώδη κονιορτόν της οδού, να τηρώσι δ’ έτι συνεσφιγμένας τας σιαγόνας και υπομονητικώς σιγαλά τα χείλη αν δεν θέλωσι να κατακόψωσι διά δηγμάτων την γλώσσαν αυτών κατά τους αλλεπαλλήλους της αμάξης κλονισμούς». Χαρακτηριστική της εποχής η περιγραφή δημιουργεί “εικόνες” για τον τρόπο μετακίνησης, ίσως και μέσα από την υπερβολή της λογοτεχνικής γλώσσας. Κατάσταση η οποία έχει την εξήγησή της καθώς η Αριστομένους δεν ήταν παρά ένας χωμάτινος διάδρομος που ένωνε την Παραλία με την Καλαμάτα, όπως τον άνοιξαν με τα χέρια σκάβοντας οι εργάτες. Ούτε... στουρνάρι δεν είχε πέσει ακόμη και η Φαρών (δημοτική οδός) υπήρχε στη... φαντασία των Καλαματιανών. Η Ακρίτα (Αντιβραχίονος) ήρθε πολύ αργότερα.
Τα επόμενα χρόνια ουσιαστικά αναπτύχθηκε η πρώτη “βιομηχανική περιοχή” σε εγγύτητα με το λιμάνι γύρω από τον σιδηροδρομικό σταθμό αυξάνοντας τις ανάγκες μετακίνησης αλλά και το μεταφορικό έργο, γεγονός που κατέστησε βιώσιμη την κατασκευή γραμμής τραμ η οποία θα συνέδεε την πόλη με την Παραλία. Κάτι που έγινε το 1909 και η αθηναϊκή εφημερίδα “Εμπρός” μας πληροφορεί εκείνο το καλοκαίρι: «Η οφειλομένη εις τον πρώην δήμαρχον ιατρόν κ. Γεωργ. Κουτσομητόπουλον συγκοινωνία διά των ηλεκτρικών τροχιοδρόμων έδωκεν νέαν όλως ζωήν εις την πάντοτε προς την πρόοδον χωρούσαν πόλιν μας. Τα μικρότερα μεν των Αθηνών πολύ όμως κομψότερα και πολυτελέστερα εκείνων οχήματα της υπό την διεύθυνσιν του κ. Απέργη εταιρίας κατάμεστα πάντα μεταφέρουν τον κόσμον εις τα διάφορα σημεία της πόλεως. Το απόγευμα ιδίως και τας εσπερινάς ώρας όλοι οι Καλαματιανοί συνοδεύοντες τους γνωστούς των εκ των πολλών παρεπιδημούντων ενταύθα ξένων μεταβαίνουσιν εις τα διάφορα εξοχικά και ψυχαγωγικά κέντρα και ιδίως εις την ωραίαν μας παραλίαν την οποία κολακεύονται ν’ αποκαλούν “το Φάληρό μας”. Η εταιρία ενθουσιασμένη εκ της μέχρι τούδε επιτυχίας της επιχειρήσεώς της, την οποίαν δεν είχον την πρωτοβουλίαν ν’ αναλάβουν οι τόσοι κεφαλαιούχοι μας, παρήγγειλεν εις Μόναχον εξ ακόμη οχήματα διά την εξυπηρέτησιν των ήδη υπαρχουσών γραμμών, σκέπτεται δε όπως μέχρι του επομένου έαρος κατασκευάση δύο εισέτι γραμμάς, μίαν από της κεντρικής πλατείας της 23 Μαρτίου μέχρι παραλίας διά του ανατολικού μέρους της πόλεως και της Λεωφόρου Φαρών και ετέραν από της ιδίας πλατείας μέχρι των προαστείων Γιαννιτσάνικα και Αλμυρός διά των συνοικιών Αγίου Νικολάου και Φυτειάς, της πλατείας Αρεως και της οδού Λακωνικής, διανοιχθησομένης εις ευρείαν λεωφόρον». Το σχέδιο επέκτασης υλοποιήθηκε στο μισό με τη δημιουργία “θηλειάς” από Υπαπαντής – Αριστομένους – Τελωνείο – Φαρών – Φραγκόλιμνα.
Το τραμ άντεξε 20 χρόνια για να “υποκύψει” στο αστικό λεωφορείο. Και με αφορμή την υπογραφή πλέον σύμβασης για αστική συγκοινωνία με λεωφορεία έγραφε η “Σημαία” το 1938: «Οι κυριώτεροι όροι οίτινες πρέπει να μη λείπουν εκ της κατηρτισθησομένης συμβάσεως είναι η πύκνωσις των δρομολογίων και η επέκτασις τούτων εις ωρισμένα σημεία των Καλαμών, όπου δεν είχε επεκταθεί η τροχιοδρομική συγκοινωνία. Καθ΄ημάς είναι ενδεδειγμένον να εξυπηρετηθούν και οι εκατέρωθεν της οδού Μεσσήνης οικούντες διά της επεκτάσεως της συγκοινωνίας τουλάχιστον μέχρι του παλαιού γηπέδου του Απόλλωνος (σ.σ. σημερινό Δημαρχείο). Επίσης ενδείκνυται να επεκταθή η δι’ αυτοκινήτου συγκοινωνία κατά πεντακόσια μέτρα ανατολικώτερον του Ανατολικού συνοικισμού προσφύγων Παραλίας, προς την Αγ. Σιών. Τώρα που πρόκειται να συμπληρωθούν τα λιμενικά έργα Καλαμών και να κατασκευασθή και ο δεύτερος αντιβραχίων, επιβάλλεται όπως η γραμμή επεκταθή πολύ πέραν του προσφυγικού συνοικισμού, όχι μόνον διά την εξυπηρέτησιν των προσφύγων και των πέριξ οικούντων, αλλά και χάριν των συμπολιτών που θα θέλουν να ευρίσκουν μεγαλυτέραν ψυχαγωγίαν εκείθεν του δευτέρου αντιβραχίονος. Το τμήμα εκείνο της της Παραλίας μετά μίαν τριετίαν θα είναι το μάλλον περίβλεπτον. Αλλο τμήμα που πρέπει απαραιτήτως να εξυπηρετηθή διά της νέας συγκοινωνίας είναι το προς την πλατείαν των ασκήσεων τμήμα. Εχομεν την γνώμην ότι πρέπει το τέρμα της διακλαδώσεως αυτής να φθάνη μέχρι του αγροκηπίου των Γεωργικού Επιμελητηρίου. Κατ’ αυτόν τον τρόπον, υπό την προϋπόθεσιν ότι το δρομολόγιον θα είναι πυκνώτατον θα δυνάμεθα να είπομεν ότι έχομεν συγχρονισμένην συγκοινωνίαν. Είναι περιττόν να σημειώσομεν ότι η συγκοινωνία είναι μέσον εκπολιτισμού και προόδου. Η δημοτική αρχή θα έχη, ελπίζομεν, μεριμνήσει περί όλων αυτών και θα έχη αντιληφθή ότι και η επιθυμία της πόλεως συμπίπτει προς τας συστάσεις μας αυτάς [...] Η πόλις δεν είναι μόνον η λεωφόρος Φαρών, η λεωφόρος Αριστομένους και η Παραλία. Η πόλις επεκτείνεται και προς άλλα σημεία πυκνώς κατωκημένα, τα οποία έχουν ίσα δικαιώματα επί της στοργής του Δήμου Καλαμών».
Οι επεκτάσεις έγιναν τα μεταπολεμικά χρόνια και ακολουθούσαν ουσιαστικά αυτή τη λογική που φθάνει μέχρι σήμερα με επεκτάσεις σε περιοχές συγκεντρωμένου “πληθυσμού”. Και ενώ δεν έχει αλλάξει τίποτε σε αυτή τη λογική, άλλαξαν ριζικά τα πράγματα με την έκταση της πόλης, τη συγκέντρωση υπηρεσιών, τα μέσα μεταφοράς και την αυτοκίνηση. Η πόλη επεκτάθηκε και συνεχίζει να επεκτείνεται σε περιοχές που δεν εξυπηρετούν οι σημερινές γραμμές, οι κάθε είδους υπηρεσίες συγκεντρώθηκαν στο κέντρο, οι κάτοικοι προσπαθούν να προσεγγίσουν το κέντρο με τα ιδιωτικά τους αυτοκίνητα, τα ταξί προσφέρουν ευέλικτες σχετικά υπηρεσίες και αναλόγως ατόμων με ανταγωνιστικό κόμιστρο. Μεγάλη εικόνα καθόλου... ευρωπαϊκή κατά πώς θέλουν να μας λένε για την πόλη οι “άρχοντες” που κοιτάζουν καθημερινά τον καθρέφτη τους για να τους πει πόσο ωραία τα λένε και τα κάνουν. Η ανάγκη πεζοδρομήσεων αδήριτη για να αναπνεύσει η πόλη. Αργά ή γρήγορα, επί τούτου ή επί τη ευκαιρία, κάποια στιγμή λογικά θα γίνουν αν και η λογική παραβιάζεται από τους “εκλεκτούς του λαού” των οποίων το όραμα σταματάει στις πλακοστρώσεις, στα δίκτυα εξυπηρέτησης “πελατών” και τις επιθυμίες λόμπι πίεσης (επί το... καλλιτεχνικόν). Σε κάθε περίπτωση προϋπόθεση είναι η εξασφάλιση δυνατότητας πρόσβασης και αυτό δεν μπορεί παρά να γίνει παρά μόνο με την οργάνωση της “συγκοινωνίας”. Και αυτό προϋποθέτει ανάλυση των αναγκών, μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης, λύσεις που απαιτεί μια “ευρωπαϊκή” προοπτική της πόλης και μέσα με τα οποία μπορεί να επιτευχθεί αυτό. Λύσεις που θα πρέπει να ενσωματώνουν υφιστάμενους φορείς με την προϋπόθεση προσαρμογής τους στις νέες ανάγκες, να αξιοποιούν τις τεχνολογικές εξελίξεις για μια πόλη “καθαρή” από ρύπους και τα μέσα σταθερής τροχιάς όπου μπορούν να δρομολογηθούν.
Θα μου πείτε τώρα ότι κάνω... ασκήσεις επί χάρτου. Κάπως έτσι όμως ξεκινάνε όλα, αν θέλουμε να αλλάξουμε κάτι. Με την προϋπόθεση ότι θα βρεθούν εκείνοι οι οποίοι θα αναλάβουν να υλοποιήσουν τα σχέδια για την πόλη του μέλλοντος. Από θέσεις ευθύνης για τη διαχείρισή του γιατί θα το ζήσουν αυτοί και τα παιδιά τους. Και αν αυτό παραπέμπει στις επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις, θα έρθουν και αυτές. Το απογοητευτικό σήμερα μπορεί να γίνει ελπιδοφόρο αύριο από εκείνους οι οποίοι πιστεύουν ότι μπορεί να είναι τέτοιο και θέλουν να καταθέσουν την προσπάθειά τους γι’ αυτό. Χωρίς ελιτίστικες και λαϊκίστικες συμπεριφορές, με ορθολογισμό και όραμα, με αγάπη για την πόλη και τους ανθρώπους της, που πρέπει να εκφραστούν στα όργανα διεύθυνσης των κοινών υποθέσεων. Στα οποία έχουν θέση όλοι ανεξάρτητα χωρίς καμία διάκριση...