Φυσικά και η εξέλιξη αυτή δεν είναι τοπικό πρόβλημα, όμως επιβάλλει μέτρα στο σχεδιασμό της πόλης που θα μπορούσαν να περιορίσουν τους κινδύνους. Φέτος το πρόβλημα έγινε απολύτως εμφανές με το τρίπτυχο ξηρασία, καύσωνες, πυρκαγιές και θέτει επί τάπητος την ευθύνη των αρχόντων για τη διαχείριση της νέας κατάστασης. Το κείμενο που ακολουθεί είναι γραμμένο πριν από 3,5 χρόνια. Θα το χαρακτήριζα ως “προφητικό” και φυσικά επίκαιρο, ως εκ τούτου ενδεχομένως χρήσιμο για να αναδημοσιευτεί:
«Εισαγωγή για την είδηση που δημοσιεύτηκε πριν λίγες ημέρες στην “Ελευθερία” και αφορούσε συμπεράσματα πανεπιστημιακής έρευνας στην Πολυτεχνική Σχολή του Νιουκάστλ σχετικά με τους κινδύνους από την κλιματική αλλαγή. Το συμπέρασμα από την έρευνα είναι ότι η Καλαμάτα βρίσκεται ανάμεσα στις 30 ευρωπαϊκές πόλεις που κινδυνεύουν περισσότερο από το συνδυασμό συχνών εμφανίσεων παρατεταμένης ξηρασίας και ασφυκτικού καύσωνα. Και αν το περιορίσουμε στην Ελλάδα, βρίσκεται στην πεντάδα αυτών των πόλεων μαζί με Αθήνα, Πειραιά, Ηράκλειο και Πάτρα. Σε ορισμένες περιοχές οι ξηρασίες ενδέχεται να είναι 14 φορές χειρότερες από αυτές που έχουμε γνωρίσει. Πολύ άσχημα τα νέα λοιπόν και φυσικά δεν συντρέχει λόγους πανικού αλλά ψυχραιμίας.
Το πώς μεταφράζεται αυτή μας το λένε οι επιστήμονες που πραγματοποίησαν την έρευνα. Η εκ των επικεφαλής της έρευνας Σέλμα Γκερέιρο προσδιορίζει τον κίνδυνο: “Αν και ο ευρωπαϊκός νότος είναι συνηθισμένος στην αντιμετώπιση των ξηρασιών, οι αλλαγές που έρχονται μπορεί να ξεπεράσουν το σημείο θραύσης”. Η ανάγκη για σχέδιο αντιμετώπισης αυτών των αλλαγών εκφράζεται από τον επικεφαλής της έρευνας Ρίτσαρντ Ντόουσον: “Είναι επείγουσα ανάγκη να σχεδιάσουμε και να προσαρμόσουμε τις πόλεις μας για να αντιμετωπίσουμε αυτές τις μελλοντικές συνθήκες”. Η προτροπή ασφαλώς έχει θεωρητικό χαρακτήρα, υπογραμμίζει όμως την ανάγκη των ιδιαίτερων μελετών σχετικά με τα μέτρα που είναι αναγκαία για την αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων. Πάντα σε τοπικό επίπεδο και μέχρι το σημείο που η οργανωμένη κοινότητα μπορεί να αντιμετωπίσει μια παγκόσμια απειλή. Ως εκ τούτου το πρώτο ζήτημα είναι να εγγραφεί το θέμα στην ατζέντα ενδιαφερόντων κεντρικής και τοπικής εξουσίας, προκειμένου να σχεδιαστούν νομοθετικά μέτρα και οι υποδομές που είναι αναγκαίες. Να ανησυχήσουμε δηλαδή για την υπόθεση, να μην θεωρήσουμε ότι είναι “επιστημονικές φαντασιώσεις” και να αναζητήσουμε τις αναγκαίες ισορροπίες σε σχέση με πιθανά μέτρα.
Φέτος νομίζω πως όλοι κατάλαβαν ότι η απειλή για τον τόπο από φαινόμενα ξηρασίας είναι τεράστια και ότι αυτά που θεωρούσαν οι περισσότεροι τα προηγούμενα χρόνια ως υπερβολές επιστημόνων, οικολόγων και οικολογούντων είναι υπαρκτή απειλή. Η ξηρασία... δεν προειδοποιεί πότε θα εμφανιστεί. Δεν υπάρχουν αξιόπιστα μοντέλα μακροπρόθεσμης πρόγνωσης του καιρού καθώς οι παράγοντες είναι πολλοί και ευμετάβλητοι. Ετσι όλοι φέτος τρίβαμε τα χέρια μας για μια εντυπωσιακά καλή παραγωγή ελαιολάδου και ξαφνικά έπεσε πανικός: Η ανομβρία έφερε σε οριακό σημείο τα περισσότερα ελαιοπερίβολα (εκτός από τις φωλιές που... ευλόγησαν οι τοπικές βροχές), κάποιοι έσπευσαν να μαζέψουν ελιές όπως όπως με τη βοήθεια... ειδικών της καταστροφής. Και πάνω που είπαμε ότι είμαστε μπροστά στη μεγαλύτερη καταστροφή που θα μπορούσαμε να σκεφθούμε, άρχισαν κάτι βροχές, πήραν πάνω τους αρκετές ελιές και η καταστροφή αποφεύχθηκε, όχι όμως και οι ζημιές. Από εκεί και ύστερα η βροχή το γύρισε στο... τσάμικο, άρχισε να βρέχει ακατάπαυστα, τρομάξαμε να μαζέψουμε τις ελιές με πρωτοφανή καθυστέρηση.
Την εποχή της ανομβρίας θυμήθηκαν όλοι ότι θα πρέπει να... ποτίζονται οι ελιές και άρχισε ένας αγώνας δρόμου με... ιδέες για πότισμα. Και άλλα φράγματα, ενώ το Φιλιατρινό δεν έχει λειτουργήσει ακόμη προκαλώντας εύλογα ερωτηματικά και ανησυχίες, γεωτρήσεις (χωρίς να το λένε) και πλειοδοσία παραγόντων για τη σωτηρία της αγροτικής παραγωγής.
Οταν... πέρασε η μπόρα της ανομβρίας επιστρέψαμε στα καθ' ημάς και δεν βλέπω πουθενά ειλικρινή ανησυχία για το ενδεχόμενο επανάληψης του φαινομένου. Δείγμα προχειρότητας των “αντιδράσεων” και απουσίας πραγματικού προβληματισμού για τα μέτρα που πρέπει να παρθούν. Χωρίς σχέδιο διαχείρισης της ανομβρίας (και συνεπακόλουθα της ξηρασίας) τα επόμενα χρόνια θα βρεθούμε δυστυχώς σε πολύ δυσάρεστες καταστάσεις. Χωρίς νερό παραγωγή δεν υπάρχει, χωρίς παραγωγή ζωή δεν υπάρχει, χωρίς παραγωγή χωριά και πόλεις θα πεινάσουν. Απλά και ωμά για όσους δεν έχουν ακόμη καταλάβει ποια είναι η κινητήρια δύναμη στο νομό και για ποια πρέπει πρωτίστως να φροντίσουμε.
Υπάρχει μια θεωρητική προσέγγιση του ζητήματος διαχείρισης του κινδύνου της ξηρασίας που επισημαίνει ότι τα έργα για νέες πηγές άντλησης νερού προσκαίρως δίνουν κάποιες λύσεις αλλά ταυτοχρόνως αυξάνουν τη ζήτηση για νερό και ως εκ τούτου δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος. Πράγμα που σημαίνει ότι ο οποιοσδήποτε σχεδιασμός πρέπει να είναι προσεκτικός και ισορροπημένος έτσι ώστε να είναι και αποτελεσματικός. Ακόμη χειρότερα όταν... δεν υπάρχει σχεδιασμός, κάτι που οδήγησε σε ιδιωτικές υποδομές απίστευτης σπατάλης νερού, με τις γεωτρήσεις να ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια και την υφαλμύρωση να μας έχει προ πολλού χτυπήσει την πόρτα. Σε όλη τη συζήτηση η υπόθεση εξοικονόμησης νερού και κατανομής ανάμεσα στους χρήστες βρίσκεται στην πρώτη γραμμή. Είναι μια ιστορία που προκαλεί τριβές και εντάσεις ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες πληθυσμού, κάτι που έχουμε ζήσει (και ζούμε) πολλές φορές όταν από το ίδιο δίκτυο νομίμως ή παρανόμως εκ παραλλήλου με την ύδρευση γίνεται και άρδευση των κτημάτων. Βασική προϋπόθεση για την εξοικονόμηση, πέρα από τη λελογισμένη χρήση (άντε να πείσεις τώρα), είναι ο περιορισμός στο ελάχιστο των απωλειών. Θα είχε ενδιαφέρον μια μελέτη για την Καλαμάτα (κάποια στοιχεία έχει σίγουρα η ΔΕΥΑΚ) για παράδειγμα, για να δούμε πόσες είναι οι απώλειες του δικτύου, τόσο μόνιμες όσο και τυχαίες καθώς οι βλάβες λόγω παλαιότητας του δικτύου αλλά και ανθρώπινων επεμβάσεων είναι αλλεπάλληλες. Αλλά και τι πρέπει να γίνει σχετικά με αυτό. Για την Καλαμάτα και την ευρύτερη περιοχή η εξοικονόμηση περνάει και μέσα από την αξιοποίηση των τεράστιων ποσοτήτων που εκβάλλουν από τον βιολογικό καθαρισμό στη θάλασσα. Νερό που με την κατάλληλη επεξεργασία μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε απ' ευθείας για άρδευση πολύ μεγάλων εκτάσεων, είτε για τον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα. Μια παλιά ιστορία με την οποία δεν έχει ασχοληθεί καμία δημοτική αρχή έστω και... ακαδημαϊκά.
Ξηρασία, καύσωνας και πράσινο πάνε μαζί. Το αστικό και περιαστικό πράσινο δεν αποτελούν μόνον πνεύμονες οξυγόνου για τις πόλεις αλλά και φυσικό κλιματιστικό στις δύσκολες καταστάσεις. Αμέτρητες φορές κατά το παρελθόν έχουμε ασχοληθεί επίμονα με την υπόθεση του αστικού πρασίνου που είναι στο κατώτερο δυνατό επίπεδο, σε αναλογία τετραγωνικών με κατοίκους. Αλλά και με την αδιαφορία των δημοτικών αρχών να σχεδιάσουν παρεμβάσεις υψηλού πρασίνου στους δημόσιους χώρους, το οποίο μερικές φορές... διώκεται και από περιοίκους, άλλοτε γιατί εμποδίζει τη θέα, άλλοτε γιατί φοβούνται πως θα ανέβουν... κλέφτες στο μπαλκόνι και άλλοτε επειδή έχουν προτίμηση στο τσιμέντο και τις πλακοστρώσεις.
Το περιαστικό πράσινο μειώθηκε δραματικά από τις συμπαγείς επεκτάσεις του σχεδίου και στο τέλος θα υπάρχουν μόνον δείγματα σε αυλές μικρών ή μεγάλων οικοδομών. Στη βόρεια πλευρά της πόλης πέρα από την πλήρη τσιμεντοποίηση ορισμένων λόφων, ο αυτοκινητόδρομος “έφαγε” ουκ ολίγες εκτάσεις σε μια επιμήκη ζώνη. Το περίφημο περιαστικό άλσος Βελανιδιάς έμεινε κενό γράμμα, οι καλύτερες των προθέσεων εγκαταλείφθηκαν στην τύχη τους. Οσο για το περιβαλλοντικό πάρκο του Νέδοντα, μπορεί να... περιμένει. Προέχει μια ακόμη μεγάλη κατασκευή στη ζώνη που θα έπρεπε να αναπτυχθεί. Η πόλη δείχνει να αγνοεί προκλητικά τη φυσική της προίκα σε απόσταση αναπνοής από το δομημένο περιβάλλον. Ενα απίστευτης ομορφιάς φαράγγι με έργα μνημειακής αξίας έχει εγκαταλειφθεί στην τύχη του, αντί να αποτελεί πηγή ζωής και χώρο δραστηριοτήτων για κατοίκους και επισκέπτες.
Αν οι καύσωνες απαιτούν... κλιματισμό, αυτός θα έπρεπε να υπάρχει σε ανοιχτούς δημόσιους χώρους. Αν οι καύσωνες απαιτούν καταφύγιο, αυτό θα έπρεπε να είναι το φαράγγι του Νέδοντα. Τελικά αν ανησυχούμε για τα φαινόμενα που περιγράφει η μελέτη της Πολυτεχνικής Σχολής του Νιουκάστλ, δεν έχουμε να κάνουμε τίποτε περισσότερο από αυτό που υποδεικνύει: “Είναι επείγουσα ανάγκη να σχεδιάσουμε και να προσαρμόσουμε την πόλη μας για να αντιμετωπίσουμε αυτές τις μελλοντικές συνθήκες”.
Το χρειαζόμαστε πρωτίστως αυτοί που ζούμε στην πόλη και πολύ περισσότερο οι νεότερες γενιές. Το χρειάζονται και οι επισκέπτες, για την προσέλκυση των οποίων όλοι κόβονται, νομίζοντας ότι η Καλαμάτα ανακάλυψε το... κοκαλάκι της νυχτερίδας και μπορεί να πορεύεται αιωνίως με αυτοθαυμασμούς περί παραδείσου. Ο χαβαλές είναι ψυχοχαλαρωτικός στα δύσκολα, η σοβαρότητα στο σχεδιασμό όμως είναι προϋπόθεση για να υπάρχει ακόμη κι αυτός…».
