“Χαρές και πανηγύρια” για το καλοκαιράκι αλλά μάλλον θα έπρεπε αντί αυτού να έχουμε ήδη ξεκινήσει λιτανείες και χορούς της βροχής μήπως και γλυτώσουμε την καταστροφή. Γιατί περί αυτού πρόκειται: Πολύ μεγάλες εκτάσεις ελαιοκαλλιέργειας έχουν ξεμείνει από νερό εδώ και μήνες, αν συνεχιστεί έτσι η κατάσταση θα βρεθούμε αντιμέτωποι με πρωτοφανή ζημιά.
Δεν είμαι της “τρομοκρατίας” αλλά μια αυτοψία στα κτήματα γεννάει “μαύρες σκέψεις” για την ελαιοπαραγωγή. Γύρισα διάφορα “ξερικά” κτήματα και η διαπίστωση είναι πως οι ελιές είναι σαν… σκάγια. Στο ενδεχόμενο που συνεχιστεί η ανομβρία (και δυστυχώς αυτό δείχνουν οι προβλέψεις για τις επόμενες ημέρες) θα αρχίσει η καρπόπτωση (αν και κάποιοι μου λένε ότι ήδη έχει αρχίσει) και όσο περνάει ο καιρός τόσο θα δυσκολεύεται η ελαιοποίηση ακόμη και με βροχή. Και θα παρουσιαστούν προβλήματα ακόμη και με την ποιότητα αν οι ελιές πάνε πιεστήριο… στούμποι. Απευκταία όλα αυτά αλλά δυστυχώς η κλιματική αλλαγή είναι παρούσα εδώ και χρόνια. Οσοι έχουμε μια ηλικία, θυμόμαστε τα πρωτοβρόχια και τη μυρουδιά του βρεγμένου χώματος την εποχή που ξεκινάγαμε τα σχολεία. Μια κλιματική συνθήκη που περιλάμβανε συνέχεια στο μεγαλύτερο μέρος του φθινοπώρου. Και βέβαια οι Νησιώτες δεν θυμόμαστε πανηγύρι που να μην τα κάνουν όλα… μούσκεμα οι μπόρες. Τα μπεζεστένια που κατασκευάστηκαν να το φιλοξενήσουν το 1928, ακριβώς σε αυτό αποσκοπούσαν, να δώσουν τη δυνατότητα προστασίας των εμπορευμάτων που έφερναν οι ενοικιαστές τους (ρούχα, παπούτσια, είδη προικός όπως λένε). Οταν άρχιζαν οι βροχές ο ουρανός… ξεχνούσε την… κάνουλα ανοιχτή και δεν έλεγε να σταματήσει. Είναι παροιμιώδες το ανέκδοτο για τον περιφερόμενο έμπορο γυαλικών που έφθασε παραμονές του πανηγυριού στο Νησί, έπεσε σε βροχή, στάλισε σε ένα καφενείο και την… έβγαλε περιμένοντας να σταματήσει η βροχή και να απλώσει την πραμάτεια. Δεν τα κατάφερε, γύρισε την επόμενη χρονιά, έπεσε πάλι σε βροχή και ρώτησε τον καφετζή: “Καλά ακόμη δεν σταμάτησε να βρέχει;”. Η αναδρομή στο παρελθόν δεν έχει “συναισθηματική” σκοπιμότητα. Απλώς σε σύγκριση με το παρελθόν που ζήσαμε, είναι απολύτως ορατή η κλιματική αλλαγή.
Πριν από 3 χρόνια η ξηρασία “χτύπησε” για τα καλά την περιοχή και έγραφα τότε από αυτήν εδώ τη στήλη (και το επανέλαβα προσφάτως με άλλη αφορμή): “Φέτος νομίζω πως όλοι κατάλαβαν ότι η απειλή για τον τόπο από φαινόμενα ξηρασίας είναι τεράστια και ότι αυτά που θεωρούσαν οι περισσότεροι τα προηγούμενα χρόνια ως υπερβολές επιστημόνων, οικολόγων και οικολογούντων είναι υπαρκτή απειλή. Η ξηρασία... δεν προειδοποιεί πότε θα εμφανιστεί. Δεν υπάρχουν αξιόπιστα μοντέλα μακροπρόθεσμης πρόγνωσης του καιρού καθώς οι παράγοντες είναι πολλοί και ευμετάβλητοι. Ετσι όλοι φέτος τρίβαμε τα χέρια μας για μια εντυπωσιακά καλή παραγωγή ελαιολάδου και ξαφνικά έπεσε πανικός: Η ανομβρία έφερε σε οριακό σημείο τα περισσότερα ελαιοπερίβολα (εκτός από τις φωλιές που... ευλόγησαν οι τοπικές βροχές), κάποιοι έσπευσαν να μαζέψουν ελιές όπως όπως με τη βοήθεια... ειδικών της καταστροφής. Και πάνω που είπαμε ότι είμαστε μπροστά στη μεγαλύτερη καταστροφή που θα μπορούσαμε να σκεφθούμε, άρχισαν κάτι βροχές, πήραν πάνω τους αρκετές ελιές και η καταστροφή αποφεύχθηκε, όχι όμως και οι ζημιές. Από εκεί και ύστερα η βροχή το γύρισε στο... τσάμικο, άρχισε να βρέχει ακατάπαυστα, τρομάξαμε να μαζέψουμε τις ελιές με πρωτοφανή καθυστέρηση”. Επαναλαμβάνοντας ότι δεν υπάρχουν αξιόπιστα μοντέλα μακροπρόθεσμης πρόγνωσης, το μόνο βέβαιο είναι ότι έχουμε περάσει σε εποχές ξηρασίας. Και ο κίνδυνος για το μέλλον της ελαιοκαλλιέργειας είναι τεράστιος γιατί δυστυχώς οι μεγάλες εκτάσεις βρίσκονται στη ζώνη που επηρεάζεται άμεσα. Δυστυχώς η υπόθεση της κλιματικής αλλαγής χρησιμοποιείται περισσότερο για να δικαιολογεί πολιτικές και επιλογές και λιγότερο για να αντιμετωπισθούν φαινόμενα και επιπτώσεις.
Γυρνώντας 3 χρόνια πίσω το χρόνο, θα θυμηθούμε ότι όλοι τότε είχαν ξεσηκωθεί διαπιστώνοντας ότι θα έπρεπε να ποτίζονται οι ελιές. Και άρχισε ένας διαγκωνισμός ιδεών για τον τρόπο με τον οποίο θα γίνεται το πότισμα, νέα φράγματα με τα παλιά να μην λειτουργούν, (κρυφές) σκέψεις για γεωτρήσεις όταν ήδη έχουμε… ξεζουμίσει τον υδροφόρο ορίζοντα, πλειοδοσία ενδιαφέροντος. Θα ήταν χρήσιμο ο καθένας να γυρίσει πίσω στα αρχεία του και να διαβάσει πάλι τι έλεγε εκείνη την εποχή. Να εξετάσει όχι μόνον τι έγινε, αλλά και τι έκανε ο ίδιος για να υλοποιηθούν όλα αυτά τα… ωραία που διατυπώνονταν τότε. Δεν θα δυσκολευτεί να διαπιστώσει ότι όλα αυτά συμποσούνται στην έκφραση “μια τρύπα στο νερό”. Οταν πέρασε η “φούρια” του ενδιαφέροντος καθώς μας ξέχασε για λίγο η ξηρασία, όλοι επέστρεψαν στην καθημερινή ρουτίνα της έκδοσης ανακοινώσεων επί παντός του επιστητού και με κάθε ευκαιρία, ρίχνοντας λάδι στη φωτιά της αναξιοπιστίας του πολιτικού συστήματος. Θα μου πείτε, τι θα μπορούσε να γίνει; Το πρώτο και αναγκαίο που θα έπρεπε να γίνει ήταν ένα σχέδιο διαχείρισης της ανομβρίας ως συνεπακόλουθο της ξηρασίας, ώστε να προετοιμαστούν δράσεις αντιμετώπισης όταν επαναληφθεί το ίδιο φαινόμενο. Χωρίς νερό παραγωγή δεν υπάρχει, χωρίς παραγωγή ζωή δεν υπάρχει: Χωριά και πόλεις θα “πεινάσουν” γιατί η γεωργική παραγωγή είναι εκείνη που τροφοδοτεί μεγάλο μέρος της δραστηριότητας στις πόλεις, είτε άμεσα είτε έμμεσα. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποτιμούν τη σημασία της παραγωγής και προσπαθούν να την περιορίσουν στρέφοντας την προσοχή σε άλλες δραστηριότητες, με πρώτη φυσικά αυτή του τουρισμού. Μια άλλη “πονεμένη” ιστορία, αντικείμενο άλλης συζήτησης αλλά με μια μικρή αλλά τεράστιας σημασίας παρατήρηση: Τουρισμός χωρίς νερό δεν υπάρχει και ο υδροφόρος σταδιακά αδειάζει, οι πηγές στερεύουν και κανένας δεν γνωρίζει αν θα υπάρχει… νερό για να διοχετευθεί στους νέους μεγάλους αγωγούς.
Η πιο απλή και… επικίνδυνη λύση είναι φυσικά οι γεωτρήσεις. Λύνεις πρόσκαιρα το πρόβλημα αλλά εξαντλείς τον υδροφόρο ορίζοντα, η διαδικασία συνιστά έναν φαύλο κύκλο που οδηγεί και στην εξάντληση των υπόγειων αποθεμάτων τα οποία έτσι και αλλιώς μειώνονται δραματικά λόγω της ξηρασίας. Αυτό σημαίνει ότι ο οποιοσδήποτε σχεδιασμός πρέπει να είναι προσεκτικός και ισορροπημένος έτσι ώστε να είναι αποτελεσματικός. Το πρώτο ζήτημα που θα έπρεπε να αντιμετωπισθεί είναι η “αποταμίευση” του νερού που πέφτει κατά καιρούς και χάνεται… ροβολώντας κατά τη θάλασσα. Η κατασκευή φραγμάτων δεν μπορεί παρά να είναι μια λύση που απαιτεί μελέτη όλων των παραμέτρων κατά περίπτωση, ώστε να ζυγιστούν κέρδη και προβλήματα σε κάθε επέμβαση.
Αντίθετα πιστεύω ότι οι λιμνοδεξαμενές θα μπορούσαν να αποτελούν για ορισμένες περιοχές λύση που συνδυάζει αποταμίευση και αξιοποίηση των υδάτινων πόρων με τον εμπλουτισμό του οικοσυστήματος. Λύση θα μπορούσαν να είναι και οι μικρότερες δεξαμενές (ατομικές ή συλλογικές) που θα μπορούσαν να αποθηκεύουν το ετήσιο νερό της βροχής προκειμένου να χρησιμοποιηθεί τις εποχές της ξηρασίας. Ο εμπλουτισμός του υδροφόρου ορίζοντα θα μπορούσε να γίνει με διάφορους τρόπους, με τη χρήση των τεραστίων ποσοτήτων οικιακού νερού που χάνεται στη θάλασσα και το οποίο με τριτοβάθμια επεξεργασία των βιολογικών καθαρισμών θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για άρδευση. Οπως επίσης και με τα νερά των ποταμιών και χειμάρρων που χάνονται την εποχή των μεγάλων βροχών.
Ολα αυτά βεβαίως δεν αποτελούν παρά μόνον ιδέες και μάλιστα μη ειδικού. Οι “άρχοντες” του τόπου θα έπρεπε να αντιληφθούν ότι το μέλλον του εξαρτάται από την παραγωγή και όχι από τις πλακοστρώσεις. Ας στρέψουν λοιπόν την προσοχή τους σε αυτή την κατεύθυνση, αναζητώντας και δίνοντας λύσεις στην εξοικονόμηση του νερού. Είναι η απόλυτη προτεραιότητα την εποχή που η ξηρασία μας χτυπάει επίμονα την πόρτα και προειδοποιεί για καταστάσεις που δεν μπορούμε να φανταστούμε...
