Τετάρτη, 06 Οκτωβρίου 2021 19:23

Επί Τάπητος: Ο Θεόκλητος Φαρμακίδης και η Καλαμάτα...

Γράφτηκε από τον

Επί Τάπητος: Ο Θεόκλητος Φαρμακίδης και η Καλαμάτα...

 

Του Ηλία Μπιτσάνη

 

Διακόσια χρόνια από την Επανάσταση και στο πλαίσιο των γιορτασμών η “Ελευθερία” προχώρησε στην έκδοση ενός βιβλίου με τίτλο “Σάλπιγξ Ελληνική”, το οποίο κυκλοφόρησε τον Αύγουστο για λόγους συμβολικούς (το μήνα αυτό είχε κυκλοφορήσει η εφημερίδα). Και παρουσιάστηκε την Κυριακή στο Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας, με την παρουσία και παρέμβαση του τέως Προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου.

Το βιβλίο είναι συλλογική έκδοση και αποτελείται από σειρά άρθρων. Υπάρχουν δύο σημαντικά άρθρα ανθρώπων που δεν είναι πλέον στη ζωή αλλά έχουν συμβάλει τα μέγιστα στην ανάδειξη της υπόθεσης της πρώτης ελληνικής εφημερίδας στο ελεύθερο έδαφος. Πρόκειται για ένα αναλυτικότατο κείμενο του αείμνηστου δάσκαλου Αντώνη Μιχαλακέα, που είχε εκδοθεί από την “Ελευθερία” το 1995 με αφορμή σχετική εκδήλωση της Ενωσης Ιδιοκτητών Ημερησίων Επαρχιακών Εφημερίδων στην Καλαμάτα. Και για μια συστηματική μελέτη του συμβολαιογράφου και ιστοριοδίφη Πότη Οικονομάκη, ο οποίος με εξαντλητική έρευνα και συστηματική κατάταξη των πληροφοριών εντοπίζει το σημείο στο οποίο τοποθετήθηκε το τυπογραφείο και εκδόθηκε η εφημερίδα στα ριζά στου Φρουρίου. Ο συμπατριώτης μας τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος συμβάλλει στην έκδοση με δύο μελέτες στην αρχή και το τέλος του βιβλίου. Με δικές τους μελέτες συμμετέχουν οι αγαπητοί καθηγητές Νίκος Ζαχαριάς, κοσμήτορας της Σχολής Ανθρωπιστικών και Πολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, και Θανάσης Χρήστου, καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας της ιδίας σχολής. Οπως επίσης και ο υποφαινόμενος με εργασία σχετική με την “παρακαταθήκη” της εφημερίδας στη δημοσιογραφία. Ξεχωριστό στοιχείο της έκδοσης η δημοσίευση του περιεχομένου των τριών φύλλων που κυκλοφόρησαν με όλα τα άρθρα, τα έγγραφα, τις ειδήσεις και τις παραινέσεις προς τους επαναστατημένους.

Οπως ανέφερα προλογίζοντας την εκδήλωση στο Πνευματικό Κέντρο, η επιλογή του θέματος ασφαλώς για την κυκλοφορία του βιβλίου από τη διεύθυνση της “Ελευθερίας” «δεν είναι τυχαία καθώς αυτό σχετίζεται τόσο με την Καλαμάτα όσο και με τη δημοσιογραφία και την εκδοτική δραστηριότητα στο σύγχρονο ελληνικό κράτος. Με την Καλαμάτα γιατί η έκδοση συνιστά μια ακόμη “πρωτιά” στην οργάνωση και λειτουργία του κράτους μετά την επανάσταση. Σε μια προσπάθεια ενημέρωσης των Ελληνων για την πορεία του αγώνα και του ενιαίου χαρακτήρα των επιμέρους συγκρούσεων και δραστηριοτήτων. Με τη δημοσιογραφία γιατί από την εκδοτική διακήρυξη που δημοσιεύτηκε στη “Σάλπιγγα” τέθηκαν βασικές αρχές και στόχοι που έχουν διαχρονική σημασία. Και φυσικά γιατί η διακοπή έκδοσης μετά από τρία φύλλα ήταν αποτέλεσμα της άρνησης του εκδότη Θεόκλητου Φαρμακίδη να παραβιάσει τις αρχές της δημοσιογραφίας και να δεχθεί τη λογοκρισία που θέλησε να επιβάλει ο Δημήτριος Υψηλάντης. Και τα δύο μαζί συνδέονται με την “Προειδοποίηση εις τας Ευρωπαϊκάς Αυλάς”, την πρώτη διακήρυξη εθνικής ανεξαρτησίας με ιδιαίτερα φιλελεύθερα χαρακτηριστικά, που εκδόθηκε στην Καλαμάτα στις 23 Μαρτίου και είναι το μοναδικό επαναστατικό κείμενο που φιλοξενεί η εφημερίδα. Γεγονός που υποδηλώνει ότι στην πόλη υπήρχε “γραμματεία” η οποία κρατούσε τα έγγραφα και υποστήριζε τις διοικητικές δραστηριότητες».

Η υπόθεση της εφημερίδας όμως έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον για τη δημοσιογραφία όπως προαναφέρθηκε, καθώς από το πρώτο κείμενο που φέρει τον τίτλο “Ανακήρυξις”, το οποίο βάσιμα μπορούμε να πιθανολογήσουμε ότι γράφτηκε από το Θεόκλητο Φαρμακίδη, προσδιορίζει και τις αρχές στις οποίες επρόκειτο να κινηθεί η “γραμμή” της εφημερίδας. Κατ’ αρχήν στο κείμενο διαπιστώνεται ότι «Εις τας παρούσας περιστάσεις […] είναι αναγκαιοτάτη και εφημερίς εις την Ελλάδα εκδιδομένη». Εμμέσως κάνει μια αντιδιαστολή με έντυπα που κυκλοφορούσαν στο εξωτερικό και εξηγεί με εξαιρετική πυκνότητα τους λόγους οι οποίοι επιβάλλουν αυτή την έκδοση: Για να μαθαίνουν οι Ελληνες τα σχετικά με τον αγώνα που έχει κηρυχθεί, να μαθαίνουν τι γίνεται σε κάθε επαρχία και με τον τρόπο αυτό να πραγματοποιείται η “ενοποίηση” του αγώνα που εκδηλώνεται στις διάφορες επαναστατημένες περιοχές. Εδώ η εφημερίδα καλείται να λειτουργήσει ως ενοποιητικός παράγοντας του γένους. Ταυτοχρόνως θέτει το ζήτημα της κριτικής για τις “αρετές και τις κακίες” των προσώπων που θα πρέπει να δημοσιοποιούνται, θεμελιώδες ζήτημα που απασχολεί τη δημοσιογραφία μέχρι τις ημέρες μας και αποτελεί το “οξυγόνο” στις ασφυκτικές πιέσεις που ασκούνται παντοιοτρόπως. Σύμφωνα με την “Ανακήρυξη”: «Το γένος όλον αγωνιζόμενον τον υπέρ της ελευθερίας αγώνα θέλει να βλέπη και διά του τύπου τους αγώνας του κηρυττομένους, τας αρετάς των καλών δημοσίως επαινουμένας, και τας κακίας των κακών ελεγχομένας, εις αποφυγήν και μίμησιν. Θέλει να μανθάνει τα ανά πάσαν επαρχίαν γινόμενα, και ούτω να βάλλωνται δια της εφημερίδος όλα τα μέρη του εις συνάφειαν».

Ηδη αναφέρθηκε πως Θεόκλητος Φαρμακίδης παραιτήθηκε μετά την έκδοση του τρίτου φύλλου της εφημερίδας καθώς όπως έγραψε «δεν ενέδωσα εις το δεσποτικόν μέτρον της προεξετάσεως». Αποτελεί και την πρώτη δήλωση κατά της λογοκρισίας επί ελληνικού εδάφους, λίγους μήνες μετά την επανάσταση. Και υποδηλώνει τον διαρκή ανταγωνισμό της πραγματικής δημοσιογραφίας απέναντι στην εκάστοτε εξουσία. Ο άνθρωπος που ανέλαβε την έκδοση της εφημερίδας δεν ήταν “τυχαίο” πρόσωπο. Γεννημένος στη Νίκαια της Λάρισας το 1784, φοίτησε στη “Μεγάλη του Γένους Σχολή”, συνέχισε στη Σχολή των Κυδωνιών και στην Ακαδημία Ιασίου όπου και χειροτονήθηκε πρεσβύτερος. Διορίστηκε εφημέριος στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στη Βιέννη, όπου και συμπλήρωσε τις φιλολογικές σπουδές του. Ανέλαβε την έκδοση του “Λόγιου Ερμή” που ήταν δημοσιογραφικό όργανο της “σχολής” του Αδαμάντιου Κοραή. Αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τη θέση του εφημέριου λόγω των επιθέσεων που δέχθηκε από μέλη της κοινότητας λόγω των κειμένων που δημοσίευε στο “Λόγιο Ερμή”. Μέλος της Φιλικής Εταιρείας, πέρασε το Μάιο του 1821 στην επαναστατημένη Ελλάδα και εντάχθηκε στο επιτελείο του Δημήτριου Υψηλάντη. Επαιξε σημαντικό ρόλο στα εκκλησιαστικά πράγματα σε συνδυασμό με τη διπλωματία στην απελευθερωμένη Ελλάδα, υπήρξε ο αρχιτέκτονας της κήρυξης του “αυτοκέφαλου” της ελλαδικής εκκλησίας και της ανεξαρτησίας από το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης. Από τους σημαντικούς εκπροσώπους του νεοελληνικού διαφωτισμού, μια πολυσυζητημένη προσωπικότητα, άγνωστη στη συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών.

Αυτή η προσωπικότητα συνδέθηκε με την Καλαμάτα, καθώς έμεινε εδώ για ένα διάστημα μετά την κήρυξη της επανάστασης, προκειμένου να οργανώσει και να εκδώσει την πρώτη έντυπη εφημερίδα στην επαναστατημένη Ελλάδα. Θα ήταν αυτονόητο να τιμηθεί από το δήμο της πόλης με την ονοματοθεσία που πρέπει, και αυτό έγινε δυστυχώς κατά το ήμισυ. Σε μια από τις ονοματοθεσίες πριν από αρκετά χρόνια, σε ένα μακρύ κατάλογο ονομάτων συμπεριλήφθηκε στην απόφαση του δημοτικού συμβουλίου. Μαζί με αυτό του τυπογράφου Κωνσταντίνου Τόμπρα που έστησε και λειτούργησε το τυπογραφείο στο οποίο τυπώθηκε η “Σάλπιγξ Ελληνική”. Και εδώ έχουμε ένα παράδοξο: Εγινε η ονοματοδοσία για τον Κωνσταντίνο Τόμπρα και μια κάθετος της Μεσογείων στο συνοικισμό Νικηταρά φέρει το όνομά του. Σε μια περιοχή στην οποία έχουν δοθεί ονόματα δημοσιογράφων και εκδοτών όπως Τσιμπιδάρου, Βεντήρη, Αποστολάκη, Μιχαλακέα, Ξιάρχου, Σγουρέα. Δεν εντοπίζω όμως πουθενά δρόμο με το όνομα του Θεόκλητου Φαρμακίδη. Νομίζω ότι με την ευκαιρία του γιορτασμού των 200 χρόνων θα πρέπει να ονοματοδοτηθεί δρόμος. Ανεβαίνοντας την οδό Μεσσηνιακής Γερουσίας εντοπίζουμε αριστερά τρεις πινακίδες που αναφέρουν ότι μέσα στον περίβολο του Γηροκομείου σε κτίσματα της εποχής είχαν στεγαστεί η Μεσσηνιακή Γερουσία (γι’ αυτό και το όνομα του δρόμου, χωρίς να μπορεί να διασταυρωθεί η λαϊκή παράδοση), το τυπογραφείο που εκδόθηκε η “Σάλπιγξ Ελληνική” και η Αυτοδιδακτική Σχολή (έχουν εντοπισθεί οι θέσεις από τον Πότη Οικονομάκη). Στην ονοματοθεσία ορίζεται η Μεσσηνιακής Γερουσίας ως η 1η πάροδος αριστερά της Αλαγονίας. Ομως εξ όσων γνωρίζω είναι ανώνυμος ή χρησιμοποιείται με το ίδιο όνομα και η 2η πάροδος αριστερά της Αλαγονίας. Θεωρώ ότι από το δήμο θα πρέπει να διερευνηθεί η υπόθεση και εφόσον δεν υπάρχει κάποιο εμπόδιο, να δοθεί εκεί το όνομα του Θεόκλητου Φαρμακίδη. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να δοθεί το όνομα σε κάποιο δρόμο ή τμήμα του κοντά στο Κάστρο, και να μην “πεταχτεί” σε έναν ανώνυμο δρόμο κάπου στην πόλη ίσα για να βγει η “υποχρέωση” απέναντι στην Ιστορία...

Τελευταία τροποποίηση στις Τετάρτη, 06 Οκτωβρίου 2021 19:00