Αλλά και μια ολόκληρη περίοδος, αυτή της δεύτερης ενετοκρατίας, η οποία είναι άγνωστη, για πολλούς ως… «μη γενόμενη». Παρότι επηρέασε σημαντικά τα πράγματα στον τόπο, αν και εξαιρετικά μικρή η διάρκειά της: Από το 1685 μέχρι το 1715. Προχθές ήταν μια «επέτειος»: Αυτή της μάχης στην Καλαμάτα ανάμεσα στους Ενετούς και τους συμμάχους τους που έγινε στις 14 Σεπτεμβρίου 1685. Καιρός να την «γνωρίζουμε» όπως και μια προγενέστερη με ίδιους «πρωταγωνιστές» και θύματα τους κατοίκους.
Τη μάχη του 1685, την περιγράφει ο Δημήτρης Δουκάκης: «Ο Μοροζίνης απεβίβασεν εις την παραλίαν της Καλαμάτας οκτακισχιλίους στρατιώτας και χιλίους πεντακοσίους Μανιάτας. Ο Τουρκικός στρατός αριθμούμενος από δεκασχιλίους πεζούς και δισχιλίους ιππείς εστρατοπέδευσεν έξωθεν της Καλαμάτας στηρίζων τα νώτα αυτού επί υψηλού λόφου (Τούρλες) και την αριστεράν πτέρυγαν επί του φρουρίου της Καλαμάτας, είχε προ αυτού την κοίτην του ποταμού Νέδονος μέχρι της οποία εξετείνοντο αι φρουραί του στρατοπέδου του. Ο στρατηγός Αννίβας Δέγγενφελδ συσσωματώσας τα αποβιβασθέντα στρατεύματα και θέσας εις εμπροσθοφυλακήν τους Μανιάτας και τους Σκλαβούνους κατά μικρά σώματα υποστηριζόμενους υπό των δραγώνων, κύριον δε σώμα τους Ενετούς, διέταξε να προχωρήσωσιν επί τους εχθρούς. Ο Καπουδάν πασάς άμα ιδών την έφοδον των εχθρών διέταξε το μεν ιππικόν να καταλάβη την πεδιάδα, το δε ιππικόν τους παρακειμένους λόφους. Ο Δέγγενφελδ φθάσας εις μεγάλην φάλαγγα εθεώρησε πρέπον, όπως διανυκτερεύση και αναμένη τας διαταγάς του Μοροζίνη, όστις συγκροτήσας πολεμικόν συμβούλιον και ενθαρρύνας τους στρατιώτας δ’ ενθουσιώδους λόγου διέταξε τον στρατηγόν να συγκροτήση μάχην. Οθεν ούτος την πρωίαν στας εν μέσω των Μανιατών απεκάλεσεν αυτούς λέοντας των Μαύρων ορέων, ότι εις τούς δίδει την τιμήν να επιπέσωσι πρώτοι κατά των εχθρών της πατρίδας των, και να εξολοθρεύσωσιν αυτούς αρπάζοντες τα πολύτιμα λάφυρά των!
Η προσφώνησις αύτη δεν ήχησε δυσαρέστως εις τας ακοάς των Μανιατών, οίτινες επολέμησαν μετά γενναιότητος και συνέσεως θαυμασθείσης υφ’ όλου του στρατεύματος. Η εμπροσθοφυλακή των Μανιατών παρακολουθουμένη υπό του επιλοίπου στρατεύματος κατέλαβε τους λόφους, ο δε Καπουδάν πασάς ιδών τους πολεμίους έχοντας ολιγάριθμον ιππικόν διέταξε την δύναμιν ταύτην, όπως προσβάλη το σώμα των Σαξόνων, αλλά το πυροβολικόν των πλοίων έδρασε επί τοσούτον ώστε ο τουρκικός στρατός όστις έμελλε να υπερασπίση την Καλαμάταν καταληφθείς υπό πανικού ετράπη εις άτακτον φυγήν, οι δε Τούρκοι περισωθέντες εν Καλαμάτα έθεσαν πυρ εις την πυριτιδαποθήκην και καρφώσαντες τα πυροβόλα εγκατέλειπον την πόλιν εις την διάκρισιν των φλογών και εις λείαν των νικητών. Ο δε Μοροζίνης καταλαβών την Καλαμάταν διέταξε όπως κρημνισθή το φρούριον, διότι προσεβάλλετο υπό του παρακειμένου λόφου (Τούρλες) και υπό της πυρκαγιάς είχε πολύ βλαφθεί. Κυριευθείσης ούτω της Καλαμάτας την ημέραν της υψώσεως του Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου 1685) εισήλθον θριαμβευτικώς οι Ενετοί και ο Μοροζίνης ενηγκαλίσθη τον στρατηγόν Δεγγενφελδ διατρανών συνάμα εν εγκωμίω την εκτίμησιν, ήν έτρεφε προς την ανδρείαν του. Είτα εψάλη επίσημος δοξολογία εις τον ναόν της Μητροπόλεως (νυν νεκροταφείον) υπό τους κρότους των πυροβόλων, και εν μεγίστη αγαλιάσσει του στρατού”.
Αλλά αν είναι άγνωστη η μάχη της Καλαμάτας το 1685, πολύ περισσότερο άγνωστη είναι η προσωρινή κατάληψη της πόλης από Ενετούς και Μανιάτες το 1659 και τα όσα τραγικά την ακολούθησαν. Ο 24ετής πόλεμος των Ενετών με τους Τούρκους για την κυριαρχία στην Κρήτη ήταν σε εξέλιξη και οι Ενετοί οργάνωναν εξεγέρσεις στην Πελοπόννησο - και κυρίως στη Μεσσηνία - για αντιπερισπασμό. Ο Μοροζίνης ήθελε να βάλει τους Μανιάτες να πολιορκήσουν Κορώνη και Μεθώνη αλλά εκείνοι έθεσαν… βέτο απαιτώντας να ξεκινήσουν από την Καλαμάτα όπου γνώριζαν ότι υπάρχει… πλούτος. Συμφώνησαν, επιτέθηκαν μαζί, λεηλάτησαν την πόλη από την οποία έφυγαν χριστιανοί και Τούρκοι, έφαγαν, ήπιαν και αποχώρησαν με τα λάφυρα αφού πυρπόλησαν ό, τι είχε μείνει.
Ο Δημήτρης Δουκάκης και πάλι, δίνει μια περιγραφή των γεγονότων του 1659: «Διαρκούντος του Κρητικού πολέμου οι αδάμαστοι Μανιάτες αναπετάσαντες την σημαίαν της επαναστάσεως αγόμενοι κατά το παλαιόν έθος εις τας εκ ταύτης αρπαγάς ελεηλάτησαν μετά των Ενετών την Καλαμάτα. Οθεν οι Ενετοί εθεώρησαν απαραίτητον όπως χρησιμοποιήσωσι των ελατήριον της θρησκείας και του κατά των Τούρκων μίσους των Μανιατών. Τούτου ένεκα ο Μοροζίνης φέρων μεθ΄εαυτού τον εξόριστον Πατριάρχην Ιωαννίκιον Β’ επεφάνη μετά δέκα γαλερών και οκτακισχιλίων μαχητών εν τω λιμένι Κιτριές (1659), όπου τρισχίλιοι Ελληνες επί κεφαλής έχοντες τους προκρίτους των κληρικών και λαϊκών ενθουσιωδώς υπεδέχθησαν αυτόν και τον Ιωαννίκιον. Τότε ο Μοροζίνης προέτεινε τοίς Μανιάταις, ίνα επιτεθώσι δια ξηράς και δια θαλάσσης κατά της Κορώνης και της Μεθώνης, λέγων ότι μετά την άλωσιν αυτών ευκόλως θα εκυριεύετο άπασα η Πελοπόννησος. Αλλ’ οι Μανιάται αντέτεινον εις τα σχέδια του Μοροζίνη, και τότε μόνον συγκατένευσαν να υποστηρίξωσι αυτόν, ευθύς ως επιτεθώσι πρώτον κατά της Καλαμάτας.
Εις τούτο συναινέσας ο αρχιστράτηγος Μοροζίνης έπλευσεν εις τον λιμένα της πόλεως ταύτης, και εξαγών στρατόν εκ των πλοίων διέταξε τον ιππότην Γριμονβίλ, ίνα ποιήσεται έφοδον κατά της πόλεως. Οι δ’ εν Καλαμάτα Τούρκοι αθρόοι εφόρμησαν κατά των επερχομένων Ενετών, προσβληθέντες όμως υπό του ιππικού διοικουμένου υπό του Γεωργίου Κορνάρα ηναγκάσθησαν περίτρομοι να τραπώσιν εις άτακτον φυγήν. Μετά δε τούτο οι εν Καλαμάτα Χριστιανοί και Τούρκοι υπό πανικού καταληφθέντες φόβου έφυγον, και εγκατέλειψαν την πόλιν εις τας χείρας των εχθρών μετά προηγουμένην λεηλασίαν και πυρπόλησιν αυτής. Κατ’ αυτήν δε την στιγμήν δεκαχισλίοι Μανιάται και άλλοι φυγάδες εφορμήσαντες εις Καλαμάτας εγένοντο κύριοι της πόλεως εκ πρώτης εφόδου, και μετ’ ολίγον κυρίευσαν το φρούριον, ευθύς δε μετά ταύτα επεδόθησαν εις διαρπαγήν, και τα πάντα περισυλήσαντες επυρπόλησαν αυτήν.
Ο εποποιός του Κρητικού πολέμου Μάρκος Τζάνε Μπουνιαλής περιγράφει εις δεκαπεντασύλλαβους στίχους ως εξής τα εν Καλαμάτα συμβάντα:
“Κ’ απής αποφασίσανε σηκόνεται η αρμάδα
κ’ εις το Μορέα άφτασε, βγαίνουν στην Καλαμάτα
Τον τόπον βγαίνουν και θωρούν όλα τα σύνορά του
και κράξε κι’ όλους τους Ρωμιούς, ν’ αρθούν στο πρόσταγμά του
Κ’ οι Τούρκοι τότε κι’ ο αγάς και όλοι καλικεύγουν
την Καλαμάτα όφκαιρη αφήνουσι και φεύγουν
Τότε επαραδόθησαν στην Καλαμάτα μέσα
κ’ οι Τούρκοι όλοι εφύγανε κ’ εις άλλη χώρα επέσαν
Οι πόροι ανοιχτήκανε, κ’ οι Φράγκοι μέσα μπήκαν
κι’ ανοίξανε τα μαγαζιά και τα κρασιά ευρήκαν
Κ’ ήπιανε όσο θέλουσι, και χύναν κ’ ετσακίσαν
ταις πόρτες όλων των σπιτιών κι’ όλα δεκεί τα γδύσαν”.
Προς τούτοις ο Βικέντιος Κορονέλλος Ιταλός γεωγράφος ακμάσας κατά το έτος 1630-1718, εν ταις Γεωγραφικαίς αναμνήσεις αυτού μνημονεύει και την μάχην ταύτην ως εξής:
“Εν Καλαμάτα υπήρχε μεγάλη φρουρά Τούρκων, ήτις εν έτει 1659 ημπόδισε εξακισχιλίους Μανιάτας του ανατολικού δόγματος να εκτελέσωσι σχέδιον, το οποίν είχον συλλάβει, του να αποτινάξωσι τον ζυγόν των απίστων και να προσφέρωσι τας εαυτόν υπηρεσίας εις τον γαληνότατον Μοροζίνην. Ο δε κύριος ούτος απεφάσισε να επωφεληθή ταύτην την ευκαιρίαν. Ινα δε διευκολύνει και τους λαούς τούτους το μέσον του να εκδηλώσουν εις την Ενετικήν Δημοκρατίαν τον ζήλον, όν έσχον αείποτε προς αυτόν, απεβίβασε προς τούτο το μέρος ισχυρά στρατεύματα υπό τας διαταγάς του ιππότου Γριμονβίλ. Οι δε χριστιανοί εβάδισαν κατ’ ευθείαν εις το φρούριον και ισχυρόν σώμα έτρεξε προς βοήθειαν αλλ’ ο Γεώργιος Κορνάρης επυροβόλησε κατ’ αυτών τόσον ισχυρώς και απώθησεν αυτούς μετά τοσαύτης ορμής ώστε Χριστιανοί και Τούρκοι εισήλθον αναμίξ εις αυτήν την θέσιν, οι δε κάτοικοι εφόβήθησαν επί τοσούτον , ώστε ετράπησαν εις άτακτον φυγήν, και ούτω ηττήθησαν πριν προσβληθώσιν. Οι δε Ενετοί εύρον εν Καλαμάτα πολλήν αναψυχήν, και παρέλαβον εκείθεν ό, τι ήθελον, τα δε λοιπά επυρπόλησαν ως και μέρος της χώρας οπόθεν επεβιβάσθησαν πάλιν εις τα πλοία, οι δε Τούρκοι επέστρεψαν μόλις μετά τον απόπλουν των Ενετών”».
Μακρινές ιστορίες αλλά «σελίδες από την ιστορία του τόπου» που είναι πάντα χρήσιμο να τις γνωρίζουν οι άνθρωποι της πόλης. Γιατί δυστυχώς η «σχολική ιστορία» δεν φτάνει μέχρι την πόρτα μας, αλλά και γιατί δεν την σπρώχνει κανένας για να φτάσει.
* Η φωτογραφία είναι από την εργασία της Βιργινίας Αλμπάνη που έχει δημοσιευθεί στο περιοδικό "Αρχαιολογία" (τ. 138 - Απρίλιος 2022) με τίτλο "Μάχη της Καλαμάτας".
