Η Αρχαία Μεσσήνη με τη σπουδαία δουλειά που έγινε από τον καθηγητή Πέτρο Θέμελη, αποτελεί πλέον μια επισκέψιμη αρχαία πόλη με πολύ μεγάλη προβολή παγκόσμια. Το Ανάκτορο του Νέστορα στον Εγκλιανό αποτελεί πασίγνωστο προορισμό για τους αρχαιόφιλους από τα πρώτα χρόνια μετά τον πόλεμο. Η Αρχαία Θουρία αναδύεται μαζί με τον μυκηναϊκό πολιτισμό της περιοχής. Η Περιστεριά περιμένει την αξιοποίησή της, πολλά μπορεί να γραφτούν για πολλές από τις αρχαιότητες της περιοχής.
Σπουδαίο τμήμα της ιστορικής κληρονομιάς του τόπου τα Κάστρα. Και δεν θα μπορούσε παρά να ξεκινήσει κάποιος την “περιήγηση” από μια εξαιρετική κατάθεση αγωνίας του καθηγητή Πέτρου Θέμελη που έγραφε πριν από λίγο καιρό στην “Ελευθερία”: “Δεν είναι δυνατόν ένα μοναδικό στο είδος του μεσαιωνικό μνημείο με μακραίωνη ιστορία, όπως το Κάστρο της Μεθώνης, που συνδέεται άρρηκτα με τις τύχες του Νέου Ελληνισμού, να παραμένει κέλυφος κλειστό και απρόσιτο σε επισκέπτες για μεγάλα χρονικά διαστήματα της ημέρας. Πώς είναι δυνατόν να παραμένει γενικώς αναξιοποίητο από την Ελληνική Πολιτεία, με απροστάτευτη την ανατολική του πλευρά, εκτεθειμένη στους ανέμους και τη μανία της θάλασσας; Γιατί δεν ακολουθούμε το παράδειγμα των γειτονικών χωρών, όπως της Κροατίας, της Σλοβενίας και άλλων, που έχουν αναστηλώσει τα κάστρα τους, τα οποία δέχονται επισκέπτες και φιλοξενούν συμβατές με αυτά χρήσεις; Ας μην ξεχνάμε ότι, σύμφωνα με τον Αρχαιολογικό Νόμο (3028/2002, άρθρο 3), «η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας συνίσταται μεταξύ άλλων και στη διευκόλυνση της πρόσβασης και της επικοινωνίας του κοινού με αυτήν, στην ανάδειξη και την ένταξή της στη σύγχρονη κοινωνική ζωή και στην παιδεία, την αισθητική αγωγή και την ευαισθητοποίηση των πολιτών για την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς». Στις στρατηγικές αφύπνισης του ενδιαφέροντος των τοπικών κοινωνιών (για την πολιτιστική τους κληρονομιά) εντάσσεται και η καθιέρωση -σε συνεργασία με τις τοπικές και εθνικές αρχές- ενός προγράμματος ποιοτικών πολιτιστικών εκδηλώσεων, συμβατών με την ιστορική πορεία και τη λειτουργία του κάθε μνημείου. Το Κάστρο της Μεθώνης θα μπορούσε, για παράδειγμα, να φιλοξενεί κατά τη θερινή περίοδο ένα Φεστιβάλ Μεσαιωνικής Μουσικής, καθώς και δρώμενων που να σχετίζονται με την κατεξοχήν περίοδο χρήσης και λειτουργίας του, από τις αρχές του 13ου αιώνα ως τη δεύτερη Eνετοκρατία”.
Μάλλον δεν θα είχε να προσθέσει κάποιος περισσότερα, απλώς είναι χρήσιμο ένα βήμα πιο πέρα, εκεί στην Κορώνη που χρόνια το Κάστρο αντιμετώπιζε τέτοια προβλήματα, με τεράστια σε όγκο κομμάτια να φεύγουν και να βρίσκονται στη θάλασσα. Χάρις στην ενεργοποίηση όμως των ανθρώπων που αγαπούν τον τόπο τους και τη δραστηριότητα των υπηρεσιών, πραγματοποιήθηκε και ολοκληρώθηκε μια σωστική επέμβαση πολύ μεγάλης αξίας. Μπορεί να το διαπιστώσει όποιος επισκεφθεί την Κορώνη και αξίζει να το κάνουν οι Μεσσήνιοι που έχουν τη δυνατότητα. Η πρώτη σκέψη είναι πως αν αυτό είχε γίνει λίγα χρόνια ενωρίτερα, θα είχαν σωθεί πολύ περισσότερα πράγματα. Τα σημάδια απλώνονται μπροστά μας καθώς δοκιμάζουμε να περπατήσουμε στο μεγάλο διάδρομο προστασίας που προέκυψε από τα έργα τα οποία έγιναν προκειμένου να προστατευτεί η βάση του Κάστρου. Γιατί εκτός από τη στήριξη – αντικατάσταση με στερεωτικό υλικό των σημείων που είχαν καταρρεύσει, δημιουργήθηκε και ένα προστατευτικό τείχος από τους κυματισμούς της θάλασσας που σχηματίζει ένα μεγάλο οφιοειδή πεζόδρομο παράλληλα με τη “διαδρομή” του Κάστρου. Ο οποίος προσφέρει μοναδική επαφή τόσο με μεγάλο τμήμα του όγκου του, αλλά και με τη θάλασσα. Αλλά και εξαιρετική θέα σε όσους επιλέγουν να κάνουν τη διαδρομή. Η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στα δύο κάστρα δεν είναι μόνον το ενδιαφέρον που επιδείχθηκε και οι σωστικές επεμβάσεις. Αλλά και το γεγονός ότι το Κάστρο της Κορώνης έχει ζωή: Ιδιοκτησίες με χαμηλά σπίτια και κήπους, λατρευτικούς χώρους, το νεκροταφείο. Κόσμος πηγαινοέρχεται, εκδηλώσεις οργανώνονται, ο εσωτερικός χώρος αποτελεί μέρος του οικισμού και αλληλοτροφοδοτούνται σε κίνηση και ζωή. Μένουν πολλά ακόμη να γίνουν ακόμη και στην περιοχή που καταγράψαμε (φωτισμός, επένδυση μπετόν κ.ά.) και ο Σύλλογος Φίλων του Κάστρου έχει πολλή δουλειά να κάνει ακόμη για την οριστική διάσωση και ανάδειξη.
Η στάση στο Νιόκαστρο έχει μόνον την έννοια να επισημάνει τη σπουδαία δουλειά που έγινε για τη διάσωση, αναστήλωση και ανάδειξη του μοναδικού μνημείου που συνδέεται και με στιγμές της πρόσφατης ιστορίας μας. Αλλά και σε αντίθεση με τα όσα σπουδαία έγιναν εκεί, να αναδείξει την ανάγκη “ίσης μεταχείρισης” και για ένα άλλο σπουδαίο κάστρο αντίκρυ του, το Παλαιόκαστρο που περιμένει τη φροντίδα της Πολιτείας και των ανθρώπων προκειμένου “μιλήσει” για την ιστορία του και να φιλοξενήσει άφοβα τους ανθρώπους. Καλαμάτα, Κυπαρισσία και Ανδρούσα έχουν τα δικά τους κάστρα, με μικρότερη ίσως μνημειακή αξία τα οποία όμως έχουν ιδιαίτερη σημασία για τον κάθε τόπο. Και αντιμετωπίζουν διαφορετικά προβλήματα όσον αφορά στην ανάδειξη και τις λειτουργίες τους. Ασφαλώς υπάρχουν και άλλα κάστρα μικρότερης σημασίας στο εσωτερικό του νομού που ζουν στη μοναξιά τους παρά το ενδιαφέρον που δείχνουν συλλογικότητες και κάτοικοι σε ορισμένες περιπτώσεις. Χωρίς καμία αμφιβολία, όλα μαζί δεν γίνεται να αναδυθούν και να αναδειχθούν, πάντα υπάρχουν προτεραιότητες. Με τη μόνη διαφορά ότι για να υπάρχουν προτεραιότητες πρέπει να υπάρχει πρόγραμμα και βούληση. Τόσο από την κεντρική κυβέρνηση, όσο και από τους φορείς τοπικής διοίκησης και συλλογικότητες. Δεν είναι στην πρόθεσή μου να αμφισβητήσω το ενδιαφέρον κανενός. Στη γενικότητά του βεβαίως καθώς η προστασία και ανάδειξη των μνημείων δεν είναι πάντα σε προτεραιότητα. Αίφνης θα έλεγα ότι δαπανήθηκε ένα πολύ μεγάλο ποσό προκειμένου να απαλλοτριωθεί το κτήριο του ελαιοτριβείου δίπλα στην είσοδο του Κάστρου της Καλαμάτας, αλλά παρά το γεγονός ότι ήδη πυκνώνουν οι επισκέψεις και θα αρχίσουν οι εκδηλώσεις στον εσωτερικό του χώρο, η εικόνα αυτού του σημείου είναι η χειρότερη που θα μπορούσε να υποθέσει κάποιος. Δεν γνωρίζω ποιος μπορεί να είναι ο σχεδιασμός και τι προβλέπεται να γίνει, απλώς διαπιστώνω ότι... δεν γίνεται τίποτα.
Γυρίζω από εδώ, γυρίζω από εκεί και επιστρέφω στη.... Μεσσήνη. Με αφορμή παρατηρήσεις φίλων συμπατριωτών σχετικά με τη βελτίωση του δρόμου από την πόλη προς την Αρχαία Μεσσήνη. Ασφαλώς πρόκειται για ένα πολύ σοβαρό ζήτημα καθώς ο δρόμος στα περισσότερα σημεία του είναι καρμανιόλα. Και αφορά όχι μόνον όσους κινούνται ή επιδιώκεται να κινηθούν σε αυτή τη διαδρομή, αλλά και εκείνους που κινούνται από και προς την Καλαμάτα. Η αναγκαιότητα είναι αυτονόητη, όχι όμως και η σύνδεση της Αρχαίας με τη σύγχρονη Μεσσήνη. Πέρα από τις σημαντικές πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται από τοπικούς φορείς, όπως το Νεανικό Φεστιβάλ Αρχαίου Δράματος και οι εκδηλώσεις συλλογικοτήτων στους χώρους της αρχαίας πόλης και οι οποίες χτίζουν βασανιστικά εύθραυστες γέφυρες, χρειάζονται και άλλα πράγματα για να επιτευχθεί αυτό. Δεν θα έμπαινα στον πειρασμό να ανακατευτώ σε... ξένα χωράφια, αλλά θα ήθελα να κάνω κάποιες παρατηρήσεις. Η πρώτη έχει να κάνει με το γεγονός ότι τον κόσμο στην πόλη δεν τον φέρνει ο δήμος από το χέρι, αλλά η ίδια η ζωή και η δραστηριότητα που αναπτύσσεται σε αυτή. Και η δεύτερη με τη διαπίστωση ότι χρειάζεται συνολικότερη ανάδειξη της περιοχής ώστε να γίνει πιο ελκυστική για τον επισκέπτη, να τον “κρατήσει” περισσότερο χρόνο και να γνωριστεί καλύτερα μαζί της. Πρόκειται για πολύπλευρο ζήτημα και εδώ θα θέσω ένα θέμα συναφές με τον “πυρήνα” του σημερινού σημειώματος. Η Μεσσήνη πέραν της αρχαίας συνώνυμης, γειτονεύει πολύ πιο κοντά με δύο σπουδαιότατους αρχαιολογικούς χώρους. Πρόκειται για το μυκηναϊκό οικισμό στο Καρτερόλι από τη μια πλευρά και για τους επίσης αλληλοδιάδοχους μυκηναϊκούς οικισμούς στα Νιχώρια (Καρποφόρα-Ριζόμυλος). Περιττό να τονίσω ότι ουδέποτε δήμος και συλλογικότητες ασχολήθηκαν στα σοβαρά με την ανάδειξη αυτών των δύο σπουδαίων χώρων, την ώρα που δίνουν την εντύπωση ότι αρκεί η... συνωνυμία με την αρχαία πόλη για καταφθάσουν οι επισκέπτες. Δεν το γράφω για πρώτη φορά και γι' αυτό επανέρχομαι με αυτό τον τρόπο. Κάποτε άρχοντες και φορείς της πόλης χρειάζεται να ανοίξουν τη συζήτηση και... για τα αρχαία και για τα νέα. Εχουν πολλά να κάνουν πέρα από τις άγονες αντιπαραθέσεις στο πεδίο της τοπικής εξουσίας.
