Βέβαια, ακόμα και αν το επιχειρούσαμε, θα ήταν αδύνατον να μειώσουμε τη σημασία της εκλογικής νίκης του κ. Μακρόν, αφού αν επικρατούσε η Μαρίν Λε Πεν σήμερα θα συζητούσαμε για το μέλλον των εθνών-κρατών που πρέπει να πορευτούν μόνα τους μετά τη διάλυση της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Τονίζουμε όμως ότι η νίκη των δημοκρατικών δυνάμεων στη Γαλλία δεν μπορεί από μόνη της να ανακόψει το κύμα του λαϊκισμού που απειλεί τη Δύση - και το οποίο θεριεύει εξαιτίας της ανεργίας και της μείωσης του εισοδήματος της μεσαίας τάξης. 

Από τη Μεσσηνία έως τη Φλόριντα και από την Κρήτη έως το Αμστερνταμ, η μεσαία και η εργατική τάξη αναζητούν πολιτικούς σωτήρες που υπόσχονται επιστροφή στον… παλιό καλό καιρό της πλήρους απασχόλησης, της ασφάλειας και των υψηλών εισοδημάτων. Αλλωστε σε όλες τις χώρες οι άνεργοι αδιαφορούν για την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας όταν οι ίδιοι δεν μπορούν να εξασφαλίσουν τα αναγκαία για την επιβίωσή τους. Ετσι λοιπόν, τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ, η μεσαία και η εργατική τάξη δεν δίνουν δεκάρα τσακιστή ούτε για την οικονομική ανάπτυξη των υπανάπτυκτων οικονομιών (Κίνα, Ινδία, Τουρκία, Ιράν, Βραζιλία Ρωσία κ.λπ.) ούτε για τη μείωση της παγκόσμιας φτώχειας χάρη στις τεχνολογικές εξελίξεις και την αύξηση του διεθνούς εμπορίου. Αντιθέτως: Οι ψηφοφόροι των δυτικών κοινωνιών είναι έτοιμοι να ψηφίσουν όποιον πολιτικό τούς υποσχεθεί επιστροφή στο βολικότερο για τους ίδιους παρελθόν, είτε με... ένα νόμο είτε με κλείσιμο των συνόρων για να ενισχυθεί η εγχώρια παραγωγή. Σε κάθε περίπτωση οι φωνές κατά της παγκοσμιοποίησης και των ανοιχτών κοινωνιών θα πληθαίνουν στη Δύση, όσο θα αυξάνεται η ανεργία και η μερική απασχόληση σε βάρος της ασφάλειας που παρείχε στους εργαζόμενους η πλήρης απασχόληση. 

Θα λυθεί το πρόβλημα της ανεργίας αν εκλεγούν πολιτικοί οι οποίοι υπόσχονται, με δασμούς και κλείσιμο των συνόρων, να φέρουν πίσω στη Δύση και στο Βορά τις θέσεις εργασίας που έχουν μεταναστεύσει σε Ανατολή και Νότο; Προφανώς και όχι, γιατί η λύση του προβλήματος της ανεργίας στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ δεν είναι οι... μισθοί Κίνας, όπως και η λύση του προβλήματος της ελληνικής οικονομικής ανάπτυξης δεν είναι οι μισθοί Βουλγαρίας. Η λύση για το πρόβλημα της ανεργίας στη Δύση, γενικότερα, δεν είναι η νοσταλγία της βιομηχανικής κοινωνίας - καθώς η αυτοματοποίηση της παραγωγής έχει στείλει οριστικά στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας τα μεγάλα εργοστάσια του παρελθόντος, με τον ίδιο τρόπο που η βιομηχανική επανάσταση πήρε κάποτε τα ηνία της οικονομίας από τον πρωτογενή τομέα (την αγροτική δραστηριότητα) και τα παρέδωσε στον δευτερογενή (τη μεταποίηση). 

Οπως, όμως, η μετάβαση από την αγροτική στη βιομηχανική κοινωνία δεν έγινε από τη μια μέρα στην άλλη, ούτε χωρίς αντίσταση από τις δυνάμεις της συντήρησης και των άμεσα θιγόμενων που αδυνατούσαν ή δεν ήθελαν να προσαρμοστούν, έτσι και σήμερα, η μετάβαση από τη βιομηχανική κοινωνία στη διάδοχή της όπου θα κυριαρχούν οι υπηρεσίες δεν θα γίνει χωρίς παλινδρομήσεις, ούτε φυσικά χωρίς να χάσουν τα προνόμιά τους οι κοινωνικές ομάδες που μπόρεσαν να εκμεταλλευτούν περισσότερο από τις υπόλοιπες την καπιταλιστική ανάπτυξη των τελευταίων αιώνων. 

Σε κάθε περίπτωση πάντως, η ραγδαία εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας οδηγεί σε αυτοματοποίηση της βιομηχανικής και της αγροτικής παραγωγής, σε αύξηση του όγκου των παραγόμενων προϊόντων, αλλά και σε πολλαπλασιασμό των ανθρώπινων αναγκών για κατανάλωση υπηρεσιών υψηλής ποιότητας. Ουσιαστικά, για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία τείνει να εξαφανιστεί διεθνώς ο κίνδυνος της πείνας και μπαίνουν οι βάσεις για την εξάλειψη της απόλυτης φτώχειας από κάθε γωνιά του πλανήτη. Παράλληλα η αύξηση του παγκόσμιου εισοδήματος δημιουργεί, εκτός από την ανάγκη κατανάλωσης περισσότερων και ποιοτικότερων προϊόντων, και την ανάγκη κατανάλωσης υπηρεσιών υγείας, εκπαίδευσης, ψυχαγωγίας και τουρισμού, που μέχρι τώρα τις απολάμβαναν μόνο τα μεσαία και υψηλά εισοδήματα της Δύσης. Ετσι δημιουργείται και η ανάγκη για δημιουργία παραγωγικών θέσεων εργασίας στον τριτογενή τομέα (υπηρεσίες) ο οποίος στη μεταβιομηχανική κοινωνία αποτελεί την ατμομηχανή της οικονομικής ανάπτυξης. 

Αν λοιπόν η Δύση θέλει να δημιουργήσει παραγωγικές θέσεις εργασίας ώστε να ανακόψει την ανεργία, την ανασφάλεια και το κύμα του λαϊκισμού, θα πρέπει να σταματήσει να επιδοτεί αντιπαραγωγικές δραστηριότητες που ανήκουν στο παρελθόν, ώστε να διευκολύνει τη μετακίνηση των παραγωγικών συντελεστών από τις θνησιγενείς επιχειρήσεις προς τον αναπτυσσόμενο και διευρυνόμενο τομέα των υπηρεσιών. Για να διευκολυνθεί όμως αυτή η μετακίνηση παραγωγικών συντελεστών, θα πρέπει να ξεπεραστούν οι «ορθόδοξες» οικονομικές και πολιτικές αντιλήψεις που εμποδίζουν να δημιουργηθεί το νέο θεσμικό πλαίσιο για την ανάπτυξη των υπηρεσιών. 

Δυστυχώς, μέχρι σήμερα, οικονομολόγοι και πολιτικοί προσπαθούν να συντηρήσουν με νύχια και με δόντια παραγωγικές δραστηριότητες που συνεχίζονται απλώς και μόνο επειδή επιδοτούνται, και όχι επειδή εξυπηρετούν τις ανάγκες της οικονομίας. Ετσι στη Δύση οι πόροι που διοχετεύονται στις θνησιγενείς δραστηριότητες αφαιρούνται από τον δυναμικό κλάδο των υπηρεσιών, με συνέπεια να αυξάνεται συνεχώς η ανεργία και να διογκώνεται το κύμα του λαϊκισμού που ζητεί ακόμα μεγαλύτερη επιδότηση των αντιπαραγωγικών δραστηριοτήτων... Εννοείται ότι ο φαύλος κύκλος της συνεχούς μείωσης των θέσεων εργασίας, που ανατροφοδοτεί ολοένα το κύμα του λαϊκισμού στη Δύση, θα σπάσει -ώστε να ξεκινήσει μια νέα αναπτυξιακή πορεία- μόνο όταν οικονομολόγοι, πολιτικοί και πολίτες συνειδητοποιήσουν ότι δεν έχει κανένα όφελος το να ρίχνεις χρήματα σ' ένα βαρέλι χωρίς πάτο -  και ότι η ατμομηχανή της νέας οικονομίας είναι ο πολυμορφικός τουρισμός. 

Υ.Γ. Η ανθρώπινη ανάγκη για ταξίδια είναι ακόρεστη, σε αντίθεση με την ανάγκη για κατανάλωση βιομηχανικών αγαθών που μπορούσε να ικανοποιηθεί σχετικά γρήγορα και συχνά οδηγούσε σε κρίσεις υποκατανάλωσης. Αυτό που χρειάζεται για να αυξηθεί η ζήτηση των ταξιδιών είναι να έχουν οι καταναλωτές χρήμα και χρόνο. Αν τα αποκτήσουν θα αυξηθεί διεθνώς η τουριστική ζήτηση, αυξάνοντας με τη σειρά της το παγκόσμιο εισόδημα. Η τεχνολογία επιτρέπει τώρα ένα νέο άλμα προς τα εμπρός - ανάλογο μ' εκείνο που αύξησε τις πωλήσεις αυτοκινήτων όταν το 1914 ο Φορντ υπερδιπλασίασε τα μεροκάματα των εργατών του, καθιερώνοντας ταυτόχρονα την 5ήμερη εβδομάδα με 8ωρο (ενώ ο κανόνας ήταν 6ήμερο/9ωρο), ώστε να έχουν χρήματα οι εργαζόμενοι να αγοράσουν αυτοκίνητο, αλλά και χρόνο για ταξίδια τα Σαββατοκύριακα. 

 Θανάσης Λαγός

Εmail: lathanasis@yahoo.gr