Εννοείται ότι δεν θα επιχειρήσω να απαντήσω στο παραπάνω ερώτημα, αφού η έρευνα για τα αίτια της οικονομικής παρακμής προφανώς ξεπερνάει τα στενά όρια της εφήμερης δημοσιογραφίας και απαιτεί μεθόδους και συγκέντρωση στοιχείων που μπορεί να διαχειριστεί μόνο η επιστήμη της Ιστορίας.
Θα μπω όμως στον πειρασμό να σχολιάσω την επιβίωση της οικογενειοκρατίας παρά την «εξαφάνιση» των περισσότερων επιφανών οικογενειών από τον κοινωνικό χάρτη της Καλαμάτας.
Συγκεκριμένα και παρά τη μεγέθυνση του κράτους, που εκτός από την εκπαίδευση των παιδιών έχει αναλάβει και κάποια ακόμα οικογενειακά βάρη, οι περισσότερες μικρομεσαίες οικογένειες της Καλαμάτας εξακολουθούν και τον 21ο αιώνα να μιμούνται πρότυπα και συμπεριφορές της προκαπιταλιστικής αστικής οικογένειας, που άνθισε στη μεσσηνιακή πρωτεύουσα στα τέλη του 19ου και στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Ετσι, αν και οι γάμοι που αποσκοπούν στην ένωση περιουσιών ξεπεράστηκαν κοινωνικά με το πέρασμα του χρόνου, η οικογενειακή επιχείρηση παραμένει μέχρι και σήμερα αναντικατάστατος πυλώνας της τοπικής οικονομίας.
Ουσιαστικά, η λειτουργία δεκάδων μικρομεσαίων οικογενειακών επιχειρήσεων αποδεικνύει ότι η καλαματιανή κοινωνία αναπαράγει αυτό το παραγωγικό μοντέλο επειδή προφανώς εξακολουθεί να το θεωρεί επιτυχημένο, παρά την αδυναμία των πλούσιων οικογενειών του 19ου και του πρώτου μισού του 20ού αιώνα να διατηρήσουν τη οικονομική τους επιφάνεια. Θεωρητικά, σε έναν απόλυτα ορθολογικό κόσμο, η συρρίκνωση της οικονομικής επιφάνειας των πλούσιων οικογενειών και η πλήρης εξαφάνιση των περισσότερων αξιόλογων μονάδων από τον επιχειρηματικό χάρτη, θα έπρεπε να οδηγήσει σε αναθεώρηση του οικογενειοκρατικού αυτού μοντέλου και σε αναζήτηση λύσεων με μετοχικά σχήματα, αντίστοιχα εκείνων που οδηγήσαν στη ανάπτυξη των δυτικών οικονομιών.
Στην πράξη όμως έγινε το εξής: Η αποδυνάμωση των πλούσιων οικογενειών οδήγησε δεκάδες μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην αγκαλιά του κράτους που μετά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο επέκτεινε τις δραστηριότητές του σε τομείς όπου τις προηγούμενες δεκαετίες δραστηριοποιείτο αποκλειστικά ο ιδιωτικός τομέας. Ετσι το κράτος, εκτός από μεγαλύτερος εργοδότης, έγινε και ο μεγαλύτερος καταναλωτής υπηρεσιών και προϊόντων που παράγονταν από τις καλαματιανές μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες αντικατέστησαν στην αγορά τις μεγάλες εξαγωγικές επιχειρήσεις των πλούσιων οικογενειών των περασμένων αιώνων.
Από εκεί και πέρα ήταν θέμα χρόνου τόσο η δαιμονοποίηση της... κερδοσκοπίας που ξέφευγε από τα στενά όρια συναλλαγών της οικογενειακής επιχείρησης με το κράτος, όσο και η αντικατάσταση του επιχειρηματικού ρίσκου από την επιδίωξη ενός σταθερού εισοδήματος για τα μέλη της οικογένειας που απασχολούνται στην ατομική-οικογενειακή επιχείρηση ή στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Παράλληλα η αξιοκρατία, η αξιολόγηση, η ειδίκευση και άλλες "δυτικές αξίες" παραμένουν στα αζήτητα (ή στα... ζητούμενα για τους αισιόδοξους), αφού σύμφωνα με την κυρίαρχη λογική ο συγγενής είναι... πολυτάλαντος και αναντικατάστατος.
Ετσι, ο αναντικατάστατος συγγενής όχι μόνο θα αναλάβει την οικογενειακή επιχείρηση, που παραμένει επίτηδες μικρή για να διοικείται εύκολα από τα μέλη της φαμίλιας, αλλά θα προσληφθεί και στον γραφειοκρατικό μηχανισμό τους κράτους για να εξασφαλιστεί η συνεργασία με τον μεγαλύτερο εργοδότη της ελληνικής οικονομίας. Ελλείψει συγγενούς θα προτιμηθεί... ο γείτονας ή ο κοντοχωριανός, καθώς το κριτήριο του τοπικισμού είναι το δεύτερο στην κλίμακα αξιών, μετά τους δεσμούς αίματος που παραμένουν σταθερά στην κορυφή της σχετικής ιεραρχίας.
Εννοείται ότι η οικογένεια αποτελεί και τη βάση των πολιτικής ζωής, με τη διαφορά ότι οι μεγάλες πολιτικές οικογένειες διατηρούν σε μεγάλο βαθμό την ισχύ τους ακόμα κι όταν χάσουν την οικονομική επιφάνεια που τις ανέδειξε. Γι' αυτό και οι μεγαλύτερες πολιτικές συγκρούσεις δεν γίνονται μεταξύ των αντίπαλων κομμάτων, αλλά μέσα στα ίδια τα κόμματα, από τις οικογένειες που ανταγωνίζονται η μία την άλλη για την επιβολή των τέκνων τους στα μελλοντικά ψηφοδέλτια.
Μια τέτοια περίοδο συγκρούσεων διανύουμε και στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, καθώς πολλοί κυρίαρχοι πολιτικοί έχουν διαπιστώσει ότι τα παιδιά τους... δεν χωρούν στα ψηφοδέλτια. Από εκεί και πέρα φαντάζει πια σχεδόν φυσιολογικό, τόσο οι νέες ιδέες όσο και οι καινοτομίες να εκφράζονται και να υλοποιούνται μόνο από γόνους καταξιωμένων πολιτικών οικογενειών, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν την ατζέντα των γονιών τους. Επίσης φυσιολογικό θεωρείται, ο νέος πολιτικός που δεν προέρχεται από τζάκι, μόλις καταξιωθεί να προσπαθήσει να δημιουργήσει το δικό του τζάκι "μεταβιβάζοντας" τους ψηφοφόρους στα παιδιά του.
Κλείνοντας θεωρώ περιττό να αναφερθώ λεπτομερώς στα αδιέξοδα που προκαλεί το οικογενειακό μοντέλο, αφού αυτά έγιναν κάτι παραπάνω από ορατά μετά τη χρεοκοπία του 2010. Απλώς θα επισημάνω ότι, μετά από 10 χρόνια βαθιάς ύφεσης, δεν έχουν εμφανιστεί ακόμα στο προσκήνιο οι δυνάμεις που θα το αμφισβητήσουν, καθώς εξακολουθεί να κυριαρχεί η άποψη ότι για όλα φταίνε... οι ξένοι.
Μια βόλτα πάντως στο νεκροταφείο της Καλαμάτας θα πείσει και τον πιο δύσπιστο ότι, όχι μόνο κανείς δεν είναι αναντικατάστατος, αλλά και ότι είναι μάταιο να πιστεύεις πως οι οικογενειακές βαρκούλες θα συνεχίσουν να πλέουν ενώ εξαφανίζονται από τον κοινωνικό χάρτη τα μεγάλα οικογενειακά καράβια.
Θανάσης Λαγός
Εmail: lathanasis@yahoo.gr
