Ουσιαστικά, η κρίση χρέους έφερε απλώς πιο γρήγορα στο προσκήνιο την αδυναμία εκσυγχρονισμού της ελληνικής οικονομίας, εξαιτίας της αντίστασης που προβάλλουν οι κοινωνικοί εταίροι, προσπαθώντας να διατηρήσουν τη θέση τους στον υπάρχοντα καταμερισμό εργασίας και το ποσοστό τους στην τωρινή διανομή του εισοδήματος.
Ανάλογες αντιστάσεις εκδηλώνονται διαχρονικά σε όλες τις χώρες, αλλά τελικώς αργά ή γρήγορα όλες οι οικονομίες προσαρμόζουν την παραγωγική τους διαδικασία στα νέα όρια που δημιουργεί κάθε φορά η εξέλιξη της τεχνολογίας. Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι ούτε πρωτόγνωρη ούτε φυσικά... ελληνική η αρνητική προδιάθεση απέναντι στον εκσυγχρονισμό της οικονομίας ή σε οποιαδήποτε άλλη (διοικητική, οικονομική, πολιτική ή θρησκευτική) μεταρρύθμιση που θα μπορούσε να ανατρέψει την κατεστημένη τάξη πραγμάτων.
Στην πραγματικότητα το δέντρο της συντήρησης βρίσκει πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθεί, όταν το αβέβαιο μακροπρόθεσμο κέρδος αδυνατεί να υπερκαλύψει τη βραχυπρόθεσμη ζημιά που επιφέρει η ανατροπή της κατεστημένης τάξης πραγμάτων. Και η κατεστημένη τάξη πραγμάτων ανατρέπεται μόνο όταν το προσδοκώμενο κέρδος από τις μεταρρυθμίσεις είναι τόσο μεγάλο -ή τόσο σίγουρο- ώστε να προσελκύσει το ενδιαφέρον αρχικά μιας πρωτοπόρου κοινωνικής ομάδας και στη συνέχεια ολοένα και περισσότερων κοινωνικών εταίρων.
Μάλιστα, τους νέους δρόμους της οικονομίας είναι ευκολότερο να τους ακολουθήσουν οι "απόκληροι", που έχουν να χάσουν ελάχιστα ή τίποτα - και σίγουρα πολύ λιγότερα από όσα θα ρίσκαραν οι "προνομιούχοι" της κατεστημένης τάξης πραγμάτων. Με απλά λόγια: Οι έμποροι του μεσαίωνα βγήκαν μπροστά γιατί είχαν ελάχιστα να χάσουν, σε σχέση με όσα θα ρίσκαραν αρχικά οι φεουδάρχες αν άφηναν τα σίγουρα έσοδα από τις γαιοκτησίες τους για να κυνηγήσουν το αβέβαιο εμπορικό κέρδος. Με τη σειρά της αργότερα, η τάξη των εμπόρων επαναπαύτηκε στα κέρδη της αφήνοντας ανοιχτό το πεδίο σε όσους ήθελαν να ρισκάρουν επενδύοντας στη βιομηχανική επανάσταση. Από εκεί και πέρα ήταν θέμα χρόνου να επαναπαυτούν στα κέρδη τους και οι βιομήχανοι, αφήνοντας το δρόμο ανοιχτό για να κυριαρχήσουν στην παγκόσμια οικονομία οι "προφήτες" της ψηφιακής τεχνολογίας, που δημιούργησαν τους κολοσσούς Microsoft, Apple, Facebook, Amazon κ.λπ.
Σε επίπεδο κρατών, τον 18ο αιώνα οι ΗΠΑ είχαν πολύ λιγότερα να ρισκάρουν και άρα πολύ περισσότερα να κερδίσουν σε σχέση με την πλούσια Ευρώπη, γι' αυτό και υιοθέτησαν με μεγαλύτερη ευκολία τις καινοτόμους παραγωγικές μεθόδους που έσυραν το άρμα της παγκόσμιας οικονομίας τους δύο επόμενους αιώνες. Σήμερα όμως για πρώτη φορά μετά από δυο αιώνες παγκόσμιας οικονομικής πρωτοπορίας (και τουλάχιστον έναν αιώνα κυριαρχίας) οι ΗΠΑ παρουσιάζουν σημάδια κόπωσης, ενώ την ίδια ώρα η Κίνα, η Ρωσία, η Ινδία, η Τουρκία και η Βραζιλία έχουν πολύ λιγότερα να χάσουν... απ' όσα θα ρισκάρει η Ευρώπη αν εγκαταλείψει το μεταπολεμικό κράτος πρόνοιας για τα σίγουρα κέρδη της ψηφιακής οικονομίας.
Σε αυτές τις συνθήκες, κάθε άλλο παρά ανεξήγητος είναι και ο συντηρητισμός της ελληνικής κοινωνίας που αρνείται πεισματικά να εγκαταλείψει ψυχολογικά τον 20ό αιώνα και τη μεταπολεμική της ευημερία, η οποία βασίστηκε σε εισροές από τη Δύση. Ο μέσος Ελληνας, όπως και ο μέσος Ευρωπαίος, αρνείται να δεχτεί ότι το μεταπολεμικό μοντέλο εξάντλησε τις δυνατότητές του και ότι τόσο η ελληνική όσο και η ευρωπαϊκή οικονομία χρειάζεται να ενσωματώσουν τις νέες τεχνολογίες στην παραγωγική διαδικασία, προκειμένου να παραμείνουν ανταγωνιστικές.
Ακόμα όμως κι αν υπογραφόταν ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για τον εκσυγχρονισμό της ευρωπαϊκής οικονομίας, η εφαρμογή του θα ήταν εξαιρετικά δύσκολη, καθώς δεν υπάρχουν στην κοινωνία οι πρωτοπόρες δυνάμεις που θα αξιοποιήσουν πραγματικά την ψηφιακή τεχνολογία, για να δημιουργήσουν τις επιχειρήσεις του 21ου αιώνα. Τόσο στην Ελλάδα όσο και γενικότερα στην Ευρώπη, η γιγάντωση του κράτους και η αύξηση των δημόσιων δαπανών οδήγησε σε μια νέα οικονομία, εντελώς διαφορετική από εκείνη που καινοτομούσε - ή έστω αντέγραφε (τελειοποιώντας τες μάλιστα τις περισσότερες φορές) τις καινοτομίες των ΗΠΑ. Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε, σε Ευρώπη και Ελλάδα κυριαρχεί ο επιχειρηματικός ανταγωνισμός για την είσπραξη μεγαλύτερου ποσοστού από τις δημόσιες δαπάνες. Αντίθετα η κλασική επιχειρηματική δραστηριότητα συρρικνώνεται καθημερινά, χωρίς να μπορεί ν' ανταγωνιστεί τις "διψασμένες" για ανάπτυξη και κέρδη οικονομίες της Ανατολής και του Νότου.
Από εκεί και πέρα, όποιος επιχειρήσει να προβλέψει το μέλλον της ευρωπαϊκής και της ελληνικής οικονομίας μάλλον θα πέσει τόσο έξω, όσο έπεσαν και όποιοι επιχείρησαν πριν τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο να προβλέψουν τα μελλούμενα στο τέλος του 20ού αιώνα.
Ο συναρπαστικός 21ος αιώνας μόλις ξεκίνησε. Προσδεθείτε (οι συντηρητικοί) ή απελευθερωθείτε (οι υπόλοιποι) και... απολαύστε τον.
Θανάσης Λαγός
Εmail: lathanasis@yahoo.gr
