Σε αντίθεση λοιπόν με αυτούς που με εκπλήσσουν, πιστεύω όσους υποστηρίζουν ότι σε περιόδους οικονομικής ύφεσης και μείωσης του εισοδήματος έρχονται στο προσκήνιο αντιλήψεις και ιδέες που ζητούν επιστροφή στο παρελθόν, γιατί κυριαρχεί ο φόβος για το μέλλον. Οσοι μάλιστα δεν έχουν γνωρίσει καθόλου το «ένδοξο παρελθόν», το νοσταλγούν με μεγαλύτερη ένταση και πάθος από όσους το βίωσαν κι απλώς δεν το καλοθυμούνται. Γι' αυτό ακριβώς και οι νέοι, που δεν έπιασαν ποτέ στα χέρια τους δραχμές, γυρίζουν με περισσή ευκολία την πλάτη στο ευρώ, πιστεύοντας όσους ευαγγελίζονται ανάπτυξη με εθνικό νόμισμα.
Ομως, τόσο η γενιά του ευρώ όσο και οι πολίτες που τραγουδούσαν «γιατί τα πεντοχίλιαρα δεν είναι πετσετάκια» έχουν πολύ επιλεκτική μνήμη και θυμούνται μόνο τα καλά της δραχμής - ενώ ξεχνούν ότι στη μεταπολιτευτική περίοδο ο πληθωρισμός απλώς διαδεχόταν τη λιτότητα, όταν δεν τσάκιζαν και τα δυο μαζί το εισόδημα των κατώτερων εισοδηματικών τάξεων. Ετσι κι αλλιώς οι περισσότεροι θυμούνται μεν τις ονομαστικές αυξήσεις των μισθών, αλλά δεν έδιναν σημασία στις επισημάνσεις των οικονομολόγων που έλεγαν ότι το πραγματικό τους εισόδημα μειώνεται, καθώς οι αυξήσεις τους ήταν μικρότερες από το ρυθμό του πληθωρισμού.
Επίσης, πολλοί θυμούνται τα υψηλά επιτόκια 25% και 30% με τα οποία δάνειζαν οι ίδιοι το Ελληνικό Δημόσιο ώστε να κάνουν διορισμοούς οι πολιτικοί, αλλά βεβαίως κανένας δεν θεωρούσε τότε τον εαυτό του τοκογλύφο, όπως θεωρεί αυτούς που δανείζουν σήμερα τη χρεοκοπημένη ελληνική οικονομία με επιτόκιο 4% και 5%. Προφανώς είναι... πατριώτης όποιος αγοράζει ελληνικά ομόλογα της δραχμής με επιτόκιο 30%, ενώ είναι εχθρός της Ελλάδας όποιος τη δανείζει με 5% για να παραμείνει στο ευρώ.
Σε κάθε περίπτωση, ούτε το ευρώ ούτε η δραχμή είναι πανάκεια για την οικονομική ανάπτυξη. Το νόμισμα, και γενικότερα η νομισματική πολιτική, είναι πράγματι αναπτυξιακά εργαλεία, αλλά δεν αρκούν από μόνα τους για τη μεγέθυνση της οικονομίας. Οι διάφορες οικονομικές σχολές επιχειρηματολογούσαν υπέρ και κατά των εθνικών νομισμάτων πολλά χρόνια πριν ξεσπάσει η ελληνική κρίση - και είναι σίγουρο ότι θα συνεχίσουν να διαφωνούν, όχι μόνο όταν οι Ελληνες θα έχουν ξεχάσει τη σημερινή κρίση, αλλά και όταν κάποτε θα... δικαιωθεί ο Γιάνης Βαρουφάκης με την καταξίωση των ψηφιακών νομισμάτων. Ομως, οι περισσότεροι νοσταλγοί της δραχμής όχι μόνο δεν είναι οπαδοί της Φιλελεύθερης Αυστριακής Σχολής που θεωρεί το εθνικό νόμισμα ως αναπτυξιακό πυλώνα, αλλά ούτε καν έχουν διαβάσει τις απόψεις της Κεϋνσιανής Σχολής για την άσκηση της νομισματικής πολιτικής. Οι νοσταλγοί της δραχμής θέλουν απλώς να επιστρέψουν στο παρελθόν, επειδή δεν τους αρέσει το παρόν, αλλά κυρίως επειδή φοβούνται το μέλλον.
Ανάμεσα στους νοσταλγούς της δραχμής, ξεχωριστή θέση κατέχουν εκείνοι που έχουν ταυτίσει το βραχυπρόθεσμο συμφέρον τους με τις ευκαιρίες που δημιουργεί μια υποτίμηση του εθνικού νομίσματος: Διάφοροι βιομήχανοι, βιοτέχνες, εξαγωγείς, ξενοδόχοι αλλά και παραγωγοί αγροτικών προϊόντων πιστεύουν ότι είναι εφικτή η επιστροφή στον 20ό αιώνα, τότε που η υποτίμηση του εθνικού νομίσματος οδηγούσε αυτομάτως σε αύξηση των πωλήσεων στο εξωτερικό. Λησμονούν όμως ότι οι σημερινές οικονομικές συνθήκες είναι πιο σύνθετες από αυτές που επικρατούσαν τις δύο τελευταίες δεκαετίες του περασμένου αιώνα, και γι' αυτό δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι μια υποτίμηση του εθνικού νομίσματος θα φέρει π.χ. περισσότερους τουρίστες απ' όσους φέρνει η υποτιμημένη τουρκική λίρα ή το μελλοντικό ισχυρό αλβανικό ευρώ.
Σε κάθε περίπτωση, το φτηνό βουλγαρικό λεβ δεν θεωρείται αναπτυξιακό εργαλείο - και μάλλον θα ήταν βλακώδες για την Ελλάδα να προσπαθήσει να ανταγωνιστεί τη γείτονα χώρα υποτιμώντας το δικό της νόμισμα. Στις σύγχρονες οικονομικές συνθήκες, η υποτίμηση του νομίσματος μπορεί να σώσει βραχυπρόθεσμα τις επιχειρήσεις που φοβούνται να επενδύσουν στο μέλλον, αλλά μακροπρόθεσμα οδηγεί μαθηματικά στον αφανισμό τους, καθώς καθιστά ακριβότερο τον κεφαλαιουχικό εξοπλισμό που κρατά συνδεδεμένη μια οικονομική μονάδα με τη διεθνή αγορά.
Για παράδειγμα: Πολλοί ξενοδόχοι που αρνούνται να προσαρμοστούν στην ψηφιακή εποχή θωρούν τώρα... «φιλί της ζωής» μια υποτιμημένη δραχμή. Πράγματι, βραχυπρόθεσμα ίσως έρθουν περισσότεροι τουρίστες, οι οποίοι θα προτιμήσουν την Ελλάδα από μια ανταγωνίστρια χώρα παροχής υπηρεσιών χαμηλής ποιότητας. Μακροπρόθεσμα όμως, δεν γίνεται να γίνεσαι ολοένα και πιο φθηνός από τους ανταγωνιστές σου, υποτιμώντας συνεχώς το εισόδημα των εργαζόμενων και των παρεχόμενων υπηρεσιών σου. Μακροχρόνια οι επιχειρήσεις πρέπει να γίνουν ανταγωνιστικές βελτιώνοντας το προϊόν και τις υπηρεσίες τους, κι όχι υποτιμώντας το νόμισμα ή τους μισθούς.
Οπως και με το ευρώ, έτσι και με τη δραχμή, ζητούμενο είναι η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας με αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και της τεχνολογίας - όχι η μείωση του κόστους με υποτίμηση των μισθών.
Αλλά δυστυχώς, η ανθρώπινη ιστορία δεν είναι μια ορθολογική πορεία μέσα στο χρόνο. Γι' αυτό εκείνοι που χθες θεωρούσαν το μνημόνιο ως πηγή όλων των δεινών, σήμερα νοσταλγούν τη δραχμή και είναι έτοιμοι για μισθούς... πολλών εκατομμυρίων. Σε καλή μεριά.
lathanasis@yahoo.gr
Θανάσης Λαγός
