Ηταν ένα πρόβλημα που υπήρχε, ωρίμαζε, και ήταν ζήτημα χρόνου να σκάσει. Η περίοδος της οικονομικής κρίσης λειτούργησε ως επιταχυντής κι έφερε γρηγορότερα και με δραματικό τρόπο το μέγεθος του προβλήματος στην επιφάνεια. Η Ελλάδα μικραίνει πληθυσμιακά και η Μεσσηνία εξαϋλώνεται. Ειδικά στην περιοχή μας, αν συνεχιστεί -που θα συνεχιστεί- η σχέση "διπλάσιοι θάνατοι από γεννήσεις", σε μια δεκαετία θα έχουμε κυριολεκτικά ερήμωση ολόκληρων χωριών.
Στην αρχή της κρίσης κάποιοι περίμεναν εγκατάλειψη της Αθήνας και των άλλων αστικών κέντρων και επιστροφή στα χωριά. Η πραγματικότητα διέψευσε αυτές τις προσδοκίες και έδειξε ότι η εγκατάλειψη αφορούσε τα ελληνικά αστικά κέντρα για άλλα μεγαλύτερα, στις διεθνείς αστικές μητροπόλεις του καπιταλισμού. Αυτό δείχνει ότι στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και των ανοικτών για τους Ελληνες συνόρων δεν υπάρχει περίπτωση να προτιμήσει κάποιος το χωριό: Θα επιλέξει μια μεγαλύτερη πόλη που θα του δίνει ευκαιρίες να ζήσει ή να αναζητήσει το δικό του μεγάλο όνειρο. Ενα όνειρο που είναι βεβαίως και «καταναλωτικό» και με συγκεκριμένα στάνταρ κοινωνικής ζωής και καταξίωσης.
Είναι καιρός να παραδεχτούμε ότι σχεδόν κανένας δεν πρόκειται να προτιμήσει την ερημιά της ελληνικής φύσης από το πολύβουο αστικό κέντρο. Τα παιδιά της κρίσης δεν επέστρεψαν λοιπόν στα γραφικά χωριά για να καλλιεργήσουν… ρίγανη, αλλά πήγαν στη Γερμανία, την Αγγλία και την Αμερική και όπου αλλού μπορούσαν να ασχοληθούν με τα σύγχρονα επαγγέλματα στην οικονομία, την ιατρική και την τεχνολογία. Οσοι δεν μπόρεσαν ή δεν είχαν τα προσόντα, οδηγούνται στην παροχή υπηρεσιών, στον τουρισμό, είτε ως επιχειρηματίες είτε ως εργαζόμενοι. Αυτή είναι η αλήθεια και είναι καλό να την προσεγγίζουμε στην πραγματική της διάσταση, για να ξέρουμε τι έχουμε να αντιμετωπίσουμε.
Η κατάσταση, όπως έχει διαμορφωθεί στην οικονομία και την κοινωνία, θέτει το ζήτημα της υπαίθρου και της αγροτικής οικονομίας: Υπάρχει περίπτωση να συνεχίσουν να υπάρχουν τα επόμενα χρόνια με τη σημερινή τους μορφή, δηλαδή ως κύριες κατοικίες, οι δεκάδες οικισμοί στη Μεσσηνία; Οι παραλιακοί οικισμοί και αυτοί που βρίσκονται κοντά σε αστικό ή ημιαστικό κέντρο προφανώς και θα παραμείνουν, έστω και με λιγότερους κατοίκους. Οι υπόλοιποι σταδιακά θα εγκαταλειφθούν και θα χρησιμοποιούνται ως δεύτερες κατοικίες την περίοδο του ελαιομαζώματος ή το καλοκαίρι. Επί της ουσίας η Μεσσηνία θα έχει ένα μεγάλο κέντρο, αυτό της Καλαμάτας, και 5-6 μικρότερα που γύρω τους θα υπάρχει μια συστάδα ζωντανών οικισμών.
Η παραδοχή της πραγματικότητας είναι κρίσιμη παράμετρος προκειμένου να δημιουργηθούν δομές από το κράτος και την αυτοδιοίκηση, οι οποίες να έχουν νόημα και αποτέλεσμα.
Η οδική διασύνδεση των περιοχών με βάση τη νέα πραγματικότητα που δημιουργείται είναι το πρώτο κρίσιμο στοιχείο. Δεν χρειάζεται πλέον ένα δαιδαλώδες οδικό δίκτυο που συνδέει μεταξύ τους χωριά και χωριουδάκια· αντίθετα, χρειάζεται ένας βασικός άξονας και ένα καλά συντηρημένο δίκτυο αγροτικών δρόμων.
Σε επίπεδο κοινωνικών δομών, απαιτείται συμμάζεμα και των υπόλοιπων σχολικών μονάδων στα 5-6 κέντρα της Μεσσηνίας, αλλά και ενίσχυση των δομών υγείας και φροντίδας ηλικιωμένων - γιατί πολλοί οικισμοί θα μπορούσαν να μετατραπούν σε ανοικτά κέντρα για ηλικιωμένους. Οι νέοι που θέλουν να ασχοληθούν με την αγροτική παραγωγή και να φτιάξουν οικογένεια θα πρέπει να εγκατασταθούν σε ένα αστικό ή ημιαστικό κέντρο, διαφορετικά δεν θα έχουν προοπτική. Οι λόγοι που συνηγορούν σε αυτή την κατεύθυνση είναι οικονομικοί και κοινωνικοί - και πρέπει να σταματήσουμε να κρυβόμαστε όλοι πίσω από το δάχτυλό μας. Τα χωριά στην ενδοχώρα της Μεσσηνίας μπορούν να αξιοποιηθούν στη φιλοξενία συνταξιούχων από όλη την Ευρώπη, και αυτή η προοπτική θα μπορούσε να τους δώσει ζωή.
Υπάρχει, τέλος, το ζήτημα της οργανωμένης ένταξης οικονομικών μεταναστών στην αγροτική παραγωγή. Ολα τα σοβαρά κράτη ενισχύουν την εγκατάσταση εργατών εκεί που τους έχουν ανάγκη, προκειμένου να κερδίζουν από την υπεραξία που παράγεται. Η αγροτική παραγωγή στην Ελλάδα και τη Μεσσηνία στηρίζεται εδώ και χρόνια στα χέρια των μεταναστών. Ο κύκλος με τους Βαλκάνιους εργάτες γης έχει κλείσει και υπάρχει ανάγκη για κάτι πιο οργανωμένο, με περισσότερο ορθολογικά χαρακτηριστικά. Είναι όμως ζήτημα που δεν συζητιέται, γιατί κυριαρχούν οι φοβικές φωνές. Οι αυτοκρατορίες πάντως ποτέ δεν στήθηκαν με φυλετική και χρωματική καθαρότητα. Ακόμα και στην αρχαία Αθήνα κάποιοι φιλοσοφούσαν και οι...δούλοι δούλευαν.
Η δημογραφική ενίσχυση της Ελλάδας και της Μεσσηνίας δεν πρόκειται να επιτευχθεί με ευχές και με επιδόματα. Χρειάζονται πολιτικές που θα ενισχύουν με ουσιαστικό τρόπο την παραγωγή και την οικονομία, απαντώντας στις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας. Η επιμονή στο παρελθόν, η ωραιοποίησή του και η προσδοκία επιστροφής σε αυτό είναι χαμένος χρόνος και σπατάλη πόρων. Τα παιδιά της Ελλάδας φεύγουν, όπως έφευγαν οι νέοι από τα χωριά μετά τον εμφύλιο, και δεν πρόκειται να γυρίσουν όσο δεν ικανοποιούνται οι βασικές ανάγκες του κυρίαρχου καταναλωτικού και οικονομικού προτύπου.
panagopg@gmail.com
