Σύμφωνα με έρευνα, που διενεργήθηκε για λογαριασμό του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων από την εταιρεία Hellenic Research House, το 57% των ελληνικών νοικοκυριών χρησιμοποιεί εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο το οποίο προμηθεύεται χύμα σε τενεκέ από συγγενείς, φίλους και γνωστούς σε ποσοστό 74%. Η αποθήκευση του ελαιόλαδου γίνεται από το 95% των νοικοκυριών, ορθώς σε σκιερό και δροσερό μέρος, όμως χρησιμοποιούνται σε μεγάλο βαθμό ακατάλληλα δοχεία. Συγκεκριμένα, μόλις το 16% των νοικοκυριών που συμμετείχαν δήλωσαν ότι χρησιμοποιούν σκούρα γυάλινα μπουκάλια, ενώ το 61% χρησιμοποιεί μεταλλικά δοχεία και τενεκέδες.

Παρότι κάθε χρόνο «σκάνε» το ένα μετά το άλλο τα κρούσματα πώλησης νοθευμένου ελαιόλαδου, οι Έλληνες καταναλωτές δεν φαίνεται να ανησυχούν ιδιαίτερα για τη νοθεία, κυρίως διότι θεωρούν ότι το λάδι που προμηθεύονται από συγγενείς και γνωστούς δεν ενέχει αυτό το ρίσκο. Το κύριο μέτρο που παίρνουν εκείνοι που ανησυχούν είναι η αγορά τυποποιημένου ελαιόλαδου συγκεκριμένης εταιρείας. Για τους καταναλωτές η νοθεία σχετίζεται πρωτίστως με άλλα φυτικά έλαια (π.χ. ηλιέλαιο) και δευτερευόντως με αναμείξεις ελαιόλαδων διαφορετικής ποιότητας ή γεωγραφικής προέλευσης, ή με παραπλανητικές ετικέτες. Με απλά λόγια, το πόσο… έξτρα παρθένο είναι το ελαιόλαδο που αγοράζει κάποιος με τενεκέ είναι άγνωστο και δύσκολα εντοπίζεται από τον μέσο καταναλωτή.

Τα αποτελέσματα της έρευνας δεν ξαφνιάζουν, αντίθετα αποτυπώνουν με μεγάλη ακρίβεια αυτό που συμβαίνει στην αγορά ελαιόλαδου της χώρας. Το να βρίσκεις ελαιόλαδο από γνωστούς, υπεράνω υποψίας, είναι εύκολο. Οι περισσότεροι παραγωγοί ελαιόλαδου είναι κατά βάση εσωτερικοί μετανάστες οι οποίοι ζουν στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας. Τα ελαιοπερίβολα τα επισκέπτονται περιστασιακά κυρίως στη συγκομιδή, και το ελαιόλαδο το διακινούν με ίδια μέσα πουλώντας το σε φίλους, γνωστούς και συναδέλφους τενεκέ-τενεκέ. Μέσα από αυτή τη διαδικασία εξασφαλίζουν ένα επιπρόσθετο αφορολόγητο εισόδημα που τους επιτρέπει να συντηρούν την καλλιέργεια με ξένα εργατικά χέρια. Τα πάντα δηλαδή είναι μαύρα και αδήλωτα. Είναι προφανές ότι όταν σε ένα προϊόν ανθεί η παραοικονομία εύκολα επικρατεί και η νόθευσή του.

Η πραγματικότητα αυτή δημιουργεί έναν ισχυρό μηχανισμό στρέβλωσης στην παραγωγή ελαιόλαδου. Ο τενεκές του μεμονωμένου παραγωγού είναι το όχημα πάνω στο οποίο στήνονται όλες οι “μαϊμού” εταιρείες που διακινούν νοθευμένο προϊόν. Όπως φαίνεται, το ελαιόλαδο που φεύγει με τενεκέδες παραδίδεται χωρίς παραστατικά όχι μόνο σε μεμονωμένους καταναλωτές, αλλά και σε διάφορους νταραβεριτζήδες. Η συνηθισμένη εδώ και χρόνια διαπίστωση της χύμα εξαγωγής παραβλέπει το γεγονός πως καμία επιχείρηση δεν ορθοπόδησε μόνο με πωλήσεις στο εξωτερικό. Οι εταιρείες πώλησης γαλακτοκομικών και ειδικότερα γιαουρτιού, για παράδειγμα, που κάνουν τεράστιες πωλήσεις παγκοσμίως, πρώτα εδραιώθηκαν στην εσωτερική αγορά και μετά άνοιξαν τα φτερά τους. Αν δεν τεθούν κανόνες αρχικά στην εσωτερική αγορά δεν πρόκειται να φτάσουμε ποτέ στην εξαγωγή τυποποιημένου ελαιόλαδου στο εξωτερικό.

Το προϊόν θα σταματήσει να πωλείται χύμα μόνο όταν βρεθούν επιχειρηματίες οι οποίοι θα δουν προοπτική κέρδους στη συσκευασία και μεταπώληση του προϊόντος στις αγορές της Ελλάδας και του εξωτερικού, και όταν μικρές ομάδες παραγωγών σε κοινοπρακτικά εταιρικά σχήματα ξεκινήσουν από το χωράφι και φτάσουν στο ράφι. Και τα δύο έχουν ως προϋποθέσεις την ποιότητα και την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας. Για να το κάνουμε ακόμα πιο συγκεκριμένο, αν το κράτος πρέπει να κάνει κάτι, αυτό είναι να δημιουργήσει θεσμικό πλαίσιο που θα ενισχύει την επιχειρηματικότητα μέσα από τη μείωση της φορολογίας τόσο στην παραγωγή όσο και στην εμπορία. Αν δεν δοθούν κίνητρα για ενοικίαση των ελαιώνων σε πραγματικούς αγρότες, έτσι ώστε οι υπόλοιποι να αποχωρήσουν με ένα αξιοπρεπές αντίτιμο, χωρίς να απολέσουν την ιδιοκτησία τους, ο τενεκές θα συνεχίσει να περνά τα διόδια των αυτοκινητόδρομων.

Το στίγμα για τη νέα εποχή στην ελαιοπαραγωγή θα το δώσει η νέα γενιά που μπαίνει στην παραγωγή. Πρόκειται για τα παιδιά που βλέπουν μια ευκαιρία στον συγκεκριμένο τομέα και ενεργοποιούνται σε όλους τους τομείς, από την παραγωγή με σύγχρονους επιστημονικούς τρόπους μέχρι την οργάνωση με άλλους όρους της εμπορίας και της αξιοποίησης των προϊόντων. Αυτά τα παιδιά θέλουν στήριξη με χρηματοδότηση ως επιχειρηματίες, και επιστημονική γνώση, γιατί ξέρουν και να διαβάσουν και να μιλήσουν τη γλώσσα της αγοράς. Για να έχει μέλλον η αγροτική παραγωγή και η μεταποίηση στη Μεσσηνία, θα πρέπει να σταματήσει το ελαιόλαδο να πωλείται χύμα σε τενεκές και βυτία. Αντιλαμβανόμαστε ότι το τρέιλερ με τους τενεκέδες είναι το έμβλημα μιας ολόκληρης ιστορικής περιόδου η οποία έχει όμως κλείσει τον κύκλο της. Η ελαιοπαραγωγή θα υπάρξει στο μέλλον αν αλλάξει ο τρόπος παραγωγής αλλά και διάθεσης του προϊόντος – και όσο αυτό καθυστερεί απλώς θα χάνονται ευκαιρίες.

panagopg@gmail.com