Το αφήγημα της Ελευσίνας ήταν σαφές και άριστα δομημένο πάνω στο μύθο της Περσεφόνης και την προσπάθεια της πόλης να ξεφύγει από τον... κάτω κόσμο - ενώ η «ανάδυση» της Καλαμάτας χανόταν κάπου μεταξύ της Εθνικής Επανάστασης του 1821 και των σεισμών του 1986.
Συγκεκριμένα, στο φάκελο της Ελευσίνας τονίστηκε ότι η πόλη «διαφέρει ριζικά από τη στερεοτυπική εικόνα της Ελλάδας, ως της χώρας με τις ωραίες παραλίες, όπου ο κόσμος ζει ξέγνοιαστος και χαλαρός, απολαμβάνοντας τον ήλιο και τη θάλασσα. Η Ελευσίνα αντικατοπτρίζει μία εντελώς παραγνωρισμένη -αλλά ταυτόχρονα πολύ πραγματική- πτυχή της Ελλάδας: την Ελλάδα της παραγωγής». Γι' αυτό η Κριτική Επιτροπή μάλλον πείστηκε ότι «η Ελευσίνα είναι μια μικρογραφία της Ευρώπης και γι’ αυτό προσφέρεται ως πεδίο μελέτης των προκλήσεων που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρώπη», και ότι «αν ο τίτλος της ΠΠΕ δοθεί στην Ελευσίνα, η εικόνα της πόλης θα συνδεθεί οριστικά με την τέχνη και τον πολιτισμό, μεταβάλλοντας το στερεότυπο της βιομηχανικής πόλης».
Με άλλα λόγια, πάλι από το φάκελο της Ελευσίνας: «Η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος που συντελέστηκε με τη βιομηχανική ανάπτυξη στην περίπτωση της Ελευσίνας κινητοποιεί το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας και γίνεται πολύτιμη ύλη στα χέρια των καλλιτεχνών. Και αυτό γιατί η Ελευσίνα δεν είναι απλά μια βιομηχανική πόλη. Είναι η πόλη σύμβολο της σύνδεσης του ανθρώπου με τη φύση, η πόλη της Μητέρας Γης (Δημήτηρ) και της κόρης της Περσεφόνης».
Ουσιαστικά η Ελευσίνα παραδέχεται ότι δεν έχει πολιτιστικές υποδομές και ότι χρειάζεται να γίνει Πολιτιστική Πρωτεύουσα για να ξεφύγει από τη βιομηχανική μιζέρια.
Αντιθέτως η Καλαμάτα δεν ξεκαθάρισε -τουλάχιστον στο φάκελό της- αν έχει πολιτιστικές υποδομές ή αν πρέπει να γίνει Πολιτιστική Πρωτεύουσα για να τις αποκτήσει. Γενικότερα, ο αναγνώστης του φακέλου της δυσκολεύεται πολύ να κατανοήσει το όραμα της πόλης - και υποψιάζεται ότι, ενώ το ισχυρό χαρτί της μεταμόρφωσης από ασχημόπαπο σε κύκνο το είχε φυσικά η Ελευσίνα, ούτε το χαρτί του αδικημένου Νότου μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, καθώς η τρίτη συνυποψήφια Ρόδος βρίσκεται... στο νότο του νότου. Προφανώς όλα αυτά τα αντιλήφθηκαν οι συντάκτες του φακέλου της Καλαμάτας και προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια εναλλακτική πρόταση, η οποία δε θα τόνιζε τα πλεονεκτήματα των αντίπαλων πόλεων. Ομως δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα δυναμικό, σαφές και μοντέρνο αφήγημα που θα σάρωνε το «παραμύθι της Περσεφόνης». Ετσι λοιπόν, αν και το κεντρικό μήνυμα ήταν το «Kalamata Rising», «Η Καλαμάτα αναδύεται», δεν μπόρεσαν ν' αναδειχθούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της υποψηφιότητας, ούτε το όραμα της πόλης για το μέλλον της στην Ευρώπη.
Από εκεί και πέρα, θα ήταν πολύ εύκολο να φορτώσουμε αυτή την αδυναμία στο Γραφείο Υποψηφιότητας Kalamata:21 - αλλά αυτό θα σήμαινε πως αγνοούμε το γεγονός ότι τόσο η Καλαμάτα όσο και η Μεσσηνία ψάχνουν εδώ και πολλά χρόνια μια νέα ταυτότητα, χωρίς αποτέλεσμα. Βεβαίως η μεσσηνιακή πρωτεύουσα έζησε μια πρωτόγνωρη πολιτιστική άνθιση (για τα ελληνικά δεδομένα πάντα) τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Δεν πρέπει όμως να παραβλέπουμε ότι το δέντρο του πολιτισμού έχει αρχίσει να μαραίνεται, επειδή στέρεψε η κρατική πηγή χρηματοδότησής του και ο ιδιωτικός τομέας διστάζει να καλύψει το κενό που άφησε το κράτος.
Σε κάθε περίπτωση η αναζήτηση χορηγών, με τη στενή ή ευρεία έννοια, δεν είναι άσχετη ούτε με την αναζήτηση ταυτότητας ούτε με την αδυναμία δημιουργίας ενός πειστικού αφηγήματος για την Πολιτιστική Πρωτεύουσα. Η Καλαμάτα είναι μια βαθιά διχασμένη πόλη, γιατί δεν μπορεί να αποφασίσει αν ανήκει στην Ευρώπη ή στα Βαλκάνια. Δεν μπορεί καν να αποφασίσει αν είναι τουριστική περιοχή - γι' αυτό και στο φάκελο υποψηφιότητας επισημαίνονται τα εξής για το αύριο της πόλης: «Η Καλαμάτα είναι μια παραθαλάσσια πόλη σχεδόν στο κέντρο της, γεγονός που κάνει τους ντόπιους πολύ περήφανους. Το τοπίο της περιοχής έχει υπάρξει και κατά μία έννοια παραμένει παρθένο. Ωστόσο η κάποτε κρυμμένη πίσω από τους ελαιώνες Μεσσηνία μετατρέπεται σε τουριστικό προορισμό. Ευχή ή κατάρα - άλλη εξέλιξη που αποτελεί δίκοπο μαχαίρι για την πόλη».
Υπό ιδανικές συνθήκες, η Καλαμάτα θα μπορούσε πράγματι να κάνει άλματα, ώστε να γίνει μια κανονική -και αξιοζήλευτη- ευρωπαϊκή πόλη. Ομως την εμποδίζουν σταθερά οι τοπικιστικές αντιλήψεις και η εμμονική προσήλωση στο παρελθόν, που τελικά της στερούν το παρόν και το μέλλον. Ειδικά η προσκόλληση στο παρελθόν εκφράστηκε έντονα και στο φάκελο της υποψηφιότητας, με τον υπερτονισμό -έστω και πλάγιο- της επετείου 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821. Τονίζεται χαρακτηριστικά στο φάκελο: «Η κεντρική ιδέα που έχει υιοθετήσει το Kalamata:21 είναι "Η Καλαμάτα αναδύεται" - "Kalamata Rising". Το παράδειγμα της Ελληνικής Επανάστασης και του σεισμού έχουν αποδείξει ότι αποτελεί επαναλαμβανόμενο μοτίβο για την Καλαμάτα να υψώνει το ανάστημά της και να αντεπεξέρχεται τις κρίσεις. Και ήρθε η στιγμή ακόμα μια φορά να ανατείλει». Ειλικρινά ως αναγνώστης δεν κατάλαβα πότε έδυσε η πόλη μετά την ανοδική πορεία που ξεκίνησε ύστερα από την καταστροφή των σεισμών, αλλά μάλλον δεν έχει σημασία. Μεγαλύτερη σημασία έχει όμως το ότι σε πολλά σημεία του φακέλου υπερτονίζεται η επέτειος των 200 χρόνων της Επανάστασης.
Αλλωστε και ο δήμαρχος Καλαμάτας Παναγιώτης Νίκας δήλωσε προχθές ότι «υπήρξε πράγματι πολύ μεγάλος προβληματισμός στην Επιτροπή, και για την Τουρκία και για την ενδεχόμενη εθνικιστική διάσταση του εορτασμού των διακοσίων χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Εμείς όμως έχουμε υποχρέωση να γιορτάσουμε τα 200 χρόνια του μεγάλου ξεσηκωμού με τον τρόπο που πρέπει σε μια πόλη από την οποία ξεκίνησε η επανάσταση» - φωτίζοντας έτσι πλήρως τη διαφωνία του με την Ευρωπαϊκή Κριτική Επιτροπή. Το μόνο στοιχείο που βρήκαμε στο φάκελο της Καλαμάτας για να καθησυχάσει τους φόβους των Ευρωπαίων είναι μια συναυλία τζαζ με Τούρκους κι Ελληνες μουσικούς, και μια έκθεση ανερχόμενων Τούρκων καλλιτεχνών.
Αντίθετα, στο φάκελο υποψηφιότητας της Ελευσίνας αναφέρεται για ένα από τα πρότζεκτ: «Συμβαίνει πολλές φορές η Ιστορία να χωρίζει τους λαούς, αλλά οι καθημερινές ιστορίες των ανθρώπων να τους ενώνουν. Αυτό είναι πολύ χαρακτηριστικό σε περιπτώσεις πολέμων και μετακινήσεων πληθυσμών όπως αυτή της Μικράς Ασίας του 1922. Στην Ελλάδα μιλάμε για τη "Μικρασιατική Καταστροφή". Στην Τουρκία για την εθνική τους γιορτή. Ωστόσο, Σμυρνιοί, Ελληνες και Τούρκοι που έζησαν μαζί, έχουν πάντα να διηγηθούν συγκινητικές και ευτράπελες ιστορίες για τη συνύπαρξή τους στην ίδια πόλη. Αυτό το πρότζεκτ στοχεύει να αναδείξει τις ιστορίες των ανθρώπων έναντι της επίσημης Ιστορίας, και να συνδέσει τους νέους με τους ηλικιωμένους της πόλης τους. Ελληνες μαθητές της προσφυγικής γειτονιάς των Μικρασιατών στην Ελευσίνα και Τούρκοι μαθητές της ελληνικής συνοικίας της Σμύρνης μαθαίνουν το κοινό τους παρελθόν μέσα από τις μικρές καθημερινές ιστορίες των ανθρώπων που έζησαν και ζουν σε αυτές τις συνοικίες».
Συμπέρασμα; Αυτονόητο και απλό: Η Ελευσίνα έστω και θεωρητικώς ξεπέρασε τα στενά όρια της Αττικής και αφηγήθηκε μια ευρωπαϊκή ιστορία.
Αντιθέτως η Καλαμάτα συνεχίζει να ψάχνει την ταυτότητά της κυρίως στο ένδοξο παρελθόν, και πολύ φοβάμαι ότι όσο οι δεξιοί την ψάχνουν μόνο στο 1821 και οι αριστεροί μόνο στην Εθνική Αντίσταση, πιο πιθανό είναι να παραμείνει η πόλη αναποφάσιστη και διχασμένη, παρά να γίνει σύγχρονη και ευρωπαϊκή.
Πέρα όμως από τους φόβους για το μέλλον, ο διχασμός της πόλης ήδη εκφράστηκε απόλυτα στο φάκελο της υποψηφιότητας - και γι' αυτό η πρόταση, αντί να είναι ξεκάθαρη και τολμηρή, ήταν χαμηλών τόνων και διστακτική, ώστε να μη δυσαρεστήσει κανέναν. Αθελά του το Γραφείο Kalamata:21 αντικατόπτρισε την αδυναμία της ίδιας της πόλης και έθεσε στους δημότες της ένα ουσιαστικό δίλημμα: Η Καλαμάτα είναι ευρωπαϊκή ή βαλκανική πόλη;
Η απάντηση ανήκει στους πολίτες.
Θανάσης Λαγός
Εmail: lathanasis@yahoo.gr
