Οι εργαζόμενοι, που δεν έχουν πάρει καμία αύξηση στο μισθό τους, αναρωτιούνται: «Είναι δίκαιο; Είναι φυσιολογικό ένα άτομο να κερδίζει εκατομμύρια, ενώ χιλιάδες οικογένειες δεν μπορούν να βγάλουν τον μήνα;». Και το συνδικάτο καταλήγει στην ανακοίνωσή του αναφέροντας: «Η εταιρεία θα μπορούσε να επενδύσει σε μοντέλα αυτοκινήτων που διασφαλίζουν το μέλλον χιλιάδων ανθρώπων, και όχι μόνο σε έναν άνθρωπο. Προτιμούν όμως τον κόσμο του παιχνιδιού και τη διασκέδαση».
Η παραπάνω είδηση ουσιαστικά σηματοδοτεί το τέλος της εποχής που ξεκίνησε πριν από έναν αιώνα περίπου στην αυτοκινητοβιομηχανία Ford, με την καθιέρωση του πενθήμερου - οκτάωρου και το διπλασιασμό του μεροκάματου, ώστε οι εργαζόμενοι να έχουν χρήματα και χρόνο για να αγοράζουν και να ταξιδεύουν με τα αυτοκίνητα που οι ίδιοι παρήγαγαν. Ουσιαστικά στην αυτοκινητοβιομηχανία της Ford γεννήθηκε ο «λαϊκός καπιταλισμός» που προωθούσε την πλήρη απασχόληση κι έδινε εισόδημα στους εργαζόμενους για να αγοράζουν προϊόντα και υπηρεσίες. Ο «λαϊκός καπιταλισμός» όμως από τη δεκαετία του 1970 σβήνει σταδιακά καθώς οι μηχανές αντικαθιστούν την ανθρώπινη εργασία στη γραμμή παραγωγής (η οποία επίσης γεννήθηκε στην αυτοκινητοβιομηχανία της Ford) - και σήμερα οι εργαζόμενοι στη Fiat διαπιστώνουν ότι η εταιρεία δεν δείχνει καμία διάθεση «να επενδύσει σε μοντέλα αυτοκινήτων» και προτιμά να χρηματοδοτήσει «τον κόσμο του παιχνιδιού και τη διασκέδαση».
Ειλικρινά δεν γνωρίζω αν η συμφωνία που έκλεισε ο Ανιέλι στην Costa Navarino βάζει οριστικά ταφόπλακα στον «λαϊκό καπιταλισμό» ή αν το θύμα της «4ης βιομηχανικής επανάστασης» θα παραμείνει άταφο μέχρι να βρεθεί τρόπος για ν' αποκτήσουν οι εργαζόμενοι στη Fiat το εισόδημα που θα τους επιτρέπει να αγοράσουν εισιτήρια διαρκείας της Γιουβέντους. Διαπιστώνω όμως καθημερινά ότι το «τέλος της εργασίας» στη Δύση μπορεί να οδηγήσει στον τάφο όχι μόνο τον «λαϊκό καπιταλισμό», αλλά και το δημοκρατικό πολίτευμα.
Διάφοροι τσαρλατάνοι θα εκμεταλλευτούν την ειλικρινή αγωνία των εργαζομένων στη Fiat για να εδραιώσουν τη δική τους κυριαρχία, τάζοντας... επιστροφή στα χρόνια του Χένρι Φορντ. Το ποτάμι της Ιστορίας όμως δεν γυρίζει πίσω - και γι' αυτό η ανθρωπότητα, αν δεν θέλει να ζήσει νέα ολοκαυτώματα, θα πρέπει να λύσει σύντομα τη δύσκολη εξίσωση της διανομής των προϊόντων (και του εισοδήματος) που παράγουν… οι μηχανές και οι κακοπληρωμένοι εργάτες της Ανατολής.
Με άλλα λόγια: Χωρίς εισόδημα, οι πρώην εργαζόμενοι στη Fiat δεν θα μπορούν να αγοράσουν τα αυτοκίνητα της εταιρείας που θα κατασκευάζονται είτε από ρομπότ είτε από κακοπληρωμένους εργαζόμενους στο Βιετνάμ. Και τότε το παγκόσμιο σύστημα θα καταρρεύσει, επειδή τα εργοστάσια της Fiat στο Βιετνάμ δεν έχουν κανένα λόγο να κατασκευάζουν αυτοκίνητα που δεν αγοράζει κανένας.
Κατά την ταπεινή μου άποψη, 2 τουλάχιστον κινήσεις είναι απαραίτητες, όχι μόνο για τη διατήρηση της δυτικής ευημερίας, αλλά και για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου της Ανατολής. Είναι αναγκαία λοιπόν 1) η θέσπιση ενός ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος για όλους ανεξαιρέτως του πολίτες, και 2) η παροχή κινήτρων για μετακίνηση του ανθρώπινου δυναμικού από τον φθίνοντα δευτερογενή τομέα στον ταχύτατα αναπτυσσόμενο τομέα της παροχής υπηρεσιών ψυχαγωγίας - και ειδικά στον ακόρεστο κλάδο του τουρισμού.
Για να επιταχυνθούν όμως οι εξελίξεις που θα αποτρέψουν ένα παγκόσμιο οικονομικό κραχ, θα πρέπει τόσο οι εργαζόμενοι στη Fiat όσο και η παγκόσμια κοινότητα να αναθεωρήσουν την έννοια της «αξίας» όπως την προσδιόρισαν ο Αριστοτέλης, ο Ανταμ Σμίθ, ο Ντέιβιντ Ρικάρντο και ο Καρλ Μαρξ, που την υπολόγιζαν με βάση τους συντελεστές που χρησιμοποιήθηκαν στην παραγωγική διαδικασία. Ο υπολογισμός της αξίας ενός προϊόντος με βάση τους συντελεστές που χρησιμοποιήθηκαν στην παραγωγή του οδηγεί στο παράδοξο συμπέρασμα ότι ένα Lada θα έπρεπε να πωλείται πιο ακριβά από ένα Fiat, γιατί για την παραγωγή του πρώτου δαπανήθηκαν περισσότερες εργατοώρες από όσες δαπανήθηκαν στην παραγωγή του δεύτερου.
Εννοείται ότι την εποχή της ακμής του «λαϊκού καπιταλισμού» κανένας εργαζόμενος στη Fiat δεν αναρωτήθηκε, ούτε γιατί τα Lada αξίζουν λιγότερο, ούτε γιατί μια ώρα εργασίας στη Fiat πληρωνόταν ακριβότερα από μια ώρα εργασίας στη Lada. Αν κάποιος αναρωτιόταν και έψαχνε, θα έβρισκε την απάντηση στους Καρλ Μένγκερ, Λεόν Βαλράς και Γουίλιαμ Στάνλεϊ Τζέβονς, που από τα τέλη του 19ου αιώνα ανέδειξαν το ρόλο που παίζουν στον καθορισμό των τιμών οι ατομικές προτιμήσεις: Oι διαπρεπείς αυτοί οικονομολόγοι απέδειξαν από τα τέλη του προπερασμένου αιώνα ότι δεν υπάρχει «αντικειμενική» αξία των αγαθών - και ότι οι καταναλωτές αποφασίζουν τελικά αν θα πληρώσουν πανάκριβα για να δουν τον Ρονάλντο ή αν με αυτά τα χρήματα θα αγοράσουν νέα μοντέλα της Fiat.
Σε κάθε περίπτωση ο Ανιέλι (συνειδητά ή ασυνείδητα, για την Ιστορία δεν έχει και μεγάλη σημασία) επιλέγει να δαπανήσει 120 εκατ. για τον Ρονάλντο και όχι για νέα μοντέλα της Fiat, επειδή διαβάζει τις επιθυμίες των καταναλωτών που... «προτιμούν τον κόσμο του παιχνιδιού και τη διασκέδαση». Το πρόβλημα είναι ότι την ίδια ώρα χιλιάδες εργαζόμενοι κινδυνεύουν να μείνουν άνεργοι και να μην έχουν να πληρώσουν για να χαρούν τον κόσμο του παιχνιδιού και τη διασκέδαση. Τι πρέπει να γίνει λοιπόν;
Το είπαμε παραπάνω, αλλά το ξαναλέμε γιατί υπάρχει περίπτωση να το ξεχάσετε, όπως «ξεχάστηκαν» δυστυχώς για έναν αιώνα οι θεωρίες των Καρλ Μένγκερ, Λεόν Βαλράς και Γουίλιαμ Στάνλεϊ Τζέβονς.
Επαναλαμβάνουμε λοιπόν: Είναι αναγκαία η θέσπιση ενός ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, για όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες. Και ταυτόχρονα, εξίσου αναγκαία είναι η παροχή κινήτρων για μετακίνηση του ανθρώπινου δυναμικού από τον φθίνοντα δευτερογενή τομέα στον ταχύτατα αναπτυσσόμενο τομέα της παροχής υπηρεσιών ψυχαγωγίας - και ειδικά στον ακόρεστο κλάδο του τουρισμού.
Θανάσης Λαγός
