Ετσι, αργά αλλά σταθερά η ελληνική κοινωνία (ή τουλάχιστον ένας αξιοπρόσεκτος αριθμός πολιτών) κάνει ένα βήμα μπροστά, αφού για πρώτη φορά συζητά σοβαρά για την αλλαγή νοοτροπίας, σταματώντας παράλληλα να αναζητά σωτήρες από τα κομματικά θερμοκήπια.
Δυστυχώς όμως, τις περισσότερες φορές η δημόσια συζήτηση για τη νοοτροπία περιορίζεται στην καταγραφή των ανεπιθύμητων συμπεριφορών και στη γενικόλογη ανάγκη αλλαγής τους, χωρίς να επεκτείνεται στα αίτια που προκαλούν τον ιδιαίτερο τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς των σύγχρονων Ελλήνων.
Ακόμα λιγότεροι πολίτες επιθυμούν να αναζητήσουν τις ρίζες της σημερινής νοοτροπίας στην περίοδο που η Ελλάδα μετασχηματιζόταν από βιλαέτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε εθνικό κράτος - κατά τη διάρκεια της οποίας, η κεντρική εξουσία δεν κατάφερε να περιορίσει την οικογενειοκρατία, τον τοπικισμό και τη θρησκοληψία που εμπόδιζαν και εμποδίζουν τον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας. Από εκεί και πέρα ήταν απλώς θέμα χρόνου οι εκφραστές της οικογενειοκρατίας, του τοπικισμού και της θρησκοληψίας να καταλάβουν μόνιμα και τις καρέκλες της κεντρικής εξουσίας, με σύνθημα το πασίγνωστο «Πατρίς - Θρησκεία - Οικογένεια».
Ανοίγοντας παρένθεση, αξίζει να επισημάνουμε ότι το σύνθημα «Πατρίς - Θρησκεία - Οικογένεια» δεν επινοήθηκε από τη χούντα των συνταγματαρχών, και ότι οι δικτάτορες το «κληρονόμησαν» από τη συντηρητική Δεξιά. Συγκεκριμένα και σύμφωνα με το βιβλίο της επίκουρης καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Εφης Γαζή «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια - ιστορία ενός συνθήματος 1880-1930» η φράση πρωτακούστηκε το 1851 από τα χείλη του θεολόγου Απόστολου Μακράκη. Ο θεολόγος υποστήριζε ότι είδε σε όραμά του το Χριστό και την Παναγία να του αναθέτουν να σώσει τον κόσμο.
Ο Μακράκης ήθελε να σώσει τους ομόθρησκούς του Ελληνες και να τους οδηγήσει στα πεπρωμένα του έθνους. Αυτά τα πεπρωμένα ήταν άρρηκτα συνδεμένα με την απόρριψη των δυτικών ιδεών και τη δημιουργία μιας ιδανικής «χριστοπολιτείας». Ο πόλεμος του 1897, η οικονομική κρίση, ο Διεθνής Οικονομικός Ελεγχος και η κρίση των τότε εκσυγχρονιστικών πολιτικών δυνάμεων, κράτησαν στη ζωή το σύνθημα μέχρι τη δεκαετία του 1930. Τότε η Αδελφότητα Θεολόγων «Η Ζωή» και η δικτατορία του Μεταξά πήραν το σύνθημα «Πατρίς - Θρησκεία - Οικογένεια» και το μετέτρεψαν σε ακρογωνιαίο λίθο της υπερσυντηρητικής κρατικής ιδεολογίας, στο όνομα της οποίας καταπατήθηκαν η ελευθερία και τα ατομικά δικαιώματα μέχρι και την πτώση της χούντας των Συνταγματαρχών το 1974.
Στην πραγματικότητα όμως το 1974 απλώς αποσύρθηκε το σύνθημα «Πατρίς - Θρησκεία - Οικογένεια» επειδή είχε γελοιοποιηθεί από τη χούντα, ενώ την ίδια ώρα έμειναν στο απυρόβλητο η ίδια η οικογενειοκρατία, ο τοπικισμός και η θρησκοληψία. Για να γίνει κατανοητό πόσο βαθιές ήταν οι ρίζες των τριών αυτών δεινών της σύγχρονης Ελλάδας, αξίζει να επισημάνουμε ότι ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Καραμανλής, ενώ δεν δίστασε να νομιμοποιήσει το ΚΚΕ και να κάνει δημοψήφισμα για το πολίτευμα, δεν τόλμησε να αγγίξει το Οικογενειακό Δίκαιο. Ομως ακόμα και μετά την αλλαγή του Οικογενειακού Δικαίου από το ΠΑΣΟΚ, η οικογενειοκρατία όχι μόνο δεν έσβησε από τον πολιτικό και οικονομικό χάρτη, αλλά μαζί με τον τοπικισμό και τη θρησκοληψία συνέχισαν να αποτελούν το ουσιαστικό τρίπτυχο της κυρίαρχης ιδεολογίας, που διαπερνούσε οριζόντια τον νοητό πολιτικό άξονα.
Βεβαίως, σε ένα καθαρά θεωρητικό επίπεδο η Αριστερά φρόντισε να πάρει αποστάσεις από το τρίπτυχο «Πατρίς - Θρησκεία - Οικογένεια». Στην πράξη όμως, δεξιοί και αριστεροί έβαζαν το συμφέρον της οικογένειας και του τόπου τους (της ιδιαίτερης πατρίδας τους), όπως και τη λιτανεία της εικόνας του χωριού τους, πάνω από οτιδήποτε άλλο - και ειδικά από ξενόφερτες, δυτικές κυρίως απόψεις που θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν την κατεστημένη τάξη πραγμάτων.
Γι' αυτό η πλειονότητα των πολιτών, αν και άλλα υποστήριζε θεωρητικώς, δεν είπε ποτέ «όχι» ούτε στον ρουσφετολογικό διορισμό του παιδιού τους στο Δημόσιο, ούτε στην ίδρυση πανεπιστημίων σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Ετσι κι αλλιώς οι περισσότεροι πίστευαν -και εξακολουθούν να πιστεύουν- ότι η πρόοδος της οικογένειάς τους και του χωριού τους ταυτίζεται απόλυτα με το εθνικό συμφέρον. Επηρεασμένοι βαθιά από το σύνθημα «Πατρίς - Θρησκεία - Οικογένεια», δεν μπορούν καν να σκεφτούν ότι ο αναξιοκρατικός διορισμός του παιδιού τους βλάπτει σοβαρά την... πατρίδα τους. Ούτε ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση υποβαθμίστηκε και εξαιτίας της διασποράς πανεπιστημίων σε κωμοπόλεις που δεν έχουν το κρίσιμο μέγεθος ούτε για τη λειτουργία 4-5 λυκείων.
Εννοείται ότι το τρίπτυχο οικογενειοκρατία - τοπικισμός - θρησκοληψία δεν εμπόδισε μόνο τη δημιουργία σύγχρονων δημοκρατικών θεσμών και φορέων, αλλά και τη δημιουργία μεγάλων επιχειρήσεων, καθώς η οικογενειακή επιχείρηση που δεν θέλει να ξεπεράσει τα στενά όρια της τοπικής κοινωνίας εξακολουθεί να κυριαρχεί στην ελληνική αγορά. Εννοείται επίσης ότι οι περισσότεροι από αυτούς που καταγγέλλουν τα πολιτικά τζάκια αρνούνται να παραδεχτούν ότι ο βουλευτής που κληρονομεί την έδρα από τον πατέρα του δεν διαφέρει και πολύ από το γιατρό, το δικηγόρο, το μηχανικό ή τον έμπορο που συνεχίζει την... "οικογενειακή παράδοση". Και προφανώς όταν μιλούν για αλλαγή νοοτροπίας, θέλουν να πιστεύουν ότι αυτή η αλλαγή θα γίνει με μεταφυσικό τρόπο και χωρίς να αγγιχτούν τα ιερά και τα όσια της οικογενειοκρατίας, του τοπικισμού και της θρησκοληψίας.
Με απλά λόγια: Μακράκη, ζεις, εσύ τους οδηγείς.
Υ.Γ. Το τρίπτυχο «Πατρίς - Θρησκεία - Οικογένεια» το αφήνουν στο απυρόβλητο τόσο οι φιλελεύθεροι που οραματίζονται αποδυνάμωση του κράτους με ενίσχυση των θεσμών της οικογένειας, της αυτοδιοίκησης και της εκκλησίας... όσο και οι νεοσυντηρητικοί που οραματίζονται κατάρρευση του καπιταλισμού και επιστροφή στις κοινότητες.
Θανάσης Λαγός
Εmail: lathanasis@yahoo.gr
