Τους φόβους αυτούς ενισχύει η αμηχανία με την οποία αντιμετωπίζουν μια τέτοια προοπτική όχι μόνο κυβερνήσεις (όπως η ελληνική) που πήραν εγκαίρως μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης του κορονοϊού, αλλά και κυβερνήσεις (όπως των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου) που δίστασαν να "θυσιάσουν" την οικονομία στο βωμό της υγείας και της ανθρώπινης ζωής. Ετσι κι αλλιώς, καμία δημοκρατική κυβέρνηση δεν μπορεί να αντέξει την πίεση της κοινής γνώμης όταν αρχίζει να αυξάνεται εκθετικά ο αριθμός των νεκρών. Στη συγκεκριμένη περίπτωση λίγες ήταν οι κυβερνήσεις που αντιλήφθηκαν εγκαίρως την κατάσταση και πήραν τα αναγκαία μέτρα, πριν εξαπλωθεί εκθετικά ο ιός. Αντιθέτως, οι περισσότερες κυβερνήσεις της Δύσης υποτίμησαν την πανδημία και πήραν μέτρα όταν ήταν πλέον αργά. Καμία όμως κυβέρνηση ή υπερεθνικός φορέας δεν έχει ανακοινώσει μακροπρόθεσμα μέτρα για την αντιμετώπιση των οικονομικών επιπτώσεων του lockdown.
Mέχρι τώρα κυβερνήσεις, οργανισμοί και επιχειρήσεις λειτουργούν και αποφασίζουν με ορίζοντα ημερών, ελπίζοντας ότι τον επόμενο μήνα θα βρεθεί το φάρμακο ή το εμβόλιο για τον κορονοϊό. Ακόμα περισσότεροι εύχονται, αν και δεν το λένε δημοσίως, η Covid-19 να αποδειχθεί εποχική ασθένεια όπως η γρίπη και να περιοριστεί η εξάπλωση του κορονοϊού το καλοκαίρι. Στην τελευταία περίπτωση η παραγωγική μηχανή θα μπορέσει να λειτουργήσει τουλάχιστον μέχρι το φθινόπωρο, πριν ξεσπάσει με τα πρώτα κρύα ένα πιθανό δεύτερο κύμα της πανδημίας. Σε κάθε περίπτωση κανένας δεν μπορεί να κάνει αυτή την στιγμή ασφαλή πρόβλεψη για τη χρονική διάρκεια της πανδημίας - και γι’ αυτό τα κυβερνητικά επιτελεία είναι αναγκασμένα να επεξεργάζονται προτάσεις βασισμένες σε υποθετικά σενάρια.
Ολα τα σενάρια όμως θα συγκρουστούν με την αμείλικτη πραγματικότητα αν παραμείνουν και το Μάιο σβηστές οι μηχανές παραγωγής, με συνέπεια να εμφανιστούν στην αγορά της Δύσης ελλείψεις βασικών αγαθών.
Ειδικά στην Ελλάδα, η κυβέρνηση θα βρεθεί αντιμέτωπη με δραματική συρρίκνωση των ταμειακών διαθέσιμων με τα οποία σήμερα κρατά ζωντανή την οικονομία. Ομως δεν κινδυνεύει να βρεθεί μόνο η Ελλάδα με άδειο ταμείο. Εξίσου, αν όχι περισσότερο, κινδυνεύουν η Ιταλία και η Ισπανία, που εκτός της οικονομικής κρίσης βρίσκονται ήδη αντιμέτωπες με το σοκ που προκαλούν οι χιλιάδες νεκροί της πανδημίας. Εννοείται ότι ενδεχόμενη κατάρρευση του Ευρωπαϊκού Νότου θα προκαλέσει "οικονομική πανδημία" με απρόβλεπτες επιπτώσεις, οι οποίες πιθανόν να δικαιώσουν όσους υποστηρίζουν ότι η "θεραπεία" του lockdown ενδέχεται να αποδειχτεί χειρότερη και από την ασθένεια Covid-19.
Σε έναν ορθολογικό κόσμο οι κυβερνήσεις θα κάθονταν ήδη στο τραπέζι του διαλόγου, εξετάζοντας προτάσεις για τη σωτηρία της παγκόσμιας οικονομίας. Στον πραγματικό κόσμο, που δεν έχει καμία σχέση με όσα φαντάζονται δεξιοί και αριστεροί οπαδοί των θεωριών συνωμοσίας, τα αλληλοσυγκρουόμενα εθνικά συμφέροντα δεν επιτρέπουν μέχρι τώρα μια συμφωνία που αφενός θα απέτρεπε την κατάρρευση και αφετέρου θα έθετε τις βάσεις για την επανεκκίνηση της παγκόσμιας οικονομίας. Βεβαίως, για να φτάσει η παγκόσμια κοινότητα σε μια συμφωνία, θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να ξεπεραστούν οι εθνικές ψευδαισθήσεις που έχουν δημιουργηθεί από την έναρξη της πανδημίας μέχρι σήμερα, επειδή τα έθνη-κράτη πρωταγωνίστησαν στη λήψη μέτρων ανακούφισης όσων επλήγησαν από το lockdown. Ειδικά στην Ελλάδα, η χορήγηση του βοηθήματος των 800 ευρώ... ανέστησε τις γνωστές θεωρίες του λεφτόδεντρου και δημιούργησε για ακόμα μια φορά ψευδαισθήσεις αναφορικά με τις δυνατότητες του κράτους.
Στη δημιουργία αυτών των ψευδαισθήσεων συμβάλλει τόσο η πολιτική όσο και η επιχειρηματική ελίτ, που αρνούνται πεισματικά να παραδεχτούν και να τονίσουν, δημοσίως και επιμόνως, ότι οι κρατικές δαπάνες έχουν μοναδικές πηγές τα φορολογικά έσοδα και τα δάνεια. Σε αυτές τις συνθήκες λοιπόν, το πάνδημο αίτημα για αύξηση της κρατικής δαπάνης φαντάζει κάτι παραπάνω από... αυτονόητο - και κανένας δεν αναρωτιέται ποιος θα δανείσει (για ακόμα μια φορά) μια οικονομία που έχει εξαντλήσει τη φοροδοτική της ικανότητα. Στις ίδιες αυτές συνθήκες, οι κοινωνικοί εταίροι διεκδικούν όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της κρατικής δαπάνης, ελπίζοντας να επιβιώσουν αυτοί και να κλείσουν οι ανταγωνιστές τους. Την ίδια ώρα (όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά παγκοσμίως) πληθαίνουν οι φωνές για επιστροφή στο έθνος-κράτος που θα θυσιάζει παραγωγικούς συντελεστές για να έχει επάρκεια σε περίπτωση βιβλικής καταστροφής...
Δεν αποκλείεται λοιπόν, υπό το σοκ της πανδημίας, οι πολίτες να θεωρήσουν ασφαλές καταφύγιο το έθνος-κράτος και να δεχτούν να θυσιάσουν μέρος του εισοδήματός τους και ενδεχομένως ελευθερίες που σήμερα θεωρούμε δεδομένες. Δεν αποκλείεται όμως ούτε το ενδεχόμενο να αυξηθεί η αλληλεξάρτηση και το διεθνές εμπόριο, επειδή η παγκόσμια κοινότητα θα διαπιστώσει ότι οι απειλές όπως ο κορονοϊός δεν αντιμετωπίζονται σε τοπική και εθνική κλίμακα. Σε έναν ιδανικό κόσμο η διεθνής κοινότητα θα έδινε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ουσιαστικές αρμοδιότητες, ώστε να δημιουργήσει ένα ασφαλές απόθεμα για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Στον δικό μας κόσμο όμως υπάρχει κίνδυνος να ξεσπάσει "οικονομική πανδημία", επειδή τα κράτη και οι επιχειρήσεις "πολεμούν" για να έχουν καλύτερη θέση στην επανεκκίνηση της οικονομίας μετά την πανδημία του κορονοϊού.
Θανάσης Λαγός
