Τα δύσκολα για τους δημαγωγούς ξεκινούν όταν κατακτήσουν την εξουσία και συγκρουστούν με την πραγματικότητα διαπιστώνοντας ότι τα προβλήματα είναι πολυπαραγοντικά και ότι πολλές φορές μια προσπάθεια επίλυσής τους ενδέχεται να οδηγήσει όχι μόνο σε επιδείνωση της κατάστασης αλλά ενδεχομένως και σε καταστροφή. Τότε οι επιλογές περιορίζονται δραματικά και οι δημαγωγοί μπροστά στον κίνδυνο της καταστροφής αναγκάζονται να κάνουν μια θεαματική κωλοτούμπα εφαρμόζοντας τελικώς όσα κατήγγειλαν παραδίδοντας τη σκυτάλη του λαϊκισμού και των καταγγελιών στον επόμενο δημαγωγό. Εννοείται ότι αυτό είναι το... αισιόδοξο σενάριο. Γιατί πάντα υπάρχει το ενδεχόμενο ο δημαγωγός να μην υποχωρήσει και να συγκρουστεί μετωπικά με την πραγματικότητα πιστεύοντας ότι το σοκ της πρόσκρουσης θα του δώσει το χρόνο που απαιτείται για την εγκαθίδρυση ενός αυταρχικού ανελεύθερου καθεστώτος.
H "ελληνική περιπέτεια" της πενταετίας 2010 - 2015, η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, το καθεστώς Ορμπαν, η άνοδος της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη, το Brexit και το πρόσφατο σύντομο πέρασμα της Λιζ Τρας από την Ντάουνινγκ Στριτ αποδεικνύουν μεταξύ άλλων ότι ο λαϊκισμός παραμένει ο ισχυρότερος αντίπαλος της δημοκρατίας και της ανοιχτής κοινωνίας. Ειδικά η περιπέτεια του Ηνωμένου Βασιλείου μετά το Brexit αποδεικνύει ότι κινδυνεύουν από το λαϊκισμό και χώρες με ισχυρή κοινοβουλευτική παράδοση, "βαθύ κράτος", αξιόλογη γραφειοκρατία και μεγάλη εμπειρία στην ανάγνωση των διεθνών σχέσεων. Οι Βρετανοί πίστεψαν τους δημαγωγούς, που έλεγαν ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα γίνει επίγειος παράδεισος αν φύγει από τη "σοσιαλιστική Ευρωπαϊκή Ένωση" και τώρα τρέχουν και δεν φτάνουν. Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι και πολλοί Έλληνες πίστευαν (και πιστεύουν) πως θα γίνει επίγειος παράδεισος η Ελλάδα αν φύγει από τη "φιλελεύθερη Ευρωπαϊκή Ένωση", αλλά ευτυχώς οι δικοί μας δημαγωγοί δεν τόλμησαν να επιχειρήσουν το Grexit.
Σε κάθε περίπτωση, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι ούτε φιλελεύθερη ούτε σοσιαλιστική. Είναι μια ατελής πολιτική ένωση δημοκρατικών χωρών με μικτές οικονομίες, που σέβονται όσο πουθενά άλλου στον κόσμο τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διαφορετικότητα. Εξυπακούεται ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν τα κάνει όλα σωστά και ότι διαπράττει και εγκληματικά πολιτικά λάθη, όπως η εξάρτησή της από τις ρωσικές πηγές ενέργειας. Δεν μπορεί όμως να συγκριθεί ούτε το βιοτικό της επίπεδο ούτε η ελευθερία των πολιτών της με την προπαγάνδα των αυταρχικών ανελεύθερων καθεστώτων της Ρωσίας και της Τουρκίας, που επιχειρούν να "αναθεωρήσουν" τα ευρωπαϊκά κεκτημένα. Και φυσικά όλοι οι δημαγωγοί που ασκούν καθημερινά κριτική τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στους δημοκρατικούς θεσμούς, δεν έχουν χρόνο να καταγγείλουν ούτε την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ούτε την εργαλειοποίηση των μεταναστών από τον Ταγίπ Ερντογάν.
Αν ήμασταν λαϊκιστές θα λέγαμε ότι "είναι πολλά τα... ρούβλια και οι λίρες Αρη". Αλλά δεν είναι κυρίως οικονομική η σχέση των λαϊκιστών και των δημαγωγών με τα αυταρχικά καθεστώτα, ακόμα και αν αποδειχθεί ότι σήμερα είναι περισσότεροι στο Payroll της Μόσχας από όσους ήταν την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης. Η σχέση που συνδέει τους δημαγωγούς με τα αυταρχικά καθεστώτα είναι βαθύτερη και εδράζεται στη γοητεία που ασκεί η ανεξέλεγκτη εξουσία σε όσους πιστεύουν ότι είναι ανώτεροι από όλους τους άλλους και ότι κατέχουν την απόλυτη αλήθεια. Το δημοκρατικό πολίτευμα βάζει εμπόδια σε όσους θέλουν να κυβερνήσουν (ελέω Θεού, τάξης ή φυλής) και για αυτό εκείνοι που θεωρούν τον εαυτό τους ανώτερο και αναντικατάστατο βάλλουν μόνο κατά των ελεγκτικών δημοκρατικών μηχανισμών αφήνοντας ταυτόχρονα στο απυρόβλητο την εγκληματική εισβολή του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία και τις αναθεωρητικές βλέψεις του κατά της υπόλοιπης Ευρώπης.
Απέναντι στον αναθεωρητισμό, τον λαϊκισμό και τους δημαγωγούς, η Ευρώπη έχει να αντιπαρατάξει μόνο τα δημοκρατικά ιδεώδη και το βιοτικό της επίπεδο. Και τα δύο όμως θα δοκιμαστούν σκληρά το φετινό χειμώνα. Αν η δημοκρατία και η Ευρωπαϊκή Ένωση αντέξουν, ο ελεύθερος κόσμος θα πάρει μια μεγάλη ανάσα για να προλάβει να οργανώσει τις άμυνές του. Αν αρχίσει όμως ένα ντόμινο αλλαγών στα ευρωπαϊκά σύνορα εξαιτίας του αναθεωρητισμού της Μόσχας και της Άγκυρας, ενδέχεται να βιώσουμε ξανά όσα πιστεύαμε ότι δεν θα ξαναζήσει ποτέ η ανθρωπότητα. Και τότε θα αποδειχθεί ότι ήταν τουλάχιστον άκαιρη η συζήτηση για τον εκλογικό νόμο, με τον οποίο θα διεξαχθεί (αν χρειαστεί) η δεύτερη αναμέτρηση την άνοιξη ή το καλοκαίρι. Ετσι και αλλιώς το κύριο πρόβλημα στην Ελλάδα, όπως και στην οικονομική κρίση του 2008, είναι ότι πολλοί πιστεύουν πως θα ξορκίσουν το κακό αγνοώντας το. Και δεν το πιστεύουν μόνο πολιτικοί και δημοσιογράφοι. Το πιστεύει και ο δημαγωγός υποψήφιος της διπλανής πόρτας, που σπεύδει να σώσει τους υπέργηρους δημότες τους επειδή θεωρεί τον εαυτό του ανώτερο και αναντικατάστατο.
Θανάσης Λαγός
