Οπως και να έχει το πράγμα όμως ο καιρός πλέον είναι απρόβλεπτος, αποδιοργανώνει τα μετεωρολογικά μοντέλα και εκ του αιφνιδιασμού και της σφοδρότητας των φαινομένων προκαλεί μεγάλες καταστροφές. Με την... βοήθεια των ανθρώπων φυσικά και την ευθύνη εκείνων που διευθύνουν τις τύχες του τόπου.
Εισαγωγή σε ένα γνώριμο στους αναγνώστες θέμα, αυτό του Νέδοντα. Ηδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, μια μελέτη των μηχανικών του αρμόδιου υπουργείου έδειχνε με στοιχεία και σενάρια ότι ο τρόπος με τον οποίο έχει διαμορφωθεί η κοίτη του ποταμού με τα υποστυλώματα σε τμήματα που έχουν σκεπαστεί, εγκυμονεί μεγάλους κινδύνους σε περίπτωση πλημμυρικού φαινομένου. Από τότε πέρασαν πολλοί δήμαρχοι και πολλές δημοτικές αρχές, αλλά κανένας δεν πήρε στα σοβαρά τον κίνδυνο. Το κόστος μιας ολοκληρωτικής παρέμβασης είναι φυσικά μεγάλο και αρχικά κυριάρχησε η τεχνοκρατική λογική του “κόστους-οφέλους” στη λογική ότι δεν υπάρχει λόγος να δαπανηθούν αυτά τα ποσά για ένα φαινόμενο που μπορεί να εμφανιστεί μια φορά στα 100 χρόνια. Χωρίς να υπολογίζουν ότι η στατιστική είναι για να... διαψεύδεται από τη ζωή. Και ότι μια καταστροφή θα μπορούσε ίσως να είναι ανεπανόρθωτη για μεγάλο τμήμα της πόλης. Στην αντιμετώπιση αυτή οι τοπικοί παράγοντες ενθαρρύνθηκαν από μια υπόθεση που διακινείται ότι έκανε επιστημονική ομάδα η οποία εκτίμησε ότι το νερό του Νέδοντα χάνεται σε καταβόθρες που άνοιξαν εξ αιτίας του ισχυρού σεισμού του 1986.
Τα δύο αυτά στοιχεία συνέτειναν ώστε απ’ όλες τις μέχρι σήμερα δημοτικές αρχές να θεωρηθεί η υπόθεση ως “χαμηλής προτεραιότητας” - με την ελπίδα κάθε φορά ότι το πρόβλημα θα σκάσει στη θητεία του επόμενου. Φυσικά η ευθύνη, ηθικά και πολιτικά, αν συμβεί κάτι θα βαραίνει όλους εκείνους που διοίκησαν τις υποθέσεις του δήμου από τότε που εντοπίστηκε το πρόβλημα και δεν έκαναν ποτέ καμία σοβαρή προσπάθεια αντιμετώπισης του θέματος. Και είναι δύο τα δεδομένα που τα τελευταία χρόνια θα έπρεπε να έχουν οδηγήσει σε αλλαγή στάσης τους δημοτικούς παράγοντες. Από τη μια η παραδοχή πλέον πως η κλιματική αλλαγή προκαλεί πραγματικά έντονα φαινόμενα και από την άλλη οι συχνές καταστροφές που έχουν προκαλέσει οι υδάτινοι αποδέκτες σε άλλες περιοχές, αλλά ακόμη και στην ίδια την Καλαμάτα.
Η ιστορία του Νέδοντα είναι γνωστή καθώς στη “διαμάχη” με τον άνθρωπο έβγαινε πάντα χαμένος, αλλά κάθε φορά έβρισκε τρόπο να υπενθυμίσει ότι οι ανθρώπινες νίκες επί της φύσης είναι προσωρινές και πολλές φορές παράγουν οδυνηρά αποτελέσματα. Οι Καλαματιανοί “έφαγαν” τον ζωτικό χώρο του ποταμού για να χτίσουν την πόλη κυριολεκτικά πάνω στην κοίτη του. “Ποταμιά” γράφουν τα συμβόλαια την περιοχή από τους Αγίους Αποστόλους μέχρι την Παραλία, και σε πολύ μικρό βάθος στις εκσκαφές δικαιώνεται η ονομασία και έρχονται στο φως στοιχεία της κοίτης. Εσκαβαν και έστριβαν το ποτάμι και όλο το περιόριζαν, έτσι ώστε να γίνει η “Ποταμιά” κτήματα και οικόπεδα ιδιωτικά. Και αυτό γιατί με το νόμο του Οθωνα το 1837 “περί διακρίσεως των κτημάτων”, η κοίτη των ποταμών που εγκαταλείπονταν και δεν ήταν πλωτοί ανήκε στους παρόχθιους ιδιοκτήτες.
Αλλά κάθε φορά το ποτάμι, επειδή “περιοριζόταν” κατά πώς έγραφαν οι εφημερίδες ήδη από το 19ο αιώνα, με την πρώτη ευκαιρία ξεχείλιζε και προκαλούσε τεράστιες καταστροφές. Για να φθάσουμε στη δεκαετία του 1960, όταν έγιναν απολήψεις τεράστιων όγκων ποτάμιας πέτρας για τις ανάγκες κατασκευής του αεροδρομίου και τσιμενταρίστηκε η κοίτη του ποταμού. Τεχνικά το “πρόβλημα” πάντα ήταν η συσσώρευση πέτρας και λάσπης η οποία ανέβαζε το επίπεδο του ποταμού από εκεί που το είχαν βυθίσει οι εκσκαφές, υπερχείλιζε και πλημμύριζε την πόλη. Η διαδικασία των εκβαθύνσεων είχε ολοκληρωθεί στα τέλη της δεκαετίας του 1930, όταν για πρώτη φορά έγινε εκμηχανισμένη επιχείρηση με τη χρήση της περίφημης “φαγάνας” και δημιουργήθηκαν δύο επίπεδα: Στο κέντρο το βάθος ήταν πολύ μεγαλύτερο και αποτελούσε τον βασικό αγωγό ροής του νερού, ενώ δίπλα και μέχρι του ορίου των τότε δρόμων (Νέδοντος και Αρτέμιδος) και σε αρκετό φάρδος, υπήρχε η ζώνη υπερχείλισης που προστατευόταν από τοίχο (ίχνη αυτής της διάταξης μπορεί να διακρίνει κάποιος στη δυτική πλευρά του ποταμού, ακριβώς βόρεια από την γέφυρα της Κεντρικής Αγοράς). Και στο ενδιάμεσο είχαν τοποθετηθεί πρόβολοι εναλλάξ από τις δύο πλευρές για να “κόβουν” την ορμή του νερού.
Με το τσιμεντάρισμα, πέτρες και λάσπη κυλούσαν κατά τη θάλασσα και απομακρύνονταν έτσι ώστε τελικά το βάθος να παραμένει σταθερό και η ροή ελεγχόμενη. Αυτές ήταν οι αντιλήψεις της εποχής για ένα θέμα που σήμερα θα το βλέπαμε διαφορετικά, με την υποσημείωση ότι από την άποψη των πλημμυρικών φαινομένων που έπλητταν την πόλη, δικαιώθηκε η επιλογή. Στη συνέχεια το 1977 η ιδιοκτησία του Υδραυλικού Ταμείου (και μαζί η... κοίτη του Νέδοντα) πέρασε στην ιδιοκτησία του δήμου. Και ξεκίνησαν οι επεμβάσεις με πρώτη το σκέπασμα με χρήση δοκών από το “Πάνθεον” μέχρι τη γέφυρα του ΟΤΕ και στη συνέχεια την κατασκευή της Κεντρικής Αγοράς. Εχει ενδιαφέρον η “αφήγηση” της ιστορίας αυτής από τον αείμνηστο Μανώλη Βέκκο, στον απολογισμό έργου πριν τις εκλογές του 1982: “Δι’ εντόνων ενεργειών μας όλος ο ποταμός Νέδων μετά της παρακειμένης περιοχής συνολικού εμβαδού 750 στρεμμάτων περιήλθε εις τον Δήμον Καλαμάτας. Ο Νέδων ανήκε εις το Υδραυλικόν Ταμείον Παμίσου-Νέδοντος. Κατορθώσαμε όλα τα περιουσιακά στοιχεία του Ταμείου να περιέλθουν εις τον Δήμον οριστικώς δι’ αποφάσεως του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους. Διά τον λόγον αυτόν απενεμήθη εις τον κ. Κανελλακόπουλον Γεώργιον, νομικόν σύμβουλον του Δήμου, έπαινος και δι’ ομοφώνου αποφάσεως του δημοτικού συμβουλίου ανεκηρύχθη επίτιμος νομικός σύμβουλος. Και σε αυτά τα στρέμματα ο νυν δήμαρχος θεμελίωσε την αγορά υποθηκεύσας στην Αγροτική Τράπεζα 92 εκ τούτων αντί του ποσού των 100 εκατομμυρίων δραχμών. Αναλογισθείτε τι περιουσία προσφέραμε στο δήμο. Η επικάλυψις του Νέδοντος από Πάνθεον μέχρι ΟΤΕ έγινε επί ημερών μας με την συνεργασίαν του Νομάρχου κ. Πυλαρινού και η προοπτική η δική μας ήτο να συνεχισθεί μέσω θαλάσσης και όχι να παραμείνει στάσιμη”.
Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι η ιδιοκτησία αυτή... δεν δηλώθηκε από το δήμο στο Κτηματολόγιο, με αποτέλεσμα σήμερα να εμφανίζεται ως δημόσιο κτήμα επί του οποίου ο δήμος... ενεργεί αυθαιρέτως. Κάπως έτσι πάντως άνοιξε η όρεξη για περισσότερες επεμβάσεις, στο κλίμα μιας εποχής που είχε υποτιμηθεί η αξία των φυσικών συστημάτων και είχε ήδη μετατραπεί σε μεγάλο “τσιμενταύλακο” το τμήμα της κοίτης που περνάει μέσα από τη δομημένη περιοχή. Η ζώνη κατάληψης του ποταμού έγινε αρχικά οικόπεδο στο οποίο φυτεύτηκαν δεντράκια, και στη συνέχεια... δρόμος. Σκεπάστηκαν και άλλα τμήματα και κυρίως καταλήφθηκε... εξ εφόδου η κοίτη του ποταμού βορείως της γέφυρας στην Κεντρική Αγορά. Εγκαταστάθηκαν τα συνεργεία του δήμου και της ΔΕΥΑΚ, έγινε ποδοσφαιρικό γήπεδο και τώρα ετοιμάζεται να γίνει θέατρο, με προφανείς νομοθετικές παραβιάσεις για τις οποίες έχω γράψει πολλές φορές αλλά ουδείς έχει ασχοληθεί στα σοβαρά μέχρι τώρα. Παλαιότερα μάλιστα είχε αρχίσει να “ψιθυρίζεται” ότι θα γινόταν χώρος στάθμευσης των λεωφορείων του ΚΤΕΛ αλλά για κάποιο λόγο ευτυχώς δεν προχώρησε. Ευτυχώς για τους λεωφορειούχους και δυστυχώς για το δήμο που επιμένει να αναπτύσσει βασικές λειτουργίες στην κοίτη του Νέδοντα και μάλιστα στην “καρδιά” του περιαστικού πάρκου.
Εδώ και 15 χρόνια τουλάχιστον κρούω των κώδωνα του κινδύνου καταστροφής του μηχανολογικού εξοπλισμού και στου στόλου αυτοκινήτων του Δήμου Καλαμάτας σε περίπτωση πλημμυρικού φαινομένου. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, ο δήμος θα “αφοπλισθεί” και θα κοιτάζει την πόλη να πνίγεται χωρίς να έχει εργαλεία και μηχανήματα που θα έχουν πνιγεί στη λάσπη. Και αν σκεφθεί κανένας πως όταν πιάσει γερή βροχή θα... τρέξουν να πάρουν τα μηχανήματα, θα πρέπει να τονίσω κάτι που είναι άγνωστο στη συντριπτική πλειοψηφία των Καλαματιανών: Οταν η πόλη πνίγηκε το 1924 με πολλούς νεκρούς και καταστροφές περιουσιών και εμπορευμάτων, μέσα στον οικιστικό ιστό δεν έβρεξε. Το βαρομετρικό άνοιξε στον Ταΰγετο και άδειασε στο ποτάμι τεράστιους όγκους νερού που κατέβαινε ασυγκράτητο και έσπασε τα προφυλακτήρια τείχη. Εύχομαι να μην συμβεί ποτέ κάτι ανάλογο, γιατί κινδυνεύει να “ανατιναχθεί” το σκεπασμένο τμήμα του Νέδοντα και να παρασυρθεί όλος ο εξοπλισμός του δήμου και οι εγκαταστάσεις του. Αλλά τα όσα συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια προειδοποιούν ότι αφέλεια και ανευθυνότητα μπορεί να βλάψουν πολύ σοβαρά ανθρώπους και εγκαταστάσεις. Και ο δήμος συνεχίζει να ασχολείται με πλακοστρώσεις, προεκλογικές τσιμεντοστρώσεις και θεατρικά... μεγαλεία στο χώρο που κλέψαμε από τον ποταμό.
Οι αναγνώστες της “Ε” γνωρίζουν ότι δεν είναι η πρώτη φορά που ασχολούμαι με το θέμα. Είμαι υποχρεωμένος να επανέλθω γιατί βλέπω να συνεχίζεται η αδιαφορία όταν η φύση στέλνει διαρκώς προειδοποιήσεις προκαλώντας μεγάλες καταστροφές, Και γιατί θεωρώ ότι το νέο δημοτικό συμβούλιο οφείλει να δει το θέμα σε πολύ υψηλή προτεραιότητα, να εκπονήσει και να υλοποιήσει ένα σχέδιο που θα μετατρέψει το Νέδοντα από πηγή κινδύνου σε πηγή ζωής...
