Στην πραγματικότητα βέβαια, το «όχι» αυτό δεν εκφράζει απλώς τη βούληση της συγκεκριμένης εμπορικής κοινότητας, αλλά τους περισσότερους επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στον κλάδο του εμπορίου.
Στη Μεσσηνία ειδικότερα, έχουμε ακούσει πολλές φορές τον Εμπορικό Σύλλογο Καλαμάτας να στρέφεται κατά των πολυεθνικών, υποστηρίζοντας μεταξύ άλλων ότι η λειτουργία των καταστημάτων τις Κυριακές ευνοεί μόνο τα πολυκαταστήματα ή ότι οι συνεχείς εκπτώσεις και προσφορές προκαλούν προβλήματα στα μικρά εμπορικά. Την ίδια ώρα ο Τύπος, με δακρύβρεχτα ρεπορτάζ, εδώ και τουλάχιστον 30 χρόνια αναγγέλλει τον... θάνατο του εμποράκου - ο οποίος εμποράκος βέβαια, σε πείσμα αυτών των επιλεκτικά ευσυγκίνητων δημοσιογράφων, έχει αποδειχτεί εφτάψυχος ανοίγοντας ολοένα και περισσότερα μικρομεσαία μαγαζιά.
Τελικά, υπάρχει πρόβλημα στον κλάδο του εμπορίου; Για όλα φταίνε πράγματι οι πολυεθνικές; Ή απλώς κανείς δεν συζητάει τα ουσιαστικά θέματα για να μη διαταραχτεί η κατεστημένη τάξη πραγμάτων;
Οποιος επιχειρήσει να απαντήσει στα παραπάνω ερωτήματα χωρίς να γνωρίζει την εξέλιξη της εμπορικής αγοράς κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, δεν θα καταφέρει τίποτε άλλο από το να μπερδέψει περισσότερο τους ήδη μπερδεμένους επιχειρηματίες και καταναλωτές. Ετσι κι αλλιώς ελάχιστοι θυμούνται πια ότι πριν από μισό αιώνα σε κάθε επαρχιακή πόλη λειτουργούσαν ελάχιστα καταστήματα, και ότι τα περισσότερα από αυτά πουλούσαν τρόφιμα. Στη συνέχεια η αύξηση του εισοδήματος των καταναλωτών προκάλεσε αύξηση της ζήτησης και φυσικά αύξηση των καταστημάτων. Ορισμένα από αυτά τα μαγαζιά δεν άντεξαν κι έκλεισαν κάποια στιγμή, νωρίτερα ή αργότερα. Αλλα πάλι επεκτάθηκαν και δημιούργησαν αλυσίδες. Και πολλά συνεχίζουν να υπάρχουν διεκδικώντας, αν όχι μεγαλύτερο, τουλάχιστον ισότιμο μερίδιο από την πίτα της αγοράς.
Η ανάπτυξη της εμπορικής αγοράς ακολούθησε όμως τη γενικότερη πορεία της ελληνικής οικονομίας, που έκρυβε κάτω από το χαλί της οικονομικής μεγέθυνσης τα προβλήματα και τα λάθη, προβάλλοντας μόνο τα επιτεύγματα και τους... στόχους της. Ετσι τηρήθηκε και στον κλάδο των εμπορικών επιχειρήσεων το «συμβόλαιο» με τις κυβερνήσεις που επέτρεπε στους μικρομεσαίους να φοροδιαφεύγουν, δηλώνοντας κάθε χρόνο εισοδήματα πείνας. Παράλληλα, τα ακριβά ενοίκια, οι μακροχρόνιες μισθώσεις που θεσπίστηκαν για να συγκρατήσουν τις τιμές, καθώς και η ανυπαρξία ελεγκτικών μηχανισμών, δημιούργησαν τη «μαύρη αγορά» των επαγγελματικών ακινήτων που εξακολουθεί να ανθεί παρά την οικονομική κρίση. Ετσι, ακόμα και σήμερα οι τιμές ενοικίων που δηλώνονται στην Εφορία δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικά ενοίκια που πληρώνουν οι επιχειρηματίες στους εμπορικούς δρόμους των πόλεων. Αν σε αυτή τη «μαύρη βίβλο» προστεθεί και η ανασφάλιστη εργασία των εμποροϋπαλλήλων, που κυριάρχησε τις προηγούμενες δεκαετίες, μόνο για υγιή αγορά και ανταγωνισμό δεν μπορούμε φυσικά να συζητήσουμε.
Στην πραγματικότητα, η αγορά λειτουργούσε και λειτουργεί ακόμα επειδή οι πολλοί επιχειρηματίες βάζουν στην τσέπη τους φόρους και τις εισφορές, ενώ την ίδια ώρα το κράτος σφυρίζει αδιάφορα, γιατί γνωρίζει ότι αν επιχειρήσει σοβαρά να εισπράξει τους φόρους και τις εισφορές, το μόνο που θα καταφέρει είναι να βάλει άμεσα λουκέτο σε χιλιάδες επιχειρήσεις. Σε αυτό το περιβάλλον, η προσπάθεια των εμπορικών επιχειρήσεων για μεγιστοποίηση του κέρδους τους επικεντρώθηκε -ή και εξαντλήθηκε- στην εξεύρεση τρόπων για όσο το δυνατόν μεγαλύτερη... φοροδιαφυγή. Αντίθετα, ελάχιστες επιχειρήσεις προσπάθησαν να μειώσουν το κόστος τους ή να εφαρμόσουν καινοτόμους μεθόδους πώλησης, προκειμένου να αυξήσουν τα έσοδά τους.
Σε μια τέτοια αγορά, όπου οι κανόνες θεσπίζονται για να τηρούνται μόνο από λίγους συνεπείς επιχειρηματίες, θα ήταν παράδοξο να εφαρμοστεί και ένα ουσιαστικό θεσμικό πλαίσιο για τη λειτουργία πολυεθνικών καταστημάτων και πολυκαταστημάτων. Το μόνο που κάνουν λοιπόν οι πολυεθνικές και τα πολυκαταστήματα είναι να εκμεταλλεύονται με τη σειρά τους την ανομία που επικρατεί στην ελληνική αγορά, ώστε να αποκομίζουν ακόμα μεγαλύτερα κέρδη από αυτά που επιτυγχάνουν στις οργανωμένες αγορές του εξωτερικού. Για παράδειγμα: Κανένα πολυκατάστημα δεν θα τολμούσε στη Γερμανία να απασχολήσει εργαζόμενους μερικής απασχόλησης με πλήρες ωράριο, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα ακόμα κι όταν κυβερνούν αριστερά -κατά δήλωσή τους- κόμματα. Επίσης, κανένα πολυκατάστημα σε μια οργανωμένη αγορά δεν θα τολμούσε να δίνει μικρότερη εγγύηση σε προϊόν που εμπορεύεται, από αυτήν που ορίζουν οι αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης, χωρίς να έρθει σε σύγκρουση με τις ισχυρές ενώσεις καταναλωτών.
Βεβαίως παντού στο κόσμο οι μεγάλες πολυεθνικές αλυσίδες εκμεταλλεύονται τις οικονομίες κλίμακας και αποσπούν ολοένα μεγαλύτερα κομμάτια από την παγκόσμια πίτα. Ομως, εκτός από τις πολυεθνικές, κερδισμένοι βγαίνουν και οι καταναλωτές, οι οποίοι αγοράζουν φτηνότερα προϊόντα. Και αυτό δεν μπορούν να το αγνοούν ούτε οι έμποροι ούτε οι πολιτικοί ούτε οι δημοσιογράφοι, που γράφουν ή μιλούν μονίμως για το «θάνατο του εμποράκου» ενώ δεν αναφέρουν ούτε μια λέξη για τη διάψευση των θεωριών του περασμένου αιώνα, οι οποίες ήθελαν τον καπιταλισμό να καταρρέει επειδή η υπερσυγκέντρωση θα οδηγούσε σε μονοπώλια... Τελικώς όμως, σε πείσμα όλων αυτών των εσχατολόγων, ακόμα και σήμερα, μετά από 8 χρόνια ύφεσης, στην ελληνική επαρχία λειτουργούν πολύ περισσότερα εμπορικά καταστήματα απ' όσα προέβλεπαν οι νεκροθάφτες του εμποράκου και οι θεωρητικοί του τέλους του καπιταλισμού· και σίγουρα τα μαγαζιά αυτά διαθέτουν πολύ περισσότερα προϊόντα απ' όσα μπορούσαν να αγοράσουν οι καταναλωτές στους «παραδείσους» του υπαρκτού σοσιαλισμού.
Αν μάλιστα θεσπίσουμε κάποτε και σοβαρούς κανόνες για όλους, ίσως να βγούμε χωρίς άλλες επιπτώσεις από την ύφεση.
Διαφορετικά, θα συνεχιστούν τα κροκοδείλια δάκρυα για το «θάνατο του εμποράκου» ώσπου να κλείσει και το τελευταίο μαγαζί.
Θανάσης Λαγός
Εmail: lathanasis@yahoo.gr
