Αν την... παραφράσουμε γράφοντας πως «η ελληνική κυβέρνηση είναι μακριά, οι Βρυξέλλες ακόμα μακρύτερα, πρέπει να τα έχεις καλά με τον δήμαρχο και τον περιφερειάρχη», περιγράφουμε άριστα την κυριαρχία των τοπικών αρχόντων στην ελληνική περιφέρεια, μετά τη χρεοκοπία και την εφαρμογή του "Καλλικράτη" το 2010.

Ουσιαστικά μετά το 2010 το "βαθύ κράτος" μετακινήθηκε από την κεντρική διοίκηση στην αυτοδιοίκηση, καθώς η χρεοκοπία και ο οικονομικός έλεγχος μείωσαν την ισχύ των βουλευτών και των κομμάτων, ενώ την ίδια ώρα ο "Καλλικράτης" έδωσε στους τοπικούς άρχοντες την ισχύ που χρειάζονταν για να αισθάνονται αμετακίνητοι.

Ανοίγοντας παρένθεση, υπενθυμίζω -κυρίως για τους μη τακτικούς αναγνώστες της "Ε"- ότι σε ανύποπτο χρόνο, το 2013, είχα υποστηρίξει ευθέως την κατάργηση του θεσμού της περιφερειακής αυτοδιοίκησης, επειδή «οι Περιφέρειες τελικώς λειτουργούν ταυτόχρονα σαν μεγεθυμένα κακέκτυπα των δήμων και σαν κακές φωτοτυπίες του κράτους. Ουσιαστικά ο θεσμός της Περιφέρειας κατόρθωσε να συγκεντρώσει όλα τα αρνητικά του α' βαθμού αυτοδιοίκησης αλλά και της κεντρικής διοίκησης, ανάγοντας τις πελατειακές σχέσεις σε... επιστήμη. Ετσι λοιπόν, οι περιφερειακές αρχές δεν έκαναν τίποτα περισσότερο από το να σπαταλήσουν τα χρήματα που τους έδωσαν το κράτος και η Ευρωπαϊκή Ενωση, σε έργα αμφίβολης αποτελεσματικότητας. Στην πραγματικότητα οι Περιφέρειες λειτούργησαν σαν... μεγάλες νομαρχίες, σκορπώντας χρήματα για έργα που αποδίδουν καρπούς μόνο στην κάλπη». 

Στη συνέχεια του άρθρου ανέφερα για τις Περιφέρειες ότι «πρέπει να καταργηθούν αύριο το πρωί, καθώς απέδειξαν ότι δεν εξυπηρετούν καμία ανάγκη. Οι δήμοι και η κεντρική διοίκηση μπορούν κάλλιστα να καλύψουν τις υπάρχουσες ανάγκες, αρκεί να αναδιαρθρωθούν οι υπηρεσίες των υπουργείων και να δημιουργηθούν περιφερειακές διευθύνσεις με διορισμένο τεχνοκράτη γενικό γραμματέα. Οι δήμοι πρέπει να εξυπηρετούν τις τοπικές ανάγκες έχοντας δικούς τους πόρους, και το κράτος να σχεδιάζει την ευρύτερη περιφερειακή ανάπτυξη απαλλαγμένο από το άγχος της... επανεκλογής.

Ο θεσμός της περιφερειακής αυτοδιοίκησης πρέπει να θαφτεί στα συρτάρια της γραφειοκρατίας, μέχρι να δημιουργηθούν οι απαραίτητες συνθήκες για την εύρυθμη λειτουργία του.

Συγκεκριμένα, για να λειτουργήσει προς τη σωστή κατεύθυνση η περιφερειακή αυτοδιοίκηση, θα πρέπει πρώτα απ' όλα να δημιουργηθεί περιφερειακή συνείδηση, μέσω της οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής σύνδεσης των ασύνδετων σήμερα γεωγραφικών διαμερισμάτων. Η Περιφέρεια δεν θα λειτουργήσει ποτέ σωστά όσο δεν υπάρχει περιφερειακή αγορά κι όσο οι επιχειρήσεις συνεχίζουν να λειτουργούν στα στενά όρια των πόλεων ή των νομών τους.

Με άλλα λόγια, ο θεσμός της Περιφέρειας θα μένει έτσι κι αλλιώς στα... χαρτιά, όσο τα Επιμελήτρια λειτουργούν ως τοπικά μαγαζάκια, με μοναδικό στόχο τη διατήρηση της περιορισμένης πελατείας τους. Επίσης δεν θα υπάρξει ποτέ περιφερειακή πολιτική συνείδηση όσο οι βουλευτές εξακολουθούν να εκλέγονται σε επίπεδο νομού και να ψηφίζουν με κριτήριο τα τοπικά νομαρχιακά συμφέροντα. Τέλος, δεν θα υπάρξει ποτέ περιφερειακή κοινωνική συνείδηση όσο οι πολίτες θα πιστεύουν ότι υπάρχουν χρήματα για τουλάχιστον ένα στρατόπεδο, ένα νοσοκομείο, ένα πανεπιστήμιο, ένα αεροδρόμιο κι ένα επιδοτούμενο θέατρο σε κάθε νομό.

Σε κάθε περίπτωση, αυτή την περίοδο οι συνθήκες είναι ανώριμες για την περιφερειακή συνείδηση, ενώ δεν περισσεύουν πόροι για τις “μεγάλες νομαρχίες” που ονομάζονται Περιφέρειες και δεν υπηρετούν ούτε τη διεύρυνση ούτε την εξυγίανση της αυτοδιοίκησης». 

Πολλοί τότε (το μακρινό... 2013) αντί να απαντήσουν στα επιχειρήματα με αντεπιχειρήματα, "διάβασαν" την κριτική ως... πόλεμο προς τον περιφερειάρχη Πέτρο Τατούλη - αγνοώντας προφανώς ότι η πολιτική του καριέρα δεν θα τελείωνε ακόμα κι αν είχε καταργηθεί ο θεσμός της περιφερειακής αυτοδιοίκησης. Σε αντίθεση όμως με αυτούς που άλλα διαβάζουν κι άλλα καταλαβαίνουν, ο κ. Τατούλης από την ημέρα που εκλέχτηκε περιφερειάρχης έχει αντιληφθεί ότι η περιφερειακή αυτοδιοίκηση ή θα ενισχυθεί ή θα συντριβεί ανάμεσα στις συμπληγάδες των δήμων και της κεντρικής διοίκησης. Γι' αυτό σε κάθε ευκαιρία επιδιώκει τη μετατροπή της περιφερειακής αυτοδιοίκησης σε... ομόσπονδο κρατίδιο με δική του Βουλή (το σημερινό Περιφερειακό Συμβούλιο που θα νομοθετεί σε τοπικό επίπεδο), κυβέρνηση και πιθανώς δικαστική εξουσία.

Το πολιτικό σχέδιο του κ. Τατούλη -ανεξάρτητα από τους σκοπούς που υπηρετεί εν προκειμένω- έχει τις ρίζες του στο όραμα του Ιωάννη Καποδίστρια για τη διοίκηση της Ελλάδας, που εφαρμόστηκε με μεγάλη επιτυχία στην... Ελβετία. Ο πρώτος πρωθυπουργός της Ελλάδας, που διατέλεσε υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και προφανώς γνώριζε τη ρώσικη παροιμία «Ο Θεός είναι πολύ ψηλά, ο τσάρος είναι πολύ μακριά... κ.λπ.», κατόρθωσε να διευθετήσει το πολύπλοκο "Ελβετικό ζήτημα" ενώνοντας τα πλούσια καντόνια με τις αριστοκρατικές διοικήσεις (Βέρνη, Γενεύη, Λωζάννη, Ζυρίχη) με τα νότια καντόνια των οποίων ο πληθυσμός, στο μεγαλύτερο ποσοστό του, ήταν γεωργοί και κτηνοτρόφοι.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας ήθελε να εφαρμόσει και στην Ελλάδα ένα ομοσπονδιακό σύστημα βασισμένο στα καντόνια της Ελβετίας, αλλά πρόλαβαν οι... κοτζαμπάσηδες (υπό την ανοχή, αν όχι με τις ευλογίες της Μεγάλης Βρετανίας) και τον δολοφόνησαν πριν συντρίψει, όπως ήθελε, τον τοπικισμό και την οικογενειοκρατία, μεταβιβάζοντας εξουσίες στο λαό. Ετσι η Ελλάδα έχασε την ευκαιρία να γίνει... Ελβετία, και σχεδόν δύο αιώνες μετά, το κεντρικό κράτος παραμένει δέσμιο του τοπικισμού, της θρησκοληψίας και της οικογενειοκρατίας (το περίφημο "πατρίς - θρησκεία - οικογένεια" της Χούντας) αρνούμενο ταυτόχρονα να συζητήσει τα αίτια της κακοδαιμονίας του.

Από εκεί και πέρα, το μέλλον της περιφερειακής αυτοδιοίκησης δεν θα κριθεί στην Αθήνα, αλλά στις Βρυξέλλες: Αν προχωρήσει η ευρωπαϊκή ενοποίηση, με μείωση του αρμοδιοτήτων του έθνους-κράτους, δεν αποκλείεται τα επόμενα χρόνια να έχουμε κυβέρνηση σε ομόσπονδο κρατίδιο της Πελοποννήσου. Αντιθέτως, αν επιτρέψουμε πλήρως στα έθνη-κράτη, πιο πιθανό είναι να επιστρέψουμε και στις κοινότητες, παρά να ενισχυθεί ο θεσμός της Περιφέρειας.

* Την παροιμία τη διάβασα στο βιβλίο «Γράμματα από τη Ρωσία» του Δημήτρη Τριανταφυλλίδη (Εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ)

Θανάσης Λαγός

Εmail: lathanasis@yahoo.gr