Πριν από λίγα χρόνια ένας επιχειρηματίας τηλεφώνησε έξαλλος στην "Ε" για να διαμαρτυρηθεί επειδή είχε αλλάξει το ωράριο του ταμείου στη ΔΕΗ και δεν τον εξυπηρετούσε για την πληρωμή των λογαριασμών. Οταν τον ρώτησα γιατί στήνεται στην ουρά και δεν πληρώνει μέσω τραπεζικού λογαριασμού ή Ιντερνετ, μου απάντησε ότι δεν έχει εμπιστοσύνη στις διαβολομηχανές και ότι θέλει να πληρώνει στο ταμείο. Εκεί τελείωσε η σύντομη κουβέντα μας, καθώς θεώρησα ότι είναι αδύνατον να τον πείσω να εμπιστευτεί τις διαβολομηχανές. Τη συνομιλία αυτή όμως τη θυμάμαι κάθε φορά που ακούω φίλους, γνωστούς και συγγενείς να διαμαρτύρονται για την ταλαιπωρία που υφίστανται στις ουρές. Τότε ξανακάνω την ίδια ερώτηση: Γιατί δεν πληρώνετε τους λογαριασμούς μέσω τραπεζών ή Ιντερνετ; Οι απαντήσεις ποικίλλουν, αλλά ουσιαστικά δεν διαφέρουν από την απάντηση που μου έδωσε για τις διαβολομηχανές ο διαμαρτυρόμενος επιχειρηματίας.
Ουσιαστικά η πλειοψηφία των Ελλήνων δεν έχει εξοικειωθεί με τον ψηφιακό κόσμο - και γι' αυτό παραμένουν ανεκμετάλλευτες οι δυνατότητες των νέων τεχνολογιών. Με άλλα λόγια: Οι περισσότεροι Ελληνες χρησιμοποιούν τον υπολογιστή κυρίως ως παιχνιδομηχανή ή ως πύλη για το Facebook, κι όχι ως εργαλείο δουλειάς και συναλλαγών.
Αν τώρα κάποιος προσπαθήσει να πείσει τους Ελληνες ότι μία από τις αιτίες που οδήγησαν τη χώρα στη χρεοκοπία είναι και η αδυναμία αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών, είναι σίγουρο ότι θα χαρακτηριστεί… πράκτορας της τρόικας. Ετσι κι αλλιώς η πλειοψηφία των Ελλήνων πιστεύει πως για όλα φταίει η τρόικα και ότι, όταν φύγουν οι δανειστές, θα επιστρέψουμε στις παλιές καλές μέρες. Ετσι κι αλλιώς η πλειοψηφία των Ελλήνων δεν θέλει να πιστέψει πως η ευημερία εδράζεται στην οικονομία και ότι, κάθε φορά που αλλάζει η τεχνολογία παραγωγής, αλλάζει τόσο η παραγωγική βάση όσο και το κοινωνικό εποικοδόμημα. Ετσι κι αλλιώς, η πλειοψηφία των Ελλήνων προτιμά να αντιμετωπίζει τις επιπτώσεις της ύφεσης με παραμύθια για την κακιά τρόικα και μερικούς καλούς πολιτικούς που υπόσχονται να διαγράψουν ανέξοδα το χρέος της χώρας.
Ανεξάρτητα όμως από το τι θέλει να πιστεύει η πλειοψηφία των Ελλήνων, τις 2 τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα συντελέστηκε μια τεχνολογική επανάσταση ισοδύναμη -αν όχι μεγαλύτερη- της Βιομηχανικής Επανάστασης: Η ραγδαία εξέλιξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών και της Πληροφορικής έφερε τα πάνω κάτω στην παραγωγή και το εμπόριο, αλλάζοντας τον διεθνή καταμερισμό εργασίας. Για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία υποχωρεί τόσο πολύ το ποσοστό συμβολής της ανθρώπινης εργασίας στην παραγωγική διαδικασία. Δεν είναι τυχαίο ότι κάποιοι οικονομολόγοι μίλησαν ακόμα και για το τέλος της εργασίας.
Σε κάθε περίπτωση, οι μεγάλες βιομηχανικές μονάδες με τους χιλιάδες εργαζόμενους τείνουν να γίνουν παρελθόν. Οσες επιχειρήσεις συνεχίζουν να παράγουν με τον παραδοσιακό τρόπο σβήνουν από το χάρτη, ενώ όσες εκμεταλλεύονται τις νέες τεχνολογίες βελτιώνουν τη θέση τους στη διεθνή αγορά. Κλασικό παράδειγμα για τις εξελίξεις στο παγκόσμιο χωριό αποτελεί η… τοπική βιομηχανία "Καρέλια Α.Ε.": Πριν από λίγες δεκαετίες στο καπνεργοστάσιο απασχολούνταν χιλιάδες εργάτριες. Σήμερα απασχολούνται λιγότεροι από 1.000 εργάτες, καθώς η παραγωγή γίνεται από υπερσύγχρονα μηχανήματα. Αν η καπνοβιομηχανία "Καρέλια" δεν είχε επενδύσει στις νέες τεχνολογίες, το εργοστάσιο σήμερα θα ήταν μουσείο και τουλάχιστον 400 οικογένειες της Μεσσηνίας θα αναζητούσαν εισόδημα στον ΟΑΕΔ. Αν η "Καρέλια ΑΕ" δεν είχε επενδύσει στις νέες τεχνολογίες, σήμερα δεν θα ήταν μια πολυεθνική εταιρεία εναντίον της οποίας στρέφονται οι ανόητοι εθνικιστές των άλλων εθνών, ζητώντας από τους οπαδούς τους να καταναλώνουν μόνο εγχώρια τσιγάρα...
Οι αλλαγές βέβαια που έγιναν στη "Καρέλια ΑΕ" δεν μπορούν να συγκριθούν σε καμία περίπτωση με τις ανακατατάξεις που συντελέστηκαν την ίδια περίοδο στον διεθνή καταμερισμό εργασίας: Χώρες όπως η Κίνα, η Βραζιλία και η Ινδία, εκμεταλλευόμενες τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών και τη φτηνή εργασία, ανέβηκαν στο τρένο της ανάπτυξης και πουλάνε προϊόντα στις αγορές της Ευρώπης και της Αμερικής. Ουσιαστικά η ραγδαία ανάπτυξη των χωρών αυτών οφείλεται στις νέες τεχνολογίες - καθώς και πριν υπήρχε φτηνή εργασία, αλλά ήταν αδύνατη η παραγωγή χωρίς κεφαλαιουχικό εξοπλισμό. Με άλλα λόγια: Οι νέες τεχνολογίες έκαναν εφικτή την παραγωγή και προμήθεια φτηνού κεφαλαιουχικού εξοπλισμού, δίνοντας στις αναπτυσσόμενες χώρες τη δυνατότητα της γρήγορης ανάπτυξης.
Ταυτόχρονα, στην Ευρώπη και την Αμερική χάνονται χιλιάδες θέσεις παραγωγικής εργασίας, καθώς πολλές επιχειρήσεις μεταναστεύουν σε χώρες φτηνής εργασίας. Η ευημερία στην Ευρώπη και την Αμερική διατηρείται σήμερα με επιδοτούμενες αντιπαραγωγικές θέσεις εργασίας στο Δημόσιο ή άλλους κοινωνικούς φορείς. Αυτή η επιδότηση αντιπαραγωγικών θέσεων εργασίας, σε συνδυασμό με τη μείωση της παραγωγής, αυξάνει τα έλλειμμα των προϋπολογισμών. Ετσι η Ευρώπη και η Αμερική, για να καλύψουν το έλλειμμα, δανείζονται συνεχώς από την Κίνα, τη Βραζιλία και την Ινδία. Η Κίνα, η Βραζιλία και η Ινδία δανείζουν δηλαδή τους Ευρωπαίους και τους Αμερικανούς καταναλωτές για να αγοράζουν τα προϊόντα που αυτές παράγουν και τα οποία δεν μπορούν να αγοράσουν οι Κινέζοι, οι Βραζιλιάνοι και οι Ινδοί... επειδή αμείβονται με χαμηλούς μισθούς.
Ο δανεικός αυτός κύκλος της ευημερίας λειτουργούσε άψογα, μέχρι να ξεσπάσει το 2008 η κρίση χρέους. Οι αγορές δεν άργησαν να ανακαλύψουν τον αδύναμο κρίκο της δανειακής ευημερίας - και από τότε μέχρι σήμερα το δημόσιο χρέος της Ελλάδας φιγουράρει στα πρωτοσέλιδα όλης της οικουμένης. Στο παγκόσμιο χωριό όλοι ασχολούνται με τη γειτονιά της Ελλάδας, αλλά σε αντίθεση μ' αυτήν, αναζητούν ταυτόχρονα λύσεις για την επόμενη μέρα. Αναζητούν τρόπους για να αποκτήσουν εισόδημα οι εργαζόμενοι που έχασαν τη δουλειά τους εξαιτίας της επανάστασης στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές.
Σε κάθε περίπτωση η σύγχρονη οικονομία και κοινωνία είναι εξαιρετικά περίπλοκες και δυσκολονόητες. Εξαιρετικά πιο περίπλοκες και πιο δυσκολονόητες από την αντίστοιχη βιομηχανική κοινωνία και οικονομία που περιέγραψε κι ερμήνευσε ο Καρλ Μαρξ τον 19ο αιώνα. Ομως, μόνο όσοι δεν διάβασαν Μαρξ εξακολουθούν να πιστεύουν ότι για όλα φταίει η… τρόικα κι ότι αύριο θα υπάρχουν επιχειρήσεις χωρίς διαβολομηχανήματα.
