Ειλικρινά όμως δεν ξέρω πόσοι Μεσσήνιοι έχουν συνειδητοποιήσει ότι την επόμενη πενταετία πρέπει να επιτευχθεί διψήφιος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης, γιατί σε διαφορετική περίπτωση, η συνεχής απώλεια ανθρώπινων πόρων θα οδηγήσει αρχικώς σε μείωση της παραγωγικής δυνατότητας, στη συνέχεια σε μείωση της παραγωγής και του εισοδήματος, και τελικώς σε ένα καθοδικό σπιράλ με ελάχιστες δυνατότητες ανακοπής της καταστροφικής πορείας.
Η πολιτική των ενισχύσεων και των επιδοτήσεων έχει καλλιεργήσει την ψευδαίσθηση πως η Μεσσηνία με τη βοήθεια του κράτους θα τα καταφέρνει πάντα, ακόμα κι αν στο μέλλον παράγει λιγότερα προϊόντα και υπηρεσίες από όσα παρήγαγε στα τέλη του περασμένου αιώνα. Διάχυτη είναι επίσης και η ψευδαίσθηση για την ασφάλεια που προσφέρει ο πρωτογενής τομέας του νομού, σε περίπτωση που όλα πάνε στραβά και χρειαστεί να παραχθούν τα αναγκαία για τη διαβίωση μόνο με τοπικούς παραγωγικούς συντελεστές. Στην πραγματικότητα όμως, ούτε ο πρωτογενής τομέας μπορεί να σταθεί στα πόδια του χωρίς εισροές παραγωγικών συντελεστών από το εξωτερικό. Και φυσικά είναι ανεδαφική κάθε σκέψη για παραγωγή όλων των αναγκαίων συντελεστών (μηχανήματα, πρώτες ύλες, λιπάσματα, σπόροι κ.λπ.) εντός των ορίων του νομού, γιατί δεν υπάρχουν οι απαιτούμενοι ανθρώπινοι πόροι.
Ανοίγοντας εδώ μια παρένθεση, αξίζει να σημειώσουμε ότι το "Ολλανδικό θαύμα" της εξαγωγής αγροτικών προϊόντων αξίας 95 δισ. ευρώ εδράζεται σε μεγάλο βαθμό και στους ανθρώπινους πόρους, που επιτρέπουν την επίτευξη οικονομιών κλίμακας και τη συντήρηση του κεφαλαίου και των υποδομών υψηλής παραγωγικότητας. Η Ολλανδία λοιπόν έχει πυκνότητα πληθυσμού 426 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Στον αντίποδα, η Πελοπόννησος έχει... 46 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο και η Μεσσηνία 53. Αν συνεχιστεί με τους ίδιους ρυθμούς η συρρίκνωση του πληθυσμού, δεν αποκλείεται να καταγραφεί και σε περιοχές της Μεσσηνίας πυκνότητα κατοίκων σαν αυτή της σημερινής Γορτυνίας, που δεν ξεπερνά τους 11,8 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Κλείνοντας την παρένθεση θα τονίσουμε για μια ακόμα φορά ότι ακόμα και οι βασικές υποδομές μεταφορών (δρόμοι, τρένο, αεροδρόμια, λιμάνια) είναι αδύνατον να συντηρηθούν σε περιοχές με πληθυσμό μικρότερο του 1 εκατομμυρίου, όπως η γεωγραφική ενότητα της Πελοποννήσου.
Από εκεί και πέρα, ο οικονομικός ορίζοντας στενεύει απελπιστικά αν μελετήσουμε τα στοιχεία για τον μη ενεργό πληθυσμό – καθώς το 18,5% των κατοίκων της Μεσσηνίας είναι πάνω από 70 ετών (σύμφωνα με την απογραφή του 2011, καθώς δεν έχουν ανακοινωθεί ακόμα τα αποτελέσματα της απογραφής του 2021). Ακόμα και αν κινητοποιηθεί πλήρως όλος ο υπόλοιπος ενεργός πληθυσμός του νομού, είναι αδύνατον να παραγάγει όσα ονειρεύονται οι οπαδοί της αυτάρκειας. Για την ακρίβεια, η Μεσσηνία δεν διαθέτει καν τους ανθρώπινους πόρους που απαιτούνται για ταυτόχρονη παραγωγή ελαιόλαδου και τουριστικών υπηρεσιών. Γι’ αυτό η τουριστική σεζόν, παρά τις καλές καιρικές συνθήκες, διακόπτεται απότομα στη μεσσηνιακή περιφέρεια όταν ξεκινήσει η ελαιοσυγκομιδή.
Μέσα σε αυτό το ασφυκτικό δημογραφικό πλαίσιο, θα πρέπει να εξετάζεται με τεράστια προσοχή κάθε μεγάλη ιδέα για έναρξη νέων παραγωγικών δραστηριοτήτων που θα αποσπάσουν ανθρώπινους πόρους από την υπάρχουσα παραγωγική διαδικασία. Ας μην ξεχνάμε ότι το πραγματικό πρόβλημα κάθε οικονομίας είναι η κατανομή των συντελεστών. Τα σοσιαλιστικά πειράματα του 20ού αιώνα απέδειξαν αφενός ότι ο κεντρικός σχεδιασμός κατανομής των συντελεστών οδηγεί σε συρρίκνωση της οικονομίας και, αφετέρου, ότι μόνο η αγορά, παρά τις ατέλειές της, στρέφει ορθολογικά τους συντελεστές προς τις αναπτυξιακές παραγωγικές δραστηριότητες.
Στη Μεσσηνία όμως, η πολιτική των επιδοτήσεων και της ενίσχυσης μη βιώσιμων παραγωγικών δραστηριοτήτων δεσμεύει συντελεστές και δυσκολεύει ακόμα περισσότερο την επίτευξη διψήφιου ρυθμού ανάπτυξης. Οι χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης με τη σειρά τους δεν επιτρέπουν την αύξηση των μισθών, με συνέπεια οι Μεσσήνιοι και οι αλλοδαποί εργάτες να φεύγουν για χώρες με ανταγωνιστικές οικονομίες. Έτσι, επιδεινώνεται το δημογραφικό πρόβλημα και μειώνονται περαιτέρω οι ανθρώπινοι πόροι. Προσωπικά δεν θα εκπλαγώ αν την επόμενη διετία αρχίσουν να κλείνουν επιχειρήσεις λόγω έλλειψης προσωπικού.
Αντιθέτως, θα εκπλαγώ ευχάριστα αν οι κοινωνικοί εταίροι συνειδητοποιήσουν την κρισιμότητα της κατάστασης και εντατικοποιήσουν την προσπάθεια παραγωγής πλούτου, με στόχο την προσέλκυση ανθρώπινων πόρων, οι οποίοι θα διατηρήσουν ζωντανή την παραγωγική δραστηριότητα και την οικονομία της Μεσσηνίας.
Θανάσης Λαγός
