Καμιά φορά η αναδρομή στο παρελθόν έχει τη δική της σημασία. Οχι μόνο ως ανάμνηση μιας άλλης εποχής ή ως επιστροφή στις ρίζες, αλλά και ως πηγή σκέψης και δράσης. Πρόλαβα λοιπόν στα τελευταία τους σχολικούς κήπους, με αυτόν που υπήρχε στο δημοτικό σχολείο του χωριού. Πήγαινα πιτσιρικάς μαζί με τους μεγαλύτερους και χάζευα στην τάξη την ώρα του μαθήματος καθόσον... παρατηρητής. Και μου έκανε βαθιά εντύπωση ο σχολικός κήπος που ήταν γεμάτος από διαφορετικών ειδών δέντρα και φυτά. Τότε φάνταζε τεράστιος αλλά στην πραγματικότητα δεν ήταν παρά ένα μικρό κομμάτι γης δίπλα στο προαύλιο. Και έγραφα σε ένα παλαιότερο σημείωμα: “Εκεί είδα τα μεγαλύτερα παιδιά με τις ώρες στον εξαιρετικά φροντισμένο κήπο να μαθαίνουν τα είδη των φυτών και ορισμένες αρχές καλλιέργειας. Υπήρχαν δέντρα που στα μάτια μας φάνταζαν εξωτικά, καθώς δεν καλλιεργούνταν στην περιοχή”. Στο Νησί δεν πρόλαβα σχολικούς κήπους -άλλωστε τα κτήρια που στέγασαν τα μαθητικά μας χρόνια μόνο... σχολεία δεν ήταν. Ξεφυλλίζοντας παλιές εφημερίδες του Μεσοπολέμου, μπορούμε να εντοπίσουμε πλήθος από δημοσιεύματα σχετικά με τη δημιουργία τους. Οι σχολικοί κήποι εκείνα τα χρόνια αποτέλεσαν βασικό εργαλείο γεωργικής εκπαίδευσης αναδεικνύοντας και τον σημαντικό ρόλο που έπαιξαν οι δάσκαλοι σε αυτή την υπόθεση. Η εγκατάλειψη ήρθε φυσιολογικά όταν εκπλήρωσαν ουσιαστικά το ρόλο τους και η εσωτερική μετανάστευση πήρε έντονα χαρακτηριστικά. Ο άνθρωπος της πόλης σταδιακά αποξενώθηκε από τη γη, μόνο οι παλαιότερες γενιές πλέον διατηρούν ουσιαστικά την επαφή τους, καθώς σε αυτές έχουν περιέλθει τα κτήματα της οικογένειας. Πολλοί από τους νεότερους και ειδικά αυτοί που απομακρύνθηκαν από την επαρχία, αρκετές φορές δεν γνωρίζουν ούτε... πού πέφτουν οι ιδιοκτησίες.

Οι χρήσεις γης με το πέρασμα του χρόνου προσαρμόστηκαν στις καινούργιες συνθήκες και αντιλήψεις για τη ζωή. Χτίστηκαν πολλά καινούργια σχολεία, αλλά τα κούντουρα προαύλια έγιναν γήπεδα μπάσκετ και βόλεϊ. Τη δεκαετία του 1990 ήταν το ρεύμα της εποχής καθώς η απουσία αθλητικών υποδομών και ελεύθερων χώρων άθλησης οδήγησε στην εύκολη λύση. Ενα τσιμενταρισμένο προαύλιο, δυο μπασκέτες και δυο δοκάρια ήταν μια πολύ φθηνή επένδυση στις υποδομές και η λύση ήταν εύκολο να δοθεί σε κάθε καινούργιο σχολείο. Δεν αναζητήθηκε ούτε η “χρυσή τομή” στις... χρήσεις, ακόμη και εκεί που έμειναν κάποια παρτέρια στις περισσότερες των περιπτώσεων εγκαταλείφθηκαν ή θαμνοφυτεύτηκαν για να μην θέλουν ιδιαίτερη φροντίδα. Βεβαίως σποραδικά έγιναν προσπάθειες μέσα από την περιβαλλοντική εκπαίδευση, ενώ σε ορισμένα σχολεία με πρωτοβουλία των εκπαιδευτικών γίνονται κάποιες προσπάθειες. Το ζήτημα δεν έχει να κάνει με κάποιες ιδεοληψίες σχετικά με την επιστροφή στο παρελθόν, αλλά με την απόλυτη ανάγκη του ανθρώπου και κυρίως των παιδιών για επαφή με τη φύση και την καλλιέργεια. Η πλήρης αποξένωση από τη γη στερεί από τους νέους ανθρώπους τη δυνατότητα να γνωρίζουν πώς αναπτύσσεται η ζωή και τη χαρά της δημιουργίας. Η παιδαγωγική αξία της ενασχόλησης των παιδιών με τη γη, τα φυτά και τη φροντίδα τους είναι σημαντική. Και ως γνώση και ως δεξιότητα και ως εκπαίδευση καταναλωτών. Θα ήταν έξω από την πραγματικότητα να ζητεί κάποιος το... ξήλωμα των προαυλίων για να δημιουργηθούν σχολικοί κήποι. Ομως θα ήταν πολύ σημαντικό να αξιοποιηθούν όλες οι δυνατότητες που υπάρχουν, ακόμη και σε χώρους εκτός σχολείου, ακόμη και με ομάδες μαθητών που θα ήθελαν να ασχοληθούν με τον κήπο και την καλλιέργεια.

Τα τελευταία χρόνια και με αφορμή την κρίση, η επιστροφή στην καλλιέργεια επιχειρήθηκε και μέσα από την παραχώρηση μικρών κομματιών γης από ορισμένους δήμους -μεταξύ αυτών και της Καλαμάτας- για τη δημιουργία κήπων. Δεν γνωρίζω τι απέγινε με αυτή την κίνηση καθώς ατόνησε το αρχικό ενδιαφέρον. Το οποίο δεν ήταν και... μεγάλο, ίσως και η καλλιέργεια δεν είναι το απλούστερο πράγμα. Θέλει και τη σχετική τεχνογνωσία, θέλει και τον κόπο της ακόμη και αν γίνεται σε ελάχιστη έκταση. Εκείνο όμως το οποίο μπορεί να διακρίνει κάποιος είναι το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι δοκιμάζουν την τύχη τους σε κήπους όταν διαθέτουν την έκταση και την όρεξη να καλλιεργήσουν. Δεν θα έλεγα ότι οι λόγοι είναι πάντα οικονομικοί, η καλλιέργεια έχει και αυτή κόστος, ειδικά όταν πληρώνεις για το νερό με “αλμυρά” τιμολόγια. Πολλές φορές εκείνο που μπορούμε να διακρίνουμε είναι η τάση για δημιουργική απασχόληση στον ελεύθερο χρόνο. Αλλά και η επιθυμία ελέγχου των τροφίμων (ή κάποιων από αυτά) που καταναλώνουμε σε μια περίοδο εντατικοποίησης των συμβατικών καλλιεργειών και αυξανόμενων ευαισθησιών για ζητήματα οικολογίας και περιβάλλοντος. Είναι μια τάση η οποία καταγράφεται σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, εκεί που η μικρή ιδιοκτησία ουσιαστικά είναι ανύπαρκτη. Πολλές φορές οι άνθρωποι της πόλης και της τεχνολογίας καταφεύγουν στην ενοικίαση μικρών εκτάσεων (100-200 τετραγωνικά) μέσα σε φάρμες. Σε αυτές καλλιεργούν με τη βοήθεια του ιδιοκτήτη και απασχολούνται κάποιες ώρες την εβδομάδα σε μια λογική επαφής των ίδιων και των παιδιών με τη φύση και τη φυσική ζωή. Συνδυάζοντας... το τερπνόν μετά του ωφελίμου.

Στην Καλαμάτα δεν υπάρχουν πλέον αστικοί κήποι. Τα μεταπολεμικά κυρίως χρόνια η πόλη άρχισε να “γεμίζει” στο χώρο ανάμεσα στην πλατεία και την Παραλία, ο “Κήπος της Εδεμ” και άλλοι επαγγελματικοί χώροι πέρασαν στην ιστορία. Την εποχή της πολυκατοικίας άρχισαν να εξαφανίζονται και οι κήποι των σπιτιών ελαχιστότατοι απέμειναν άλλοτε από φροντίδα και άλλοτε από... εγκατάλειψη. Κάποια εποχή συζητήθηκε η λογική της ενιαιοποίησης των ακάλυπτων χώρων, έτσι ώστε να δημιουργηθούν μικροί τόποι πρασίνου και αναψυχής των κατοίκων, η ιδέα... δεν άρεσε καθόλου σε αρκετούς και “κόλλησε” στην εφαρμογή της. Με εξαίρεση ελάχιστους χώρους (Πάρκο Σιδηροδρόμων, Πάρκο Λιμενικού, Φραγκόλιμνα), οι οργανωμένες “φωλιές” αστικού πρασίνου είναι... είδος εξωτικό και στην πράξη, έτσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα, δεν μένουν παρά μόνο λιγοστά οικόπεδα που δεν κτίστηκαν. Κάποια από αυτά αντί να είναι εστίες κάθε είδους ρύπανσης και βρόμας, θα μπορούσαν να είναι... παρκάκια τσέπης. Δεν είναι κάποια καινοφανής ιδέα αλλά μια πρακτική που ακολουθείται σε πολλές περιπτώσεις από ιδιώτες και δήμους, κυρίως στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα. Θα μπορούσε να υπάρξει μια καταγραφή και συνεννόηση με ιδιοκτήτες, έτσι ώστε αντί για ξερόχορτα και ακαθαρσίες να φυτρώσουν δέντρα, λουλούδια και μικρές παιδικές χαρές. Μια τέτοια κίνηση πέραν της πρακτικής ωφέλειας εμπεριέχει και έναν συμβολισμό. Για τη στροφή στη γη και την αντίληψη ότι το πράσινο είναι ζωή για την πόλη και τους ανθρώπους της, μπορεί να ζωντανέψει το άχαρον του περιβάλλοντος και να δώσει χρώμα σε κάθε γειτονιά που θα μπορούσε να δημιουργηθεί. Και φυσικά υπάρχουν δημοτικοί χώροι οι οποίοι θα έπρεπε να αναμορφωθούν και να πρασινίσουν κερδίζοντας ζωτικό χώρο από τσιμέντα και πλάκες.

“Πράσινες” σκέψεις περιμένοντας τους καύσωνες που αναγγέλλουν οι μετεωρολόγοι, κάνοντας για μια ακόμη φορά επίκαιρο το ζήτημα του πρασίνου. Το πράσινο στις ευμεγέθεις γλάστρες της πλατείας είναι μια κραυγαλέα αντίφαση στις αντιλήψεις για τον δημόσιο χώρο και τις χρήσεις του.