Μια ταινία που επιχειρούσε να μεταφέρει στα καθ’ ημάς μια σημαντική στιγμή του ιταλικού νεορεαλισμού, το «Ρύζι πικρό» με τη Συλβάνα Μαγκάνο. Γυναίκες από το Νησί είχαν πλαισιώσει τα γυρίσματα στις σκηνές θερισμού του ρυζιού, ντόπιοι είχαν παραχωρήσει μηχανήματα απαραίτητα για τις σκηνές. Πιτσιρικαρία και μεγάλοι με τα πόδια φτάναμε στο πρόχωμα για να παρακολουθήσουμε απέναντι τα γυρίσματα. Με τις σκηνές να εξελίσσονται πίσω από την πυκνή παραποτάμια βλάστηση του Παμίσου που αποτελούσε ιδανικό σκηνικό.
Σε αυτές τις εξορμήσεις ξεκινάγαμε από το «Γουρνοπάζαρο» με τον αγαπημένο παιδιόθεν και δια βίου φίλου Μίμη για να φτάσουμε στο πρόχωμα προσπαθώντας να διακρίνουμε τι διαδραματιζόταν απέναντι. Μερικές δεκαετίες αργότερα ο Μίμης άρχισε να παρουσιάζει εκπληκτικές φωτογραφίες από την περιοχή στις εκβολές του Παμίσου. Πυκνή βλάστηση, σπάνια πουλιά, σμήνη από γλαροπούλια που ήταν και ένα από τα αγαπημένα του θέματα καθώς η φωτογραφία από χόμπι έγινε υψηλού επαγγελματικού επιπέδου. Φωτογράφιζε εκείνο που τον ευχαριστούσε και αγάπαγε, και χωρίς να το επιδιώκει, ανέδειξε την παρουσία ενός εκπληκτικού υδροβιότοπου για τον οποίο δεν έδιναν καμιά σημασία άρχοντες και αρχόμενοι. Τον οποίο απολάμβανε ο ίδιος έχοντας εκεί κοντά ένα μικρό κτηματάκι με ένα λυόμενο και τα φυτά του. Χαλάρωνε και περίμενε τη στιγμή που η φύση θα έδειχνε το μεγαλείο της με τη βλάστηση και τα πετούμενα τ’ ουρανού. Κάπως έτσι με «ξαναγύρισε» πίσω στα μικρά μας χρόνια και τη «σπάνια» απόδραση στον Πάμισο για όσους δεν είχαμε… ιδιοκτησίες και λόγους να απομακρυνθούμε από τη γειτονιά και το «μαγνήτη» της πλατείας.
Επιστροφή στα παιδικά χρόνια και την «ποτάμια» ζωή. Ελάχιστες φορές ήρθαν από την Αθήνα οι θείοι στο χωριό (Φαρμίσι), αλλά κάθε φορά το καλοκαίρι ο βραδινός προορισμός ήταν το Αριοχώρι και ένα μαγαζάκι κάτω από τους ευκάλυπτους στη στροφή. Δεν σέρβιρε… κοψίδια, μπριζόλες και σουβλάκια όπως θα σκεφτόταν κάποιος σήμερα, αλλά… χελόπιτες. Τα χέλια αφθονούσαν μέχρι και τη δεκαετία του 1960 στον Αρι και οι θείοι είχαν μνήμες καταγωγής (και από το Αριοχώρι). Στο Νησί οι έχοντες σχέση με τον κάμπο πολλές φορές ήταν και… ποταμοψαράδες. Αλλοι ψάρευαν μενίδες και χαμοσούρτες, άλλοι όμως προτιμούσαν τη σιγουριά του «ιταλού», μεγάλα ψάρια τα οποία ζώντας στο βούρκο του ποταμιού μύριζαν. Και μια εκδοχή για την τσιλαδιά (κάτι σαν… ψάρι στιφάδο) επινοήθηκε από τους ανθρώπους του κάμπου για να είναι δυνατή η κατανάλωση με… απόσμηση.
Πέρυσι κάποια στιγμή η Περιφέρεια αποφάσισε να αποδείξει πως μπορείς να πετάξεις τα λεφτά και να «τα πάρει το ποτάμι». Στο όνομα του δήθεν καθαρισμού από τα… καλάμια, προχώρησε σε εκτεταμένη καταστροφή της βλάστησης και έκανε «γουλί» τα πρανή των προχωμάτων δίπλα στον Πάμισο. Αντιληφθήκαμε την καταστροφή όταν έφτασαν στη γέφυρα κατεβαίνοντας προς την ακτή, ακούστηκαν διαμαρτυρίες από διάφορες περιοχές και η ιστορία σταμάτησε εκεί και σώθηκε το οικοσύστημα νοτίως της γέφυρας. Εκείνοι που πανηγύριζαν για τον καθαρισμό (άρχοντες και αρχόμενοι) θα πρέπει να κατάλαβαν τον… κουβά των έργων, καθώς φέτος τα καλάμια πήραν την εκδίκησή τους και φούντωσαν εκεί που επιχείρησαν να τα… εξαφανίσουν. Γενικώς η φύση ενοχλεί και η «διαχείριση» των οποίων ζητημάτων χρειάζονται διευθετήσεις γίνεται στη λογική του… τσιμέντου. Συνέβη αυτό παλαιότερα προκαλώντας μεγάλες καταστροφές (ελπίζουμε όχι ανεπανόρθωτες) στον εκπληκτικό βιότοπο στις πηγές του Παμίσου στον Αγιο Φλώρο.
Ούτε λίγο, ούτε πολύ το υδατικό σύστημα του Παμίσου από υπόθεση δημοσίου συμφέροντος χρησιμοποιήθηκε για το ιδιωτικό συμφέρον. Η διάθεση των βιομηχανικών και βιοτεχνικών αποβλήτων είναι ένα πρόβλημα που έχει κόστος για τους ιδιοκτήτες αλλά πλείστοι όσοι αποφάσισαν να το μετακυλήσουν αυτό στην… πλάτη του υδατικού συστήματος. Η λύση είναι απλή: Αντί για σύστημα επεξεργασίας αποβλήτων, ουκ ολίγοι (για να το γράφουμε και… καλλιτεχνικά) διοχέτευσαν απόβλητα ελαιοτριβείων, τυροκομικών μονάδων, βιομηχανιών και κάθε είδους βιομηχανιών σε Πάμισο και Αρι με άμεσο αποτέλεσμα η ιχθυοπανίδα να κινδυνεύει πλέον με την απόλυτη καταστροφή καθώς συνεργού σε αυτό τσιμενταρίσματα και εγκιβωτισμοί σε διάφορα σημεία που έγιναν χωρίς ολιστική προσέγγιση των προβλημάτων που υποτίθεται ότι θα έλυναν. Και δεν είναι φυσικά μόνον η ιχθυοπανίδα αλλά το σύνολο του υδατικού συστήματος καθώς όλα καταλήγουν στη θάλασσα, μαζί με τα νιτρικά από την αλόγιστη χρήση λιπασμάτων στην παραποτάμια περιοχή. Στις καταστροφές να προσθέσουμε και την «κατάληψη» της όχθης του ποταμού η οποία δεν έχει οριοθετηθεί (με την επιφύλαξη να έχω χάσει κάτι μετά δεκαετή συνταξιοδότηση από τη «μάχιμη» δημοσιογραφία) και σε αυτή υπάρχουν ακόμη και κτίσματα κατά πως έλεγαν οι αρμόδιοι πριν από χρόνια.
Η ζωή όμως από μόνη της γεννάει αντιστάσεις. Κάποιες σκόρπιες πρωτοβουλίες δείχνουν ότι υπάρχει άλλος δρόμος για τη διαχείριση των υδατικών και παραποτάμιων συστημάτων που μπορούν να αναδείξουν την ανάγκη διάσωσης του οικοσυστήματος. «Ανακαλύφθηκε» ο Αρις και σε αυτόν εξελίσσονται οι περισσότερες πρωτοβουλίες από φορείς και ιδιώτες. Μπορεί να έχουν περιστασιακό και εποχικό χαρακτήρα, δείχνουν όμως ότι τα ποτάμια μπορεί να γίνουν πάλι πηγή ζωής και έμπνευσης αν τα «ανακαλύψουμε». Κάτι «ανακάλυψαν» κάποια στιγμή οι άρχοντες μετά και από προτάσεις πολιτών, καθώς γίνεται πλέον κατανοητό ότι πέρα από την αδιαφορία για το φυσικό περιβάλλον, υπάρχουν η ποιότητα ζωής των κατοίκων και η… προσέλκυση επισκεπτών (αφού δεν παράγουμε πλέον παρά ελάχιστα πράγματα στον κάμπο σε σχέση με τις δυνατότητες, ας μαζέψουμε και «πελάτες» που ενδεχομένως καταναλώσουν).
Αφορμή για την «επιστροφή» σε ένα θέμα που από καιρό απασχολεί αυτή τη στήλη, ένα εντυπωσιακό βίντεο που ανάρτησε ο Γιάννης Λάσκαρης (λήψη από Αρη Μπαρκούρα) με ένα σπάνιο ροζ φλαμίνγκο πριν λίγες ημέρες στις εκβολές του Παμίσου. Αλλά και ως συνέχεια αυτού, μια σειρά από φωτογραφίες του συμπατριώτη Σταύρου Τουφεξή στο προφίλ του στο fb που απαθανατίζει ερωδιό, αργυροτσικνιά, σταχτοτσικνιά στο Κουλντούκι με τη σημείωση ότι «η Μεσσήνη, τό κουλντούκι της Μπούκας και η ευρύτερη περιοχή του Παμίσου και της Μακαρίας είναι περιοχές μεγάλης φυσικής ομορφιάς με πλούσια πανίδα και χλωρίδα». Εκ των πραγμάτων οι πολίτες με το δικό τους τρόπο, από το δικό τους δρόμο και με τη δική τους αγωνία για τον τόπο, αναδεικνύουν το φυσικό κάλλος της παραποτάμιας περιοχής και την ανάγκη προστασίας και ανάδειξης. «Ζωντανεύουν» μνήμες προηγούμενων γενιών που κυνηγούσαν πάπιες στον κάμπο κάμπο και ψάρευαν στα ποτάμια για την επιβίωση, κυκλοφορούσαν με «σχεδίες» στις βαλτώδεις εκτάσεις ή τους υδάτινους αποδέκτες και από διαίσθηση φρόντιζαν να κρατούν τη φυσική ισορροπία.
Αυτή η «φυσική» αφορμή, έχει και μια «πολιτική» αφορμή που εδράζεται σε πρόσφατη επικοινωνία με παράγοντα ο οποίος από τη θέση του διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο στα πράγματα του τόπου. Στην «πρόκληση» λοιπόν για πρόταση πέρα από το… Τελωνείο, επαναφέρω στο τραπέζι το ζήτημα της «ολιστικής διαχείρισης» του υδατικού οικοσυστήματος στο Μεσσηνιακό κάμπο. Με τα ποτάμια, τα φράγματα, τα γεφύρια, το κολντούκι, τις συστάδες καλοκαιρινής δροσιάς, τις διαδρομές περιπάτων και ποδηλάτων, τα ψάρια, τα μπάνια, την άρδευση της «μακαρίας γης» που προϋποθέτουν ευρύτατες παρεμβάσεις που μπορούν «να πιάσουν τόπο» και να αλλάξουν τη θεώρηση των πραγμάτων. Πάνω και πέρα από τη «μιζέρια» των «μελετών» που γίνονται για να γίνονται και για να είναι «επιλέξιμα» τα έργα από την ευρωπαϊκή γραφειοκρατία (που ταΐζει «προγραμματάκηδες») και να στηρίζουν επικοινωνιακά το «ενδιαφέρον» των αρχόντων. Φτιάξτε ένα «οραματικό πρόγραμμα» για το υδάτινο δυναμικό του Μεσσηνιακού Κάμπου και απαιτείστε την ad hoc χρηματοδότηση από Ευρωπαϊκά προγράμματα. Η «διακπεραίωση» δεν είναι «όραμα» και χωρίς δική μας «φωνή» θα πήξουμε στην… ανάπλαση. Ελπίζω όχι του Παμίσου και του Αρι που μέχρι το 1888 ήταν ενωμένοι στα Διπόταμα και σταδιακά χώρισαν στο πλαίσιο των από τότε προγραμματισμένων υδραυλικών έργων…
[Η φωτογραφία είναι του αγαπημένου φίλου, αείμνηστου Μίμη Ζώη]
