Στην απέναντι όχθη, οι περισσότεροι συστημικοί πολιτικοί, οικονομολόγοι και δημοσιογράφοι υποστηρίζουν ότι η διάσωση των τραπεζών ήταν μονόδρομος, γιατί η κατάρρευση των πιστωτικών ιδρυμάτων θα οδηγούσε σε οικονομική καταστροφή μπροστά στην οποία θα φάνταζε... παράδεισος η συρρίκνωση του του ΑΕΠ και του εισοδήματος που βιώνουμε σήμερα.
Πολλοί φιλελεύθεροι όμως υποστηρίζουν ότι η κρατική παρέμβαση για τη διάσωση των τραπεζών αφενός πολλαπλασιάζει τις στρεβλώσεις στη αγορά και, αφετέρου, οδηγεί σε προβλήματα μεγαλύτερα από αυτά που προσπαθεί να επιλύσει. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, τόσο οι τράπεζες όσο και οι άλλες μεγάλες επιχειρήσεις θα έπρεπε να πληρώσουν τα λάθη τους και να χρεοκοπήσουν, ώστε να πάρουν τη θέση τους νέες και υγιείς επιχειρήσεις. Αν και η θεωρία της τιμωρίας των λαθών και της δημιουργικής καταστροφής ακούγεται... ευχάριστα, το πιθανότερο είναι η πλήρης εφαρμογή της να οδηγούσε σε καταστροφικό χάος, μέχρι να αρχίσει η ανοδική πορεία ενός νέου οικονομικού κύκλου.
Βεβαίως στην Ελλάδα υπάρχουν κι αυτοί που λησμονούν εντελώς την παταγώδη αποτυχία του πειράματος της Σοβιετικής Ενωσης, και πιστεύουν ακόμα ότι η κρατικοποίηση αποτελεί πανάκεια για όλα τα οικονομικά πρόβλημα. Στο ίδιο μήκος κύματος κι οι νοσταλγοί του ναζισμού και του φασισμού, εξακολουθούν να πιστεύουν ότι το κράτος πρέπει να θέσει υπό τον πλήρη έλεγχό του την ιδιωτική οικονομία. Ακραίες φωνές όμως αρχίζουν να ακούγονται ολοένα και πιο δυνατά παντού στον κόσμο, ζητώντας μεγαλύτερη κρατική παρέμβαση και επιστροφή στην εθνική πολιτική του 20ού αιώνα - ξεχνώντας ότι οι εθνικοί ανταγωνισμοί στην Ευρώπη οδήγησαν σε δύο Παγκόσμιους Πολέμους και ότι η διεθνής συνεργασία δεν έχει μόνο οικονομικά οφέλη και συνέπειες, αλλά κυρίως είναι αναγκαία προϋπόθεση για την ειρήνη.
Ας επιστρέψουμε όμως στα αρχικά μας ερωτήματα, καθώς οι απαντήσεις σε αυτά μάς εξηγούν σε μεγάλο βαθμό και την απήχηση των ακραίων φωνών στη μεσαία τάξη: Τελικώς, έπρεπε να διασωθεί η ελληνική οικονομία ή έπρεπε να χρεοκοπήσει για να σταθεί στη συνέχεια υγιής στα πόδια της; Επρεπε να διασωθούν οι τράπεζες ή έπρεπε να χρεοκοπήσουν για να τιμωρηθεί η πολιτική της πλεονεξίας που οδήγησε στον υπερδανεισμό; Πρέπει να σωθούν οι μεγάλες επιχειρήσεις που στέκονται στα πόδια τους με δανεικά ή πρέπει να χρεοκοπήσουν γιατί διαφορετικά δεν πρόκειται να ισορροπήσει η αγορά; Ωφελεί την οικονομία η διάσωση υπερχρεωμένων επιχειρήσεων όπως η αλυσίδα σούπερ μάρκετ Μαρινόπουλος ή πλήττει τους ανταγωνιστές και τους προμηθευτές, προκαλώντας ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα από όσα προσπαθεί να διορθώσει;
Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα ούτε εύκολη είναι ούτε... μοναδική. Είναι όμως... πολιτική, αφού τις τελικές αποφάσεις θα τις πάρουν πολιτικοί, λαμβάνοντας υπόψη τους το οικονομικό, το κοινωνικό και φυσικά το πολιτικό κόστος. Γι' αυτό θεωρώ ότι οι κρατικές παρεμβάσεις στην οικονομία (ανεξάρτητα από το αν είναι ωφέλιμες ή όχι) θα συνεχιστούν, καθώς σήμερα δεν υπάρχει πουθενά πολιτικός στον κόσμο που θα ρισκάρει ποντάροντας στη «δημιουργική καταστροφή» αντί να προσπαθήσει να κερδίσει χρόνο μεταθέτοντας τη λύση των προβλημάτων στο μέλλον.
Παράλληλα βέβαια, δεν μπορεί να συνεχιστεί το παγκόσμιο οικονομικό μοντέλο στο οποίο η Δύση καταναλώνει τα προϊόντα που παράγονται με φτηνά μεροκάματα στην Ανατολή. Οσο συνεχίζεται αυτό το μοντέλο και η προσπάθεια διάσωσης των προβληματικών δυτικών κρατών και επιχειρήσεων, τόσο θα συρρικνώνεται το εισόδημα της μεσαίας τάξης σε Ευρώπη και Αμερική, με συνέπεια οι ψηφοφόροι να στρέφονται εναντίον των συστημικών πολιτικών που προσπαθούν να διαχειριστούν την κρίση. Ετσι, η σωτηρία κρατών, τραπεζών και επιχειρήσεων θα κοστίζει ολοένα και περισσότερο σε χρήμα και σε… ψήφους, μέχρι που θα καταστεί ασύμφορη και οι ψηφοφόροι θα εκλέξουν σε μια καπιταλιστική πρωτεύουσα κάποιον που θα σταματήσει να δίνει χρήματα για τη διάσωση αποτυχημένων κρατών, τραπεζών και επιχειρήσεων.
Δεν ξέρω αν αυτό θα συμβεί το Νοέμβριο στις ΗΠΑ, την άνοιξη του 2017 στη Γαλλία ή του χρόνου το φθινόπωρο στη Γερμανία. Εκτιμώ όμως ότι είναι αδύνατον να συνεχιστεί διαρκώς η χρηματοδότηση αποτυχημένων κρατών, τραπεζών και επιχειρήσεων. Τι θα ακολουθήσει; Αγνωστη πορεία σε αχαρτογράφητα νερά. Το μόνο που ξέρουμε είναι ότι και στο μέλλον θα συνεχιστεί η συζήτηση για το αν άξιζε τον κόπο η προσπάθεια διάσωσης κρατών και επιχειρήσεων. Η μια πλευρά θα υποστηρίζει ότι ξοδεύτηκαν άδικα χρήματα, και η άλλη ότι η ύφεση θα ήταν βαθύτερη αν είχαν καταρρεύσει πρόωρα κάποια κράτη, τράπεζες ή επιχειρήσεις. Επίσης, οι φιλελεύθεροι θα συνεχίσουν να υποστηρίζουν ότι για όλα φταίνε οι κρατικές παρεμβάσεις, ενώ οι σοσιαλιστές θα επιρρίπτουν όλες τις ευθύνες στις φιλελεύθερες πολιτικές απορρύθμισης της αγοράς... Στο μεταξύ, κάπου εκεί έξω στον πραγματικό κόσμο, κάποιος επιστήμονας θα ανακαλύψει μια φθηνή μπαταρία αποθήκευσης ηλεκτρικού ρεύματος κι όλα θα αρχίσουν πάλι από την αρχή, όπως τη μέρα που το κινητό τηλέφωνο έγινε πιο αναγκαίο από το ψωμί.
Ετσι κι αλλιώς, η οικονομική Ιστορία δεν περιγράφει τίποτα διαφορετικό από την ανάγκη του ανθρώπου να καλύψει όλες του τις ανάγκες με αγαθά. Και ως γνωστόν, ο άνθρωπος έχει ελάχιστες βιολογικές ανάγκες, αλλά πολλές «περιττές και πολυτελείας» για τις όποιες είναι διατεθειμένος όχι μόνο να σκοτωθεί, αλλά και να σκοτώσει.
Θανάσης Λαγός
Εmail: lathanasis@yahoo.gr
