Δεν θα ήταν υπερβολή να λεχθεί ότι το δεύτερο μισό το 20ού αιώνα η εκβιομηχάνιση αποτέλεσε το ευαγγέλιο των πολιτικών που πίστευαν ότι η ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα με επιδοτήσεις, θαλασσοδάνεια, φτηνά μεροκάματα και δασμούς στα εισαγόμενα προϊόντα αποτελεί μονόδρομο για την ανάπτυξη της οικονομίας. Την ίδια περίοδο οι Ελληνες πολιτικοί δαιμονοποιούσαν το εφοπλιστικό κεφάλαιο, αν και γνωρίζαν τη συνεισφορά του στην οικονομία, επειδή ήξεραν ότι δεν μπορούν να το θέσουν υπό τον έλεγχό τους όπως έθεσαν τις κρατικοδίαιτες επιχειρήσεις του δευτερογενούς τομέα όταν ξέσπασαν οι πετρελαϊκές κρίσεις του 1973 και του 1979. Ουσιαστικά, την περίοδο που η Ελλάδα έπαιρνε τα σκήπτρα του διεθνούς θαλάσσιου εμπορίου από τις υπόλοιπες ναυτικές δυνάμεις, στη χώρα μας οι εφοπλιστές ήταν... παράδειγμα προς αποφυγήν, καθώς δεξιοί και αριστεροί τους κατηγορούσαν (και τους κατηγορούν) ότι θέτουν το συμφέρον τους πάνω από τον κρατικό προϋπολογισμό που έχει ανάγκη για ολοένα και περισσότερα έσοδα προκειμένου να διατηρηθούν ζωντανές οι κρατικοδίαιτες επιχειρήσεις.
Κάπως έτσι φτάσαμε στα τέλη του 20ού αιώνα και ενώ παγκοσμίως διογκωνόταν ο τριτογενής τομέας των υπηρεσιών, οι Ελληνες πολιτικοί δεν ήθελαν ή δεν μπορούσαν να δουν το πλεονέκτημα που έχει η χώρα μας στον τομέα του τουρισμού - γι' αυτό και δήλωναν ότι "δεν θα γίνουμε τα γκαρσόνια της Ευρώπης". Εννοείται ότι το ίδιο σύνθημα παπαγάλιζαν και οι περισσότεροι οικονομολόγοι, που ασπάζονταν με πάθος την ελληνική εκδοχή της κεϋνσιανής θεωρίας επειδή τους παρείχε την ευχέρεια να διοικούν τις εθνικοποιημένες θνησιγενείς επιχειρήσεις. Ακόμα και σήμερα θυμάμαι τον καθηγητή που μιλούσε δυο ώρες -χωρίς φυσικά να απαντάει- όταν πρωτοετής τον ρώτησα γιατί ένας ανειδίκευτος εργαζόμενος είναι καλό να δουλεύει σε φάμπρικα, αλλά κακό να είναι σερβιτόρος.
Από τότε μέχρι σήμερα, αν και πέρασαν πάνω από 30 χρόνια, έχω θέσει δεκάδες φορές το ίδιο ερώτημα σε όσους έχουν ως πρότυπο ανάπτυξης την καταστροφή της Ελευσίνας, αλλά ουσιαστική απάντηση δεν έχω πάρει ακόμα. Αντιθέτως έχω ακούσει πολλές φορές τις συνήθεις ανοησίες αυτών που νομίζουν ότι μια μικρομεσαία χώρα όπως η Ελλάδα διαθέτει τους παραγωγικούς συντελεστές που καθιστούν αυτάρκη μια... αυτοκρατορία. Εννοείται ότι χαρακτηρίζω με μεγάλη ευκολία αυτές τις απόψεις ανόητες, γιατί σήμερα μόνο ένας ανόητος δεν γνωρίζει ότι ακόμα και "αυτοκρατορίες" όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ρωσία δεν μπορούν να είναι αυτάρκεις, καθώς χρειάζονται τουλάχιστον εισαγόμενες πρώτες ύλες και τεχνογνωσία για να διατηρήσουν έστω τη θέση τους στην παγκόσμια οικονομική κατάταξη, αν όχι να τη βελτιώσουν.
Εννοείται επίσης ότι κυρίαρχη θέση στον ελληνικό χάρτη των ανόητων αντιλήψεων εξακολουθεί να διατηρεί η άποψη που θέλει μόνο τον πρωτογενή τομέα της οικονομίας να παράγει πραγματικό πλούτο, και γι' αυτό ακούμε όλο και πιο συχνά ότι η οικονομία χρεοκόπησε επειδή... εισάγουμε σκόρδα και πατάτες. Στην πραγματικότητα, η ελληνική οικονομία χρεοκόπησε επειδή συνεχίζει να παράγει σκόρδα και πατάτες, ενώ με τους ίδιους παραγωγικούς συντελεστές μπορεί να παράγει τουριστικές υπηρεσίες υψηλής ποιότητας, οι οποίες θα αποφέρουν πολλαπλάσια έσοδα από τα σκόρδα και τις πατάτες.
Ευχής έργο βεβαίως θα ήταν όλα τα ελληνικά αγροτικά προϊόντα (και όχι μόνο η... σκορδαλιά) να αποτελέσουν ποσοστό της προστιθέμενης αξίας των προσφερόμενων τουριστικών υπηρεσιών - αλλά αυτό θα είναι εφικτό μόνο αν γίνει ορθολογική χρήση των παραγωγικών συντελεστών. Και ορθολογική χρήση των παραγωγικών συντελεστών θα γίνει μόνο όταν οι πολίτες συνειδητοποιήσουν ότι η ανάπτυξη της οικονομίας δεν σχεδιάζεται κεντρικά, αλλά ακολουθεί την πορεία του εμπορίου και του τουρισμού που απέρριπταν και απορρίπτουν οι ευαγγελιστές της "αναγκαστικής εκβιομηχάνισης".
Θανάσης Λαγός
Εmail: lathanasis@yahoo.gr
